چوگان

«چوگان» ورزشی گروهی، با قدمت بالا در ایران است که به سبب رواج آن در میان پادشاهان و بزرگان به ورزشی اشرافی مشهورگردیده است. این بازی از حدود ۶۰۰ قبل از میلاد در ایران شکل گرفته و از دوره‌ ی هخامنشیان انجام می ‌شده است. چوگان در ابتدا تفریحی جهت نمایش استعداد اسب های جنگی سوارکاران نظامی ایرانی به شمار می رفت. شاه عباس نیز در قزوین و اصفهان (میدان نقش جهان) به این بازی می پرداخت. چوگان در ایران پس از صفویان کم‌کم رو به فراموشی رفته و در زمان پهلوی، در ارتباط با اروپاییان، دوباره مورد توجه قرار گرفت، ولی مانند گذشته رواج نیافت. هم اکنون از سوی کمیته ی بین ‌المللی المپیک به عنوان یکی از ورزش ‌های جهانی شناخته شده است. نام «چوگان» برگرفته از چوبی است که برای انجام این بازی استفاده می ‌شود و مهارت بازیکنان در زدن گوی با چوگان، اسب‌ سواری و هماهنگی و حفظ تعادل در بازی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

چوگان به دو صورت بر روی زمین مستطیل شکل چمنی و زمین مانژی با ابعادی متناسب با کشوري که در آن چوگان اجرا مي ‌شود، انجام می گیرد. اندازه ی ‌میدان های چمن ١٦٠ × ٣٠٠ یارد ( ١٤٦×٢٧٠ متر ) است. در دو سوی میدان دروازه ‌ها قرار می ‌گیرند که فاصله ی بین دو ستون آن‌ ها  ۸ یارد (۷ متر و ۳۰ سانتیمتر) است. بازیکنان سوار بر اسب با چوبی از جنس خیزران در اندازه ‌های متفاوت متناسب با بلندی اسب و سوارکار از ۱۲۰ تا ۱۴۰ سانتیمتر به «گویی» از جنس چـوب یا پلاستیک به قطر  ٢٥/٣ اینچ (٨ ســانتی متر) و وزن ٧٥/٤ اونس (١٤٠ گـرم) ضربه وارد کرده و در صورتی که گوی از میان دو ستون دروازه‌ ها با هر ارتفاعی عبور کند امتیاز محسوب می‌ شود. مسابقه ی چوگان می تواند در ۴ یا ۶ بخش زمانی (چوکه) ۷ دقیقه و ۳۰ ثانیه برگزار گردد. زمان استراحت مابین هر چوکه ۴ دقیقه است به استثنای چوکه ی دوم و یا سوم که در آن زمان استراحت ١٠ دقیقه است.

هنگامی که بازیکنی به سمت جهتی که توپ در آن پرتاب شده ‌است می‌ تازد، در صورتی که توپ در سمت راست او باشد تقدم با اوست. در این صورت هیچ بازیکنی اجازه ی سد راه او را ندارد، مگر آن که در فاصله ی معقولی قرار گیرد که هیچ جای خطر نباشد. نگهداری از ساق دست ها و پاهای اسب به‌ وسیله ی بانداژ کردن آن ها در بازی چوگان اجباری است. کوبیدن چوگان به پای اسب‌ ها، زدن ضربه از جهت مخالف (سمت چپ)، زدن گوی در میان دست و پای اسب و حریف و غیره، جزء خطاهای این بازی به شمار می روند. جریمه ی خطاها نیز طبق قوانین و مقررات بازی متفاوت است و با زدن ضربه ی آزاد روی دروازه از فواصل مختلف صورت می گیرد.
در ابتدای شروع مسابقه ی چوگان، هر دو تیم چهارنفره با پوشش و لوازم ضروری این بازی نظیر کلاه ایمنی مخصوص چوگان، دستکش، شلاق چوگان، چکمه ی سوارکاری بدون بند و زانوبند در میانه ی زمین و پشت خط میانی صف آرایی می کنند. نفر اول (مهاجم) وظیفه ی حمله و نیز کمک به مدافع را دارد. نفر دوم (مهاجم) که وظیفه ی او در دفاع مهم ‌تر است، نفر سوم (معمولاً بهترین بازیکن تیم) وظیفه ی تبدیل حرکات دفاعی را به ضد حمله و نفر چهارم (مدافع) وظیفة دور کردن توپ از دروازه را عهده ‌دار است. پس از قرارگیری بازیکنان در زمین، داور توپ را از فاصله ۶/۴ متری به میان آنان پرتاب می‌کند و بازی با تصاحب توپ از طرف یکی از دو تیم شروع می ‌شود. بازیکنان هر یک از دو تیم در قسمت‌ های مختلفی از زمین بنا به شرایط بازی ممکن است موقعیت مکانی خود را که مربوط به وظیفه ی بازیکن دیگر باشد تغییر دهند و مجدداً به موقعیت خود بازگردند. طبق قوانین خاص و به صورتی هماهنگ و گروهی، بازیکنان گوی را با ضربات چوگان بر روی زمین به دروازه تیم مقابل جهت زدن گُل هدایت نموده و از ورود گوی تیم مقابل به دروازه ی خود جلوگیری می کنند. نیمه ی زمین بعد از زدن هر گل عوض می شود و در پایان بازی نیز هر تیمی که امتیاز بیشتری کسب کرده باشد، برنده است. در صورتی که دو تیم برابر شوند، وقت اضافه در نظر گرفته می‌ شود و اولین تیمی که موفق به زدن گل شود برنده اعلام می‌شود. دو داور سوار و یک داور نشسته و یک نفر وقت نگهدار و یک نفر مسئول نگهدارنده و ثبت گل ها و یک نفر پرچمدار در پشت هر دروازه در مسابقه حضور دارند.
توقف مسابقه ی چوگان در شرایط معمولی، تنها در زمان پایان یک چوکه، جهت استراحت و تعویض اسب‌ ها صورت می‌ گیرد. در یک بازی معمولاً از یک اسب حداکثر در دو چوکه استفاده می ‌شود. اسب های چوگان باید ویژگی خاص این بازی را نظیر سرعت، مقاومت و چابکی داشته باشند. از اسب‌ های ایرانی اسب کُرد و از اسب های خارجی اسب تروبرد اسب های مناسب برای این بازی هستند.
منبع:ایران ویزیت