میراث عصر سلجوقی مروّج معماری ایرانی/ لزوم ماندگاری هنر گره چینی

گره چینی یکی از هنرهای ارزشمند در معماری اسلامی ایران محسوب می شود و پیشینه آن متعلق به دوره سلجوقی و صفوی است. دامنه این هنر بسیار گسترده و وسیع است به نحوی که در بناهای گوناگون مذهبی، کاخ ها و سراهای بزرگ، جلوه های این هنر سنتی به چشم می خورد و ظرافت آن در پنجره ها و درهای چوبی، توام با به کاربردن شیشه های رنگی بسیار کوچک نمایان می شود.

در آثار گره چینی از طرح های هندسی مانند مثلث، لوزی استفاده می شود که در همگی آنها قطعات چوب، سنگ، آجر، کاشی یا آینه به اشکالی هندسی برش داده می شود. هنر گره چینی علاوه بر معماری، در اغلب هنر های دستی و سنتی ایران مانند سنگ تراشی، درودگری، منبت کاری و… مشاهده می شود و از جنبه کاربردی نیز برخوردار است.

در استان مرکزی هنرمندان بسیاری در این رشته مشغول به فعالیت می باشند، البته این هنر چون در گذشته از کارایی لازم برخوردار بوده، مدتی منسوخ شده بود و مجددا چند سالی است که در استان احیا شده است.

رونق رشته های مختلف صنایع دستی در توسعه اقتصادی و اشتغال هر کشوری موثر است، از طرفی نباید از توجه به رشته های سنتی غافل بود. رشته های احیا شده ای مانند گره چینی زمانی مهجور مانده بود و اکنون از جایگاه نسبی خوبی برخوردار است. باید توجه داشت که با تامین مواد اولیه این هنر-صنعت و صادرات آن به خارج از مرزها، می توان ارزآوری را برای کشور و استان به همراه آورد.

برای احیا و رونق این هنر در راستای حفظ یک هنر سنتی و دستی و همچنین اشتغال و درآمدزایی، بیش از گذشته نیاز است از آن حمایت شود تا فروش این محصولات در بازار و مجموعه های نمایشگاهی صنایع دستی با رونق و استقبال بیشتری همراه باشد.

فعالیت در عرصه هنر گره چینی به سرمایه اولیه نیاز دارد

یک استاد هنر گره چینی استان مرکزی در گفت و گو با خبرنگار مهر در ارتباط با نحوه فعالیت خود در این حوزه اظهار کرد: ۳۰ سال قبل یک کارگاه نجاری تاسیس کردم و کارهای عمومی خراطی و نجاری انجام می دادم. با توجه به اینکه هنر گره چینی در استان منسوخ شده بود، در سال ۸۲ برای احیای این هنر اقدام کردم. کم کم آثار متنوعی را در این حوزه ساختم و فعالیت من تا کنون به قوت خود باقی است.

محمد علی نوری بیان کرد: گره چینی بر اساس هندسه چیدمان کارهای چوبی است که شامل زاویه های مختلف از قبیل صفر درجه، ۲.۵ درجه و… می باشد. همچنین هنر گره چینی شامل سبک های ایرانی، عربی و ترکی است و هر کدام خود شامل چند نوع هستند.

این هنرمند استان اظهار کرد: هر استان و شهری از چوب بومی منطقه خود به عنوان مصالح گره چینی استفاده می کند به طور مثال در شهرهایی نظیر اصفهان، کاشان و یزد بیشتر از چوب چنار استفاده می کنند و در استان مرکزی استفاده از چوب گردو کاربردی تر است.

قیمت تمام شده محصولات گره چینی بالا است و بخشی از مردم توانایی خرید آثار آن را ندارند، از سوی دیگر هنوز هم آن طور که باید این هنر در بین مردم جا نیفتاده استنوری عنوان کرد: در گذشته گره چینی در امامزاده ها و اماکنی از این قبیل کاربرد بیشتری داشته است، اما امروزه استفاده کاربردی تری پیدا کرده به طوری که با معماری جدید تلفیق پیدا کرده است و باید با هم کاربردی تر شود.

وی گفت: گره چینی را به خاطر عشقی که به این هنر دارم انجام می دهم و در واقع درآمد چندانی از آن ندارم و تولید بسیاری از آثار را با هزینه شخصی خود انجام می دهم. همچنین تاکنون به یکصد نفر در کارگاه های مختلف آموزش داده ام.

استاد هنر گره چینی استان اظهار کرد: قیمت تمام شده محصولات گره چینی بالا است و بخشی از مردم توانایی خرید آثار آن را ندارند، از سوی دیگر هنوز هم آن طور که باید این هنر در بین مردم جا نیفتاده است.

نوری بیان کرد: اگر آثار گره چینی را با معماری امروز تلفیق کنیم می توان علاوه بر رونق بخشی به این هنر، حتی زمینه صادرات محصولات آن را فراهم آورد. البته نسبت به چند سال قبل، وضعیت هنر احیاشده گره چینی در استان مرکزی بهبود یافته است اما باید حمایت بیشتری صورت پذیرد.

