لباس سنتی ابیانه ، میراث ناملموس هزار ساله

به گزارش خبرنگار ایمنا، خانه‌های اهالی ابیانه به صورت پلکانی ساخته شده‌ است، این خانه‌ها روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است، به صورتی که پشت بام مسطح خانه‌های پایین دست، حیاط خانه‌های بالادست را به وجود آورده است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمی‌کند. جالب اینکه خانه‌ها با خاکی به رنگ سرخ آتشین ساخته شده‌اند و از دور در میان درختان بلندقامت و کهن سال سبزی که روستا را احاطه کرده‌اند منظره زیبا و چشم‌نوازی را ایجاد کرده‌اند. این روستای تاریخی در دوران صفویه به عنوان استراحتگاه ییلاقی برای پادشاهان و درباریان به شمار می‌آمده است.

روستای تاریخی ابیانه که در مرداد ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۸۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، همواره در کانون توجه گردشگران خارجی قرار گرفته است، تا جایی که به گفته محمد عادلی، دهیار روستای ابیانه از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه ۳۵ هزار و ۱۵۲ گردشگر خارجی از روستای تاریخی ابیانه بازدید کردند.

روستای ابیانه در کنار برخورداری از جاذبه‌های فراوان دیگری همچون گویش اصیل پهلوی، عمارت‌های قدیمی، آتشکده، زیارتگاه، مسجد جامع و قلعه‌های تاریخی، از جاذبه دیگری هم برخوردار است و آن لباس سنتی مردم آن است که هنوز هم در میان آن‌ها رواج دارد و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می‌دهند. این لباس برای مردان شلوار گشادی از پارچه سیاه(دوید) و برای زن‌ها پیراهن بلندی از پارچه‌های گلدار و رنگارنگ و چارقدهای سفیدرنگی است که ترکیب شگفت‌آوری از رنگ ها را ایجاد می‌کند.

اینک که این روستای تاریخی به عنوان یکی از مهم ترین مناطق گردشگری در کشور شناخته می شود، گروهی از دوستداران میراث فرهنگی و تاریخی در نظر دارند تا لباس سنتی مردم آن را به ثبت ملی برسانند. رییس شورای اسلامی روستای ابیانه در روز –چهارشنبه- ششم دی ماه در جمع اصحاب رسانه این خبر را اعلام کرد و گفت: جمعی از علاقه‌مندان به حفظ سنت‌های ابیانه تصمیم گرفته اند تا به‌ صورت خودجوش و با هماهنگی شورای اسلامی ابیانه، پایگاه میراث فرهنگی ابیانه، بنیاد جوانان ابیانه و دهیاری ابیانه، برای ثبت ملی لباس ابیانه اقدام کنند.

رضا علیرضایی افزود: برای استانداردسازی و جلوگیری از تغییرهای ناهمگون لباس سنتی ابیانه و حفظ و احیای این هویت ارزشمند فرهنگی و منحصر به‌ فرد، هم‌چنین کاهش رواج لباس‌های غیرمتعارف، تشویق نسل جدید و فرزندانمان به استفاده از این هویت ماندگار، معرفی و تشویق دوزندگان این لباس سنتی، اشتغال‌زایی و حمایت از فروشندگان بومی این لباس و … در نظر داریم در جشنی که در تعطیلات  نوروز ۱۳۹۷ در ابیانه برگزار خواهیم کرد این فعالیت فرهنگی را پاس بداریم.

ثبت ملی لباس سنتی ابیانه مانع ایجاد تغییر و بدعت در آن است

مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان درخصوص وضعیت پرونده ثبت ملی لباس سنتی ابیانه به خبرنگار ایمنا می گوید: فرآیند ثبت لباس سنتی ابیانه باید مراحل مختلفی را طی کند و در سازمان میراث فرهنگی توسط مسئولان به ثبت برسد. این درخواست ابتدا در شورای ثبت استان تایید می شود، به تهران رفته و پس از تصویب از سوی رییس سازمان میراث فرهنگی به استانداری اصفهان ابلاغ می شود.

فریدون الهیاری می افزاید: شورای روستا و دهیاری ابیانه با اهتمامی ویژه پیگیر این پرونده هستند و امیدواریم که در نوروز ۹۷ شاهد برگزاری مراسم رونمایی از این ثبت ملی با حضور مقامات کشوری و مسئولان عالی رتبه سازمان میراث فرهنگی در ابیانه باشیم.

وی ابیانه را یکی از روستای مهم و ارزشمند تاریخی استان و کشور می داند و عنوان می کند: این روستا از حیث میراث معماری و طبیعی شرایط بسیار ویژه ای دارد و علاوه بر این از میراث فرهنگی ناملموس بسیار قابل توجهی نیز برخوردار است که نقش مهمی در ایجاد جاذبه برای گردشگران داخلی و خارجی دارد.

وی ادامه می دهد: خوشبختانه در سال های اخیر در زمینه ثبت میراث فرهنگی ملموس و ناملموس روستای ابیانه اقدامات موثری صورت گرفته است و بیش از ۳۰ اثر معماری در این روستا ثبت ملی شده و تعداد قابل توجهی از میراث ناملموس این منطقه که بخش مهمی از آنها مربوط به آداب و آیین های عاشورایی و محرم است در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان ثبت ملی لباس سنتی ابیانه را عامل مهمی برای حفاظت آن در برابر تغییرات می داند و اظهار می کند: همچنین ثبت ملی این لباس باعث می شود تا رسما به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری ابیانه مورد توجه گردشگران قرار بگیرد.

