از نفوذ چگاسفلی در مجامع خارجی تا کریدور عبور انسان به آسیا

عباس مقدم – سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تل چگاسفلی (پروژه‌ پیش از تاریخی زهره) – در نشست مجازی پژوهشکده باستان‌شناسی همزمان با آغاز هفته پژوهش برآیند فعالیت‌هایِ پنج ساله اول را این طور بیان کرد: چگاسفلی در منظومه زیست‌گاه‌های شاخص هزاره پنجم پیش از میلاد خاور نزدیک از اهمیت بالایی برخوردار است و در آن با جامعه‌ای مواجه‌ایم که ساکنان آن با نواحی دوردست مراورده داشتند  ومذهب و ایدئولوژی از اهمیت بالایی در آن جامعه برخوردار بوده است.

این باستان‌شناس با بیان اینکه برخلاف دیدگاه‌های سنتی، نواحی پس کرانه‌ای و حتی کرانه‌ای خلیج فارس یکی از خاستگاه‌های مهم جوامع حتی در پیش از تاریخ بوده، افزود: روزآمد بودن روش‌ها و دسترسی به امکانات ثبت و ضبط مدارک باستان شناسی به ما کمک کرده است تا بهتر از نمونه‌های گذشته (شوش ، هکلان و دم گر پرچینه) در ثبت و ضبط مدارک باستان شناختی موفق باشیم.

مقدم تاکید کرد: چگاسفلی در حافظه جامعه داخلی و مجامع علمی داخلی و خارجی رسوب کرده که این شاید کمترین دستاورد ما در پنج ساله اول پروژه پیش از تاریخی زهره باشد.

روح‌الله شیرازی – رییس پژوهشکده باستان‌شناسی – نیز در توضیح دستاوردهای پروژه پیش از تاریخی زهره در پنج ساله اول ۱۳۹۴تا ۱۳۹۹ گفت: در سال ۹۴پروژه پیش از تاریخی زهره با هدف انجام پژوهش در محوطه‌ای باارزش که اطلاعات باستان‌شناسی کمی از آن در دسترس بود با دو پرسش، «جایگاه چگاسفلی با توجه به مکان قرارگیری‌اش در بستر باستان‌شناسی اواخر هزاره پنجم قبل از میلاد چیست» و «چرا در یک بازه زمانی نسبتا کوتاه وسعتی در این حد یافته است» آغاز شد.

این باستان‌شناس، پرسش‌های مطرح شده را شکل گرفته بر اساس دانسته‌ها دانست و به تشریح راهبرد و روش‌شناسی این پروژه در ابعاد پژوهشی، حفاظتی، آموزشی، معرفتی و اقدامات گسترده‌ای که برای معرفی این محوطه تاریخی در همکاری‌های مشترک با مراکز داخلی و خارجی انجام شده، پرداخت.

آثارِ دوران اسلامی تاریخِ عمده شهر انار/بخش بزرگی از دانشِ قنات‌ها را از دست داده‌ایم

محمدحسین عزیزی خرانقی – عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری – با اشاره به اینکه نخستین فصل بررسی‌های باستان‌شناسی شهرستان انار استان کرمان در راستای تکمیل نقشه باستان‌شناسی کشور و شناخت توالی فرهنگی استقرارهای این شهرستان و بخش شمالی استان کرمان انجام شد گفت: در بررسی‌های صورت گرفته در این شهرستان تا کنون ۱۲۰ اثر فرهنگی- تاریخی شامل محوطه‌ها و بناهای تاریخی و مخصوصا سازه‌های آبی، شناسایی شده است.

این باستان‌شناس قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده را چند محوطه تاریخی مربوط به دوره‌های تاریخی دانست و گفت: عمده آثار مربوط به دوران اسلامی و مخصوصا دوره‌های صفوی، قاجار و پهلوی است.

وی شاخص‌ترین اثر شناسایی شده در این شهرستان را  ارگ تاریخی انار اعلام کرد که در محل به ارگ ساسانی معروف و ۱۷ دی ۱۳۸۹به شماره ثبت ۳۰۳۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، و ادامه داد: یکی از یافته‌های بسیار ارزشمند این بررسی، شناسایی ۴۷ رشته قنات در این شهرستان است که متاسفانه در دهه‌های اخیر با احداث چاه‌های عمیق و بهره‌برداری بی‌رویه آب‌های زیر زمینی، اکثر این قنات‌ها خشک شده و فقط پنج رشته آن هنوز بخشی از آب کشاورزی منطقه را تامین می‌کند.

عزیزی قنات را یکی از سازه‌های بسیار پیچیده تامین آب در جهان دانست که احداث آن نیاز به تکنولوژی و دانش بسیار بالایی در خصوص شناخت زمین‌شناسی منطقه، شناخت جریان‌های آب زیرسطحی و پوشش گیاهی و درک و محاسبه دقیق طول آن از مادر چاه تا مظهر قنات داشته است.

او با اشاره به این‌که متاسفانه در بسیاری از نواحی مرکزی ایران با از دست رفتن مقنی‌های متخصص حفر قنوات، در حال حاضر بخش بزرگی از این دانش از بین رفته است، ادامه داد: هر چند که حفر چاه‌های عمیق که هر سال بر عمق آنان افزوده می‌شود، کاملا موضوع آبیاری به وسیله قنات را که هزاران سال باعث آبادانی همه‌ شهرهای مرکزی ایران بودند بی‌ستفاده کرده است.

وی گفت: بررسی و شناسایی و معرفی آثار باقی مانده در این شهرستان می‌تواند از روند تخریبی آثار فرهنگی در این بخش از کشور کاسته و باعث حفظ و حراست و توجه بیشتر مردم و مسئولان این شهرستان به آثار ارزشمند فرهنگی- تاریخی باقی مانده خود باشد.

کوهبنان کریدور عبور انسان به سمت شرق ایران و آسیا

علیرضا سرداری – عضو هیئت علمی پژوهشکده باستان‌شناسی – نیز در سخنانی با بیان اینکه شهرستان کوهبنان در شمال استان کرمان، از نظر جغرافیای فرهنگی، در طول تاریخ جزو یکی از بلوک‌های مهم منطقه کرمان بوده و حتی در بعضی از دوران اسلامی، دامنه نفوذ آن تا بخش‌هایی از بهاباد و بافق در استان یزد نیز گسترش یافته، افزود: بخش زیادی از این شهرستان کوهستانی است و از نظر منابع معدنی، غنی است که در طول تاریخ نقش مهمی در زندگی مردمان این حوزه داشته است که تپه، محوطه، بنا، آسیاب، آب انبار، بافت روستا، خانه‌های تاریخی، برج، قنات، معدن و کارگاه شدادی، گورهای سنگی، پناهگاه و محوطه‌های روباز از آثار تاریخی متعلق به دوره‌های مختلف هستند که به دست آمده‌اند.

وی با اشاره به این‌که در دوره پارینه سنگی تاکنون سه محوطه و یک پناهگاه شناسایی شده است، افزود: پیش از این در سال ۱۹۶۲ میلادی، شواهدی از این دوره توسط رینهولد هوکراید، زمین شناس آلمانی در کوهبنان معرفی شده بود که با وجود این، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد این منطقه یکی از کانون‌های اجتماعات این دوران و کریدور عبور انسان به سمت شرق ایران و داخل آسیا بوده است.

سرداری با بیان اینکه در دوران بعدی پیش از تاریخ، دو محوطه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد شناسایی شده که تشابه زیادی با فرهنگ‌های عصر مفرغ کرمان به ویژه شهداد داشته، ادامه داد: درواقع این آثار، دلالت بر ارتباطات فرهنگی و تعاملات بازرگانی حوزه‌های جنوبی کرمان با استقرارهای فلات مرکزی ایران دارد که کوهبنان مسیر اصلی این ارتباطات بوده است.

این باستان شناس اضافه کرد: در دوران تاریخی، آثار دوران اشکانی و ساسانی شامل تپه‌ها، بناها، قلعه‌ها و گورهای پشته سنگی در شهرهای کوهبنان و طغرل‌جرد شناسایی شده که بسیاری از این گورهای پشته سنگی در ارتفاعات و ستیغ کوه‌های منطقه پراکنده است.

او با بیان این‌که غالب استقرارها و آثار شناسایی کوهبنان متعلق به دوره اسلامی است که با توسعه قنات‌ها، روستاهای زیادی شکل گرفته است، افزود: با توجه به منابع تاریخی و حضور جهانگردان، کوهبنان در این دوران با جمعیت زیاد و توسعه شهری، دارای مساجد، خانقاه، برج‌ها، خانه‌های اعیانی و بازار بوده است که در این برنامه ثبت و مستندنگاری شده‌اند.

سرداری با بیان اینکه بیشتر این معادن از نوع کانی‌های سرب و روی هستند که در منابع تاریخی، اشاره زیادی به آنها شده است، «کوهبنان» را یکی از مهم‌ترین مراکز تولید و فرآوری سرب و روی و معروف به “توتیا” دانست و افزود: با توجه به منابع غنی معدنی، تاکنون ۱۲ معدن مس، سرب، روی و گل رخت شوی شناسایی شده و بقایایی از آثار شدادی و فلزکاری باستان نیز به دست آمده است.

منبع:ایسنا

مرتبط:

درخواست باستان‌شناسِ خارجی برای نجات چگاسفلی