چهاردهمی، آیین برآوردن مقصود و آرزو
این مراسم در هرمزگان بیشتر به‌منظور برآوردن مقصود و آرزویی خاص برگزار می‌شود؛ آرزوهایی چون برگشت لنج‌هایی که به سفر دریایی می‌رفتند و سلامتی شوهران و مردان لنج سوار، نیت تشرف به کربلا، حج و زیارت ائمه اطهار (ع)، اعطای فرزند و رفع مریضی و گرفتاری. عده‌ای نیز برای باز شدن بخت خود و ازدواج کردن، انگشتر یا النگویی را در ظرف خاصی که به همین منظور در این مراسم تعبیه کرده بودند، می‌انداختند.
مراسم چهاردهمی
مراسم چهاردهمی در هرمزگان، هرساله در چهاردهم ماه صفر (از ماه‌های قمری) از سوی از سوی خانم‌ها و به‌منظور برآورده شدن حاجات برگزار می‌شود. وجه‌تسمیه این مراسم هم، برگزاری آن در چهاردهم ماه صفر است.
در این مراسم، زنی که حاجتی دارد یا نذری داشته و نذرش برآورده شده است، مراسم چهاردهمی را در منزل خود برگزار می‌کند. برای این منظور چند روز پیش از برگزاری مراسم، از هفت خانه که اسم یکی از اعضای آن‌ها، فاطمه یا زهرا باشد، به نشانه تبرک و خوش‌یمنی چیزی طلب می‌کند. این درخواست شامل مواد خوشبویی مثل گلاب، بوزرد (ماده‌ای شبیه مشک بارنگ زرد)، هل، گل خشک محمدی، شاخه نبات، پارچه سبز، کاسه مسی، گشته و عود است.
پس از فراهم آمده مواد یادشده، زنان همسایه و آشنا به‌ویژه زنان خوش‌صدا و خوش‌مشرب برای حضور در شب اجرای مراسم فراخوانده می‌شوند.
شیوع دعوت مهمانان به این مراسم این‌گونه است که مجری مراسم قبل از بیان مطلب صلوات می‌فرستد و سپس صاحب‌خانه را از نیت خودآگاه می‌کند. صاحب‌خانه نیز با فرستادن صلوات و با خوش‌رویی خواسته او را برآورده می‌سازد و آرزو می‌کند که به‌حق محمد و آل محمد (ص) هر چه زودتر به آرزویش برسد و قول می‌دهد که در مراسم شرکت کند.
صاحب‌خانه شب اجرای مراسم خانه را معطر می‌سازد و با دود کردن اسپند و عود و گشته فضایی روحانی و معنوی را ایجاد می‌کند. هر کس که وارد خانه می‌شود صلوات می‌فرستد و حضار نیز با صلوات پذیرای او می‌شوند.
در آغاز مراسم مواد خوشبو را در ظرف مسی می‌ریزند و سپس مقداری گلاب و آب به همراه برگ‌های تازه هفت درخت بی‌خار و گل‌های خوشبو را به آن اضافه می‌کنند. به این مواد برگ مورد و حنا نیز می‌افزایند و پارچه سبزی را بر روی کاسه می‌کشند. آنگاه دختری ۶-۵ساله را که نامش فاطمه یا زهرا است و از قبل استحمام کرده، لباس تمیز و مرتبی می‌پوشانند و او را کنار سطل یا کاسه مسی بزرگ می‌نشانند تا محتویات درون ظرف مسی را هم بزند. همه گرد او حلقه می‌زنند. به خواسته بزرگ‌تر مجلس هر کس حاجتی دارد نشانه‌ای از خود را در ظرف می‌اندازد. در این هنگام حضار که همگی خانم هستند، نیت می‌کنند و انگشتر، النگو، گوشواره، پلاک، ساعت، گیره مو، خلخال و مهره‌های تزئینی را درون آن سطل می‌اندازند. قبل از خواندن نشانه‌ها دقت می‌کنند که آن‌ها مشابه نباشند و در ضمن مشخص می‌شود که هر یک از اشیاء متعلق به چه کسی است. آنگاه با فرستادن صلوات، مجلس آماده برگزاری مراسم می‌شود. زنانی که خوش‌صدا هستند، به درخواست صاحب‌مجلس به‌نوبت هرکدام یک‌دو بیتی می‌خوانند. گاه از پیرمردان آشنا نیز برای حضور و دوبیتی خوانی در مجلس دعوت می‌شود. این دوبیتی‌ها معمولاً از فایز، محیا، یا دیگر سرایندگان بومی هرمزگان هستند و می‌توانند عاشقانه یا عارفانه باشند.
پس از خواندن هر دوبیتی از کودک می‌خواهند تا یک نشانه از وسایل درون ظرف را بیرون بیاورد. تفسیری که از دوبیتی می‌شود، مبنی بر خو یا بد بودن مفهوم آن، وضعیت تفأل صاحب نشانه را نیز مشخص می‌کند. معمولاً فردی صاحب دل و باتجربه و آگاه، شعر را برای صاحب آن شیء تفسیر می‌کند که اگر آن شعر عاشقانه باشد، معمولاً خنده خانم‌های حاضر را در پی دارد. این مراسم با بذله‌گویی و نشاط تا درآوردن آخرین نشانه ادامه می‌یابد و از میهمانان با چای و شیرینی و شربت پذیرایی می‌شود.
چهاردهمی در طول سال سه مرتبه و آن‌هم در شب سیزدهم ماه صفر و در عصر چهارشنبه ماه صفر و در شب آن برگزار می‌شود. در برخی از مناطق هرمزگان ازجمله بندرکنگ در ظرفی چینی که به آن «شربتی» می‌گویند، حنا و گلاب می‌ریزند و مراحل چهاردهمی را انجام می‌دهند. این مراسم در این منطقه بیشتر به این منظور انجام می‌شده است که جهازهایی که به سفر دریایی می‌رفتند، تأخیری در بازگشت نداشته باشند و شوهران و مردان آن‌ها به‌سلامت برگردند. عده‌ای نیز به نیت تشرف به کربلا، حج و زیارت ائمه اطهار (ع)، عده‌ای با نیت اینکه خداوند فرزندی به آنان عطا کند، بعضی‌ها برای رفع مریضی و گرفتاری و عده‌ای نیز برای باز شدن بخت خود و ازدواج کردن، انگشتر و النگو به داخل ظرف می‌اندازند.
اشعار را بعضی از حفظ و بعضی هم از روی کتاب می‌خوانند و بیشتر در وصف ائمه اطهار (ع) و پیامبر (ص) و از کتاب‌هایی مثل دیوان حافظ است؛ ابیاتی که مضمون آن وصف اولیای الهی و درخواست از خداوند متعال است و یا متناسب با نیت شرکت‌کنندگان و خواستن آن حاجات از خدای تبارک است؛ مثل توفیق زیارت ائمه معصومین (ع) رفع گرفتاری و مریضی، بچه‌دار شدن، شاغل شدن و باز شدن بخت. در قدیم اشعار فقط در باب ائمه هدی (ع) بوده است. اگر وسیله متناسب با نیت کسی از ظرف بیرون آمد و شعر خوانده‌شده هم به‌منظور او سازگار بود و تا قبل‌زا ۱۴ ماه صفر سال آینده به حاجت خود رسید، مراسم سال بعد در منزل او برگزار می‌شود.
پس از پایان مراسم شرکت‌کنندگان قصد بردن مقداری از محتویات درون سطل را می‌کنند و به نشانه تبرک آن را بر سروصورت خود می‌مالند و آنگاه صلوات می‌فرستند و آرزو می‌کنند که حاجت همه اهل مجلس، به‌ویژه صاحب‌خانه برآورده شود.
* گزارش از فاطمه مدرسی و سهراب سعیدی
مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.