لباس سنتی ابیانه، میراث فرهنگی ناملموس

سرپرست پایگاه ابیانه در گفتگو با خبرنگار ایمنا می گوید: ثبت ملی لباس سنتی ابیانه به دو موضوع مربوط است، نخست اینکه مطالعه و مستندسازی و ترویج میراث ناملموس ابیانه در دستور کار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است، چرا که معتقدیم این میراث ناملموس است که حتی باعث ایجاد میراث ملموس شده و برای مردم جاذبه و علاقمندی ایجاد می کند تا به شناخت میراث فرهنگی کشورشان اقدام کنند. بنابراین چون روستای تاریخی ابیانه مملو از میراث فرهنگی ناملموس است، لازم بود تا در این خصوص مطالعه و مستندسازی گسترده ای صورت گیرد.

سید احمد نجیبی می افزاید: دوم این که ابیانه‌ای ها به گردهم‌آیی در ابیانه بسیار اهمیت می‌دهند. تاکنون مطالعات مردم شناسی، گویش محلی، آیین های جقجقه زنی و نخل گردانی روستای ابیانه مستندسازی شده است، اخیرا نیز پنج آیین جدید شامل پرسه زنی، طلوع خوانی، شدّه برداری، هوم بابا و ذاکری خوانی در این روستا در حال طی کردن فرآیند ثبت ملی هستند. علاوه بر اینها نظام آبیاری و لباس سنتی ابیانه به عنوان دو میراث ناملمس مستندسازی شده  است.

وی با تاکید بر اینکه مردم ابیانه تمایل دارند هر ساله یک گردهمایی بزرگ در خصوص بررسی مسائل مربوط به این روستا برگزار شود، عنوان می کند: این گردهمایی که خود یکی از مصادیق میراث ناملموس ابیانه است، موجب می شود تا مردم این روستا در کنار همدیگر جمع شوند. مثلا در روز عاشورا تمامی مردم ابیانه در روستا جمع می شوند و تمایل دارند تا آیین و مناسک مذهبی شان را در آرامش برگزار کنند یا در روز عید سعید فطر و ایام عید نوروز گردهمایی مردم ابیانه برگزار می شود.

سرپرست پایگاه ابیانه با اشاره به مراسم هفتادمین سال تاسیس دبستان دانشوری که در سال گذشته در ابیانه برگزار شد، اظهار می کند: وقتی این مراسم برگزار شد از طریق هم فکری با مردم ابیانه به این نتیجه رسیدیم که در ایام عید نوروز ۹۷ به برپایی جشنی آیینی در این روستا بپردازیم و در آن لباس سنتی ابیانه را که جایگاه مهمی در میان میراث ناملموس آن دارد به ثبت ملی برسانیم.

وی با تاکید بر اینکه لباس سنتی ابیانه لباسی منحصر به فرد است، عنوان می کند: این لباس در بعضی مواقع به اشتباه دوخته و پوشیده می شود و لذا ترویج نادرست آن یکی از نگرانی هایی است که درباره آن وجود دارد. ثبت ملی این لباس قرار است منجر به انجام پژوهش های مفصل و ارایه الگوی صحیح دوخت و پوشیدن آن شود تا این لباس به نحو صحیح به گردشگرانی که به ابیانه می آیند معرفی شود.

نجیبی از برگزاری جلسات برنامه ریزی در خصوص برگزاری این جشن در نوروز ۹۷ خبر می دهد و می گوید: جلسات برنامه ریزی مراسم نوروز آغاز شده و در حال تدوین زیرساخت های آن هستیم. کلیت برنامه مشخص شده و اقدامات اساسی که در این فاصله زمانی باید انجام شود در دست بررسی است.

لباس سنتی ابیانه نشاط روحی ایجاد می‌کند

“سلطنت شفیعی” بانویی ۶۵ ساله و از اهالی روستای ابیانه است. او که در دوختن لباس سنتی ابیانه مهارت ویژه ای دارد به خبرنگار ایمنا می گوید: لباس سنتی ابیانه قدمتی هزاران ساله دارد. این لباس از گذشته تا امروز تغییر خاصی نکرده است و از همان ابتدا با ترکیبی از رنگ‌های شاد و چشم نواز طراحی شده است. پیشینیان ما معتقد بودند که رنگ لباس باید باعث ایجاد نشاط روحی شود، نه اینکه در انسان حالت غم و افسردگی ایجاد کند.

او می افزاید: لباس سنتی ابیانه برای مردان، زنان و کودکان به شکل متفاوتی طراحی می شود. این لباس برای زنان شامل شلوار و پیراهن و روسری است. شلوار در گذشته با پارچه سنگین تری دوخته می‌شد و امروز با پارچه‌هایی دوخته می‌شود که سبک تر هستند و شخص در آنها احساس راحتی بیشتری می‌کند. شلوار بعد از طراحی و برش دوخته و بعد روی آن یراق دوزی انجام می‌شود.

او ادامه می‌دهد: پیراهن زنانه در رنگ های سفید، بنفش، قرمز و زرد دوخته می‌شود و معمولا هر دختری در ابیانه از هر رنگ یک پیراهن دارد. پس از طراحی و دوخت پیراهن، بسته به سلیقه دوزنده بر روی آن گلدوزی یا پولک دوزی شده و روی پیراهن نواری به نام “یخه” دوخته می شود. در گذشته بر روی پیراهن نیم تنه‌ای با نام “کرسی” طراحی می‌شده که دارای سجاف و یراق دوزی بوده است و امروز دیگر استفاