فراز و فرودهای گردشگری ایران در چند سده اخیر

سیامک منصوری در گفت‌وگو با ایسنا به تاریخچه گردشگری ایران در سده‌های اخیر پرداخت و اظهار کرد: سفر در ایران عهد باستان به اشکال مختلفی انجام می‌شده و رایج بوده است. جهانگردی و گردشگری از دیرباز در ایران رونق داشته و قرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم، رفت‌وآمد خاورشناسان، وجود کاروانسراها، چاپارخانه‌های قدیمی و راه‌های ارتباطی گسترده دلیلی بر این ادعاست.

وی ادامه داد: در دوره‌ها و در حکومت‌های مختلف از جمله هخامنشیان، سلوکیان و … به این مسئله بر اساس شرایط گوناگون توجه شده است. یکی از درخشان‌ترین دوران سیاحت در ایران زمان صفویه رقم خورده است که مهمترین عامل آن توسعه، افزایش امنیت، راه‌های ارتباطی مناسب و تاسیسات متعددی بوده که در آن دوره ایجاده شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه بینالود در خصوص سفر با کاروان یا مکاری افزود: این نوع سفر به صورت گروهی و با سرعت کم به همراه کاروان‌های تجارتی یا کاروان‌های مسافرتی که توسط چاروادارها هدایت می‌شد، انجام می‌گرفت.  سفر در روز انجام می‌شد و هر روز معمولا یک منزل یا ۶ فرسخ معادل ۳۶ کیلومتر راه طی می‌شد و شب را در مکانی استراحت می‌کردند و روزهای بعد، سفر را به همین ترتیب ادامه می‌دادند تا به مقصد برسند.

منصوری تصریح کرد: سفر دسته‌جمعی مزایای زیادی برای مسافران داشته است. از جمله اینکه در مقابل دزدها و راهزنان بهتر می‌توانستند از خود دفاع کنند، در مشکلات می‌توانستند همپای هم باشند، در بیماری‌ها مراقب هم بودند، در تهیه خورد و خوراک به هم کمک می‌کردند و هزینه‌های سفر را نیز بین خود تقسیم می‌کردند.

وی در شرح سفرهای خصوصی اضافه کرد: در این نوع سفرها یک خانواده و یا چند نفر بعد از تهیه اسب و اثاث مختصر با یک چاروادار قرارداد می‌بستند تا آن‌ها را هدایت کند. در واقع کاروان‌هایی خصوصی تشکیل می‌دادند و سفرشان آزادانه‌تر و بی‌قید و شرط بود. یکی از مزیت‌های این نوع سفر آزادی عمل از نظر زمان حرکت، سرعت حرکت ، انتخاب مسیر و مقدار راهی بود که گروه باید در طی یک روز طی می‌کرد. به همین دلیل بیشتر مسافران و سیاحان عقیده داشتند که این نوع سفر یکی از راحت‌ترین شیوه‌های سفر بوده است.

رواج سفرهای پستی از اواسط دوره ناصرالدین‌شاه

عضو هیات علمی دانشگاه بینالود در مورد سفر با پست و سفر چاپاری تشریح کرد: تا قبل از دایر شدن پست به شکل امروزی، ارتباطات پستی کشور توسط اداره چاپارخانه‌ها انجام می‌شد که در راس آن فردی به عنوان چاپارچی باشی قرار داشت و این شخص از طرف شاه انتخاب می‌شد. چاپارخانه علاوه بر انجام خدماتی که شامل سرویس ‌دادن به چاپارخانه‌ها، پیک‌ها، ماموران دولتی و محوله‌های پستی بود وظیفه دیگری تحت عنوان ارائه خدمات و جابجایی به مسافران و سیاحانی که تمایل داشتند از امکانات ارتباطی چاپارخانه استفاده کنند برعهده داشت و این راه یکی از منابع درآمد چاپارخانه به حساب می‌آید.

