قلعه بابک بر فراز قله کوهستانی

حتما اسم قلعه بابک را شنیده‌اید. این قلعه یکی از دیدنی‌های آذربایجان شرقی‌ست که با تبریز سه ساعت فاصله دارد و در ۱۳ کیلومتری کلیبر واقع شده. خیلی‌ها میگویند برای رسیدن به قلعه باید زحمت زیادی را به جان بخرید. اگرچه قشنگی‌های مسیر و منظره‌ای که از آن بالا می‌بینید به زحمت رفتنش می‌ارزد.

قلعه بابک کجاست؟

قلعه بابک در فاصله‌ یک ساعت و نیمه از اهر و سه ساعته از تبریز قرار دارد.، اما نزدیکترین شهر به آن کلیبر است، بروید تبریز و از آنجا راهی کلیبر شوید. از جاده‌ کلیبر تا قلعه بابک حدود سه کیلومتر فاصله است.

کلیبر شهریست سرسبز، در دامنه‌ کوه و کنار جنگل. از کلیبر که بروید به جاده‌ای می‌رسید که به جاده قلعه بابک معروف است این جاده آسفالت است. وسط راه یک جاده خاکی‌ست برای طبیعت گردانی که می‌خواهند کل مسیر را پیاده تا قلعه بروند. اما همان راه آسفالت را با ماشین هم می‌توانید بروید تا جایی که جاده خاکی و جاده آسفالته یکی می‌شوند و چه بخواهید و چه نخواهید باید بقیه راه را پیاده بروید. در صورتی که باتوم همراهتان باشد کارتان راحت‌تر است.

در مسیرتان محلی‌ها نوشابه و آب خنک می‌فروشند و آنقدر پیاده می‌روید تا به جایی برسید که به چشمه معروف است. البته چشمه‌ای در کار نیست و تنها آب باریکی‌ وجود دارد که میتوان در کنارش قدری استراحت کرد.

از اینجا به بعد مسیر اصلی شروع می‌شود. چند وقتی‌ست که در این قسمت پله‌های سیمانی ساخته‌اند و این باعث شده هر کسی با هر توان جسمانی‌‍ای بتواند به دیدن قلعه برود. بعد به کافه‌ای می‌رسید که نیمکت و سایه بان رو به منظره فوق العاده‌ای دارد و نوشیدنی خنک و چای می‌فروشد. بعد از کافه، آخرین پله‌ها را هم می‌روید تا به پای قلعه برسید.

بابک خرمدین

قلعه یا دژ بابک، به قلعه جمهور و بذ هم معروف است. این قلعه اسمش را از بابک خرمدین گرفته است. شخصیت بابک برای آنهایی که تاریخ می‌خوانند جذاب و قابل‌احترام است و هرساله در سالروز تولدش که ۱۵ تیرماه است دوستدارانش پای قلعه مراسم بزرگ‌داشتی می‌گیرند که اغلب با دخالت نیروهای فشار برهم می‌خورد.

بابک خرمدین، متولد آذربایجان بوده و در دوره‌ جوانی به خرمدینان ملحق می‌شود. خرمدینان در شهرهای مختلف پراکنده بودند و پیش از بابک هم علیه دولت عباسی شورش کرده بودند.

بابک وطن‌دوستی بود که ۲۰ سال با عباسیان مبارزه کرد، از دوران مامون تا معتصم. در زمان معتصم، افشین طی نبردی طولانی بابک و یارانش را شکست داد. افشین از سرداران ایرانی تحت فرمان معتصم عباسی بود و نامش در تاریخ با خیانت به ایران گره خورده است. در نهایت بابک کشته شد، اما خرمدینان با از بین رفتن بابک، نابود نشدند.

این دژ تاریخی روی کوهی در ارتفاع ۲۳۰۰ متری ساخته شده. دره‌هایی هم که دور دژ هستند حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر عمق دارند.

معماری قلعه

از قلعه بابک چیز زیادی باقی نمانده است و جاذبه بیشتر ابهت قلعه و مسیر پیج در پیچ رسیدن به آن است.  بخشی را از آن را بازسازی کرده‌اند و بخشی دست نخورده باقی مانده است. در دو طرف دروازه دو برج ساخته شده که زمانی جایگاه دژبان بوده. در چهار طرف قلعه هم چهار برج دیده‌بانی ساخته بودند، برج‌هایی به‌شکل نیمه‌استوانه.

دژ بابک تنها یک راه ورودی دارد که البته برای دژی با این ویژگی‌ها طبیعی‌ست که باید راه دسترسی محدودی داشته باشد. از دروازه که رد شوید، باید از دالانی باریک بگذرید که یک طرف آن دره است.