وی خاطر نشان کرد: اگر فردی بدون کسب مهارت لازم و برای تامین هزینه زندگی یا تاسیس کارگاه به این رشته ورود پیدا کند، این هنر را به او پیشنهاد نمی دهم، زیرا فرد در وهله اول باید از توان مالی مناسب برخوردار باشد و از طرفی کار با دستگاه های گره چینی و چوب دشوار است.

آمادگی برای آموزش گسترده هنر گره چینی وجود دارد

در این خصوص مدیرکل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان مرکزی در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: گره چینی از جمله هنرهای سنتی ارزشمندی است که در یک برهه ای نه تنها در استان بلکه در سایر استان های کشور مغفول واقع شده و روبه فراموشی بوده است، اما در سال های اخیر با توجه به بعد زیبایی و اصالت بخشی به فضاهای مذهبی و اقامتی، مورد توجه قرار گرفته است.

اداره کل میراث فرهنگی با مشارکت هنرمندان گره چینی در صورتی که ادارات کل فنی و حرفه ای و زندان ها فضای مناسب آموزش را فراهم سازند، از آمادگی برای ارائه آموزش های لازم این هنر برخوردار استعلیرضا ایزدی گفت: مجموعه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی با توجه به وجود اساتید اهل فن رشته هنری گره چینی در استان، چند سالی است که با هدف احیای این هنر و ایجاد اشتغال، در بحث آموزش هنر سنتی گره چینی ورود پیدا کرده است.

ایزدی اظهار کرد: همچنین اداره کل میراث فرهنگی با مشارکت هنرمندان فعال این حوزه در صورتی که اداره کل آموزش فنی و حرفه ای و اداره کل زندان ها فضای مناسب آموزش این رشته را برای افراد متقاضی فراهم سازند، از آمادگی برای ارائه آموزش های لازم در رابطه با هنر گره چینی برخوردار است تا زمینه اشتغال و درآمدزایی برای جوانان جویای کار، علاقمندان به هنر و سایر اقشار فراهم شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی خاطر نشان کرد: همچنین هنرمندان این رشته می توانند برای رونق بیشتر در کسب و کار خود، از تسهیلات اشتغال کم بهره استفاده کنند که این نیز زمینه ای برای رونق بیشتر این هنر و اشتغال در این حوزه است.

کاربردی شدن گره چینی در معماری و… زمینه ساز رشد این رشته هنری

در ادامه، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بیان کرد: هنر گره چینی در استان مرکزی از پیشینه عمیقی برخوردار است و امامزادگان سهل بن علی(ع)، ۷۲ تن ساروق و سید اسحاق ساوه، از جمله بناهایی هستند که در ساخت ضریح و بخشی از در و پنجره های آنها، جلوه های هنر گره چینی مشاهده می شود.

امروز از این هنر در بخش تزیینات در معماری و… نیز استفاده می شود و خوشبختانه مردم هم توانسته اند با این هنر سنتی ارتباط برقرار کنندقاسم کاظمی ادامه داد: همچنین منزل تاریخی بهادری در روستای اسفندان، منازل روستای تاریخی وفس در کمیجان و همچنین در شهر تاریخی نراق، زیباترین نمونه های آثار گره چینی وجود دارد. این رشته هنری سال ها منسوخ شده بود و سال ۸۷ با کمک هنرمندانی که با چوب و این هنر آشنایی داشتند این رشته را در استان احیا کردیم و پس از گذشت یک دهه، ۱۵ هنرمند در چهار کارگاه موجود در شهر اراک در این رشته فعالیت می کنند.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی عنوان کرد: روش ساخت محصولات هنر گره چینی، «فاق زبانه و کام زبانه» است یعنی در هم قفل و بند شده و بر اساس نقوش هندسی ساخته می شود.

وی اظهار کرد: امروز از این هنر در بخش تزیینات در معماری هم استفاده می شود و جنبه کاربردی آن در آپارتمان ها، ویترین های مغازه ها، میز و مبلمان و… است و خوشبختانه مردم هم توانسته اند با این هنر سنتی ارتباط برقرار کنند.

کاظمی گفت: به گره چینی نباید تنها به لحاظ تزیینی نگاه کرد بلکه باید به صورت کاربردی مورد استفاده مردم باشد چرا که مهم ترین کارکرد گره چینی کاربردی بودن آن در زندگی امروز است.

وی افزود: استفاده از بسته های حمایتی و تسهیلات بانکی می تواند به هنرمندان و ایجاد اشتغال در این زمینه کمک کند و بحث فروش محصولات آن ها باید با حمایت بخش دولتی و مردم صورت پذیرد.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بیان کرد: غرفه های محصولات گره چینی همیشه از مهم ترین غرفه های صنایع دستی محسوب می شود و آثار گره چینی استان با استان هایی مانند اصفهان، تهران و… در حال رقابت است.

به نظر می رسد تاکنون به زیبایی ظاهری آثار هنری گره چینی و جنبه تزیینی آن توجه شده در حالی که باید این هنر با شرایط روز تلفیق پیدا کند و تولید شود، مثلا در معماری منازل به کار گرفته شود. هنر گره چینی علاوه بر ایجاد اشتغال در داخل، با فراهم کردن زیرساخت های لازم می تواند یک ظرفیت منحصر به فرد صادراتی باشد که این امر نیازمند توجه و حمایت مسئولین از این هنر است.

منبع خبر:خبرگزاری مهر