منصوری اضافه کرد: این نوع سفر از اواسط دوره ناصرالدین‌شاه قاجار و با رایج‌ شدن استفاده از وسایل نقلیه دو یا چهار چرخه که با اسب کشیده می‌شدند همچون درشکه، گاری، کالسکه، دلیجان و .. مرسوم شد. اداره پست با دایرکردن سرویس‌های مسافری در کنار خدمات پستی، مسافران را در مسیرهای پستی و چاپاری از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌برد.

استفاده اداره پست از کالسکه چاپاری برای جابجایی مسافران گردشگری ایران

وی گفت: در سال‌های بعد و با رواج استفاده از کالسکه در سفرهای بین ایالتی، در زمان تصدی میرزا علی‌خان امین‌الدوله بر امور پستی ایران، تعدادی کالسکه سفری از اروپا خریداری شد و در راه‌های چاپاری مورد استفاده قرار گرفت. به تدریج و با بهبود وضع جاده‌ها استفاده از کالسکه چاپاری که یکی از وسایل راحت سفر بود، رایج شد.

عضو هیات علمی دانشگاه بینالود ادامه داد: استفاده از کالسکه در آن دوران بیشتر در راه تهران- اصفهان و تهران- رشت رواج داشت. در سال‌های بعد به تدریج باقی جاده‌های چاپاری نیز کالسکه‌رو شدند که از این جمله می‌توان به جاده تهران- مشهد اشاره کرد که طبق سفرنامه‌های موجود، مردم می‌توانستند با کالسکه ۱۰روزه از تهران به مشهد بیایند. رواج کالسکه تا زمان آمدن اتومبیل به ایران ادامه داشت و با آمدن اتومبیل و پیشرفت آن به تدریج از رونق افتاد و منسوخ شد.

ایران، مقصد سوم آمریکایی‌ها در سال‌هایی نه چندان دور 

منصوری بیان کرد: تا اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی، ایران توجه اندکی به گردشگری به شکل یک صنعت پول‌ساز و مستقل داشت. کمبود امکانات و زیرساخت‌های مسافرت، سفر در ایران را بسیار سخت کرده بود. سرانجام از دهه ۴۰ شمسی به بعد با اقداماتی نظیر سنگ‌فرش کردن راه‌ها، ساخت بزرگراه و هتل، شمار گردشگران وارد شده به ایران به طور پیوسته گسترش یافت. در اسناد سازمان جلب سیاحان آمار رویایی گردشگری در سال ۴۰ و ۵۰ شمسی رتبه سوم سفر را به شهروندان آمریکایی داده است.

وی عنوان کرد: در میان سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ همچنین موافقت‌نامه‌های جهانگردی با کشورهایی در جهان و عضویت در سازمان جهانی جهانگردی و اتحادیه جهانی سازمان‌های رسمی جهانگردی توسط سازمان جهانگردی و وزارت اطلاعات ایران به امضا رسیدند که شرایط را بهتر نمود.

اثرگذاری تحریم‌های اقتصادی و جنگ تحمیلی بر کاهش سرعت رشد گردشگری ایران

عضو هیات علمی دانشگاه بینالود خاطرنشان کرد: از دلایل کاهش سرعت رشد گردشگری در ایران دوران پس از انقلاب می‌توان به محدودیت‌های حاصله از دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق اشاره کرد. همچنین تحریم‌های اقتصادی آمریکا سرعت رشد گردشگری ایران را بسیار کاهش داد هر چند که متوقف نکرد.

منصوری ادامه داد: آنچه در تمام این سیر تاریخی از شیوه‌های سفر به ایران به چشم می‌خورد، توجه به طبیعت و گذر از مسیرهای طبیعی بکر و زیبای ایران است و باید گفت که تاریخ‌نگاران و سیاحانی که به ایران سفر داشته‌اند همیشه به طبیعت زیبا و متنوع کشورمان اشاره کرده‌اند.

منبع: ایسنا

مرتبط:

فارس نگین گردشگری ایران زمین