بنای دژ دو طبقه بوده که در بعضی جاها سه طبقه شده. پله‌هایی که به طبقه‌ سوم می‌رسیدند، حالا از بین رفته‌اند. دور تالار اصلی، هفت اتاق قرار گرفته که به تالار مرکزی قلعه راه دارند.

در بخش شرقی علاوه بر اتاق‌ها، آب‌انبارها هستند. بیشتر بخش غربی حالا ویران شده، اما به‌نظر می‌رسد در این بخش که ارتفاع بیشتری داشته، سربازان نگهبانی می‌دادند و همه چیز را زیر نظر داشتند. دژ بابک در طول سالیان گذشته، بارها مرمت شده، ولی بازسازی کامل آن باتوجه به مکان جغرافیایی و شرایطی که دارد ساده نیست.

 

قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحکم دژ باید از معبری عبور کرد که به صورت دالانی است و از سنگ‌های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور۱ نفر را دارد و دو نفر به سختی می‌توانند از آن بگذرند.

فاصله این معبر تا باروی قلعه در حدود ۲۰۰ متر است و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است که صعوبت راه و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره کننده آن بیننده را به اعجاب وا می دارد.

امتداد بصری معبر در نهایت به دروازه قلعه ختم می‌شود و دقیقاً در راستای آن قرار دارد که باعث می‌شود ورود هر تازه وارد و سپاهی و غیره از طریق دو برج دیده بانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت باشد.

برای نفوذ به داخل تنها راه ورود دروازه اصلی است و از کوهستان امکان وارد شدن به قلعه وجود ندارد.

با گذر از دروازه ورودی و پشت سر گذاشتن بارو، جهت رسیدن به دژ اصلی باید از گذرگاهی باریک که حدود ۱۰۰ متر صعود از ارتفاع را نیز به همراه دارد گذشت تا به مدخل ورودی قلعه رسید، مسیری صعب العبور که از یک سمت مشرف به دره‌ای است با جنگل‌های تنک و ژرفایی در حدود ۴۰۰ متر که به صورت تیغه و دیواره تا قعر دره ادامه دارد.

در تکیه گا‌ه‌های طبیعی این دیواره‌ها و ۴ جهت بنا ۴ جایگاه برای دیده‌بان‌ها به صورت نیمه استوانه ساخته شده‌ است. اینها مقر کوه بانیه‌ها و سربازانی است که هر جنبنده‌ای را تا کیلومترها دورتر، از فراز دره‌ها و کوهپایه‌ها زیر نظر می‌گرفتند.

پس از صعود، برای ورود به دژ اصلی از مدخل دیگری با پلکان‌هایی نامنظم باید عبور کرد. طرفین مدخل دژ، به وسیله دو ستون کاذب مشخص شده است.

بنای دژ که دو طبقه و سه طبقه است، پس از ورودی قرار گرفته است و پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را ۷ اتاق فرا گرفته است، اتاق‌هایی که به تالار مرکزی را دارند.

در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ها و آب انبارها ساخته شده است؛ سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند.

محوطه داخلی آنها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره‌ها از آب آنها استفاده می‌شده است.

در سمت شمال غربی دژ پلکان‌هایی سرتاسری وجود داشته که اکنون ویران شده و قسمت‌هایی از آن بیرون خاک است و تنها راه صعود به بخش‌های مرتفع تر بناست.

از آثار معماری و برخی از سنگ‌های زبره تراش و روش چفت و بست سنگ‌ها و ملات ساروج و اندود دیوارها از نوعی گچ و خاک می‌توان دریافت که ساختمان این دژ و قلعه در روزگار اشکانیان و بخصوص ساسانیان ساخته شده است.

این دژ در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده و الحاقاتی در بنا ایجاد شده است.

اشیا و ابزاری که از قلعه بابک به دست آمده، سفالینه‌های منقوش و لعاب خورده است که یک دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری را نمایش می‌داد.

همچنین تعدادی سکه مسی کشف شده که برخی از آنها به علت ساییدگی و زنگ خوردگی فراوان غیرقابل خواندن است و در بین این سکه‌ها برخی مربوط به اتابکان آذربایجان و هزارسیبان (قرون ششم و هفتم هجری) هستند.

به لحاظ سوق الجیشی موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به گونه‌ای ست که ۲۰ نفر سپاهی قادر بودند هجوم یک سپاه صد هزار نفری را مانع شوند و تلفاتی هم نداشته باشند. چون تیر و کمان و اسلحه معمول زمان به سربازان و مستحفظانی که بر بلندی موضع می‌گرفتند به جهت بعد مسافت بی تاثیر بودند.

قلعه بابک در سال ۱۳۴۵ با شماره ۶۲۳ در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران ثبت شد و مرمت آن از سال ۱۳۷۶ توسط اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی آغاز شد.