تَعزیه
هنر نمادینِ تعزیه نمایش مذهبی و سنتیِ ایرانی- شیعی است که یکی از اشکال شَبیه خوانی (نمایش تعزیه) محسوب می شود. این نمایش از رویدادهای تاریخی و حماسیِ حزن انگیز برگرفته شده است که در آن صحنه سازی واقعه ی کربلا، دلاوری ها، حماسه سازی و شهادت امام حسین و یاران ایشان در راه دین و ظلم ستیزی در مقابل بی رحمی و شقاوت ستمکاران بازنمایی می شود. تعزیه در ایام محرم در کنار دیگر آیین های سوگواری در میدان تعزیه خوانی، یا تکیه، و امروزه در سالن های مدرن و کلاسیک برگزار می شود. تکیه ی دولت مهم ترین و موثرترین تکیه در ترویج و اجرای تعزیه در زمان ناصرالدین شاه قاجار به شمار می رفت. تعزیه خوانی از زمان دیلمیان آغاز، در زمان صفویه به شکل فعلی و در زمان قاجار به اوج خود رسید و امروزه دامنه ی آن از مرزهای ایران نیز فراتر رفته است. این هنر به عنوان نمایشی ایرانی در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی در فهرست آثار معنوی یونسکو به ثبت جهانی رسید.
تعزیه ضمن ترکیب با عناصری نظیر شخصیت سازی، نَقالی، دسته َروی، سینه زنی، مَقتَل خوانی، روضِه خوانی، نوحِه خوانی، شَمایل گردانی و غیره همراه با موسیقی و خواندن اشعار متناسب با شرایط هر یک از بازیگران در هر واقعه و صحنه ساختار خاص خود را دارد. در تعزیه هر یک از افراد نماد و پرچم دارِ جریان های خاص هستند، به طوری که شَبیه (بازیگر تعزیه) امام حسین (ع) و یاران آن حضرت به عنوان نشانه ی خوبی و فضیلت و شبیه شِمر و افراد او نشانه ی بدی و شقاوت به شمار می روند.
هر تعزیه ی کامل را یک دستگاه یا مجلس می گویند که فردی به نام «بانی»، که سرمایه‌گذار و تهیه کننده ی تعزیه است، آن را برگزار می کند. هر یک از عوامل اجرا کننده ی تعزیه بنا به نقشی که ایفا می کند و یا کاری که برای اجرای تعزیه انجام می دهد با اسمی خاص نامگذاری می شود. مَقتَل نویس نسخه و متن نمایش تعزیه را نوشته و فردی به نام معین البُکاء کارگردانی و هدایت آن را به عهده می گیرد. در نمایش تعزیه رجزخوانی زمانی صورت می گیرد که اولیا یعنی خاندان پیامبر(ص) و اَشقیا یعنی مخالفان پیامبر در مقابل هم از افتخارات و اصل و نسب خود صحبت می کنند. اولیا در یک دستگاه موسیقی گفت و گو های خود را به آواز با لحن خاص خود بیان می کنند که به آن تحریرکردن می گویند. اُشتُلم خوانی یا پهلوان خوانی نیز زمانی است که اَشقیا با بیان اغراق شده گفت وگو هایشان را بیان می کنند. شخصی که در نقش اولیا بازی می کند را موافق خوان و فردی که نقش دشمنان و اشقیا را بازی می کند مخالف خوان می نامند. به فردی که نقش کودکان را می خواند بچه خوان و به فردی که در نقش حضرت زینب(س) و دیگر بانوان اهل بیت ایفای نقش می نماید زنانه خوان (نقاب‌خوان) گفته می شود. گاه بازیگری که نقشی را به بهترین شیوه اجرا می نمود لقبی با توجه به آن نقش برای او در زندگی باقی می ماند.
موسیقی در تعزیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ساز اصلی تعزیه طبل و آلات موسیقی دیگر در این هنر نمایشی دُهُل، سِنج، نَقاره، قَره نِی و شیپور است که به تناسب امکانات گروه های بازیگر و موقعیت آن ها نواخته می شوند. تماشاگر با موسیقی به مفاهیمی از رزم، میدان جنگ، حُزن خوانی، عوض شدن صحنه ها، رَجَزخواخی، حَریف خوانی، واقعه ی شهادت و غیره پی می برد. هر یک از بازیگران باید لحن ها و شعرهای دیگر نقش ها را فرا بگیرد و به دستگاه های موسیقی آشنا باشد تا در صورت تغییر نقش بتواند در آواز معَیَن بخواند. برای نقش های شخصیت های گوناگون آوازهای متناسب با آنان انتخاب می شود؛ مانند نقش شمر که در نوا یا رَجَز و نقش علی‌اکبر که در دستگاه دشتی خوانده می شود. رنگ ها نیز در نمایش تعزیه هر یک نماد و مفهومی از پوشش و لباسِ گروهی خاص است که روحیات و کردار اشخاص را نشان می دهد؛ رنگ سبز نماد تعلق به رسول خدا و رنگ قرمز بیانگر خون و بی عدالتی است. رنگ سیاه نماد سیاه پوشی و عزاداری شیعیان برای امام حسین (ع) و رنگ سفید نمادی از آمادگی شیعیان برای شهادت و فداکاری در راه خدا به شمار می رود. در محلی که تعزیه اجرا می شود تماشاگران جایگاه به خصوصی نداشته و از هر قسمت می توانند به تماشای این هنر نمایشی بنشینند.
منبع خبر:ایران ویزیت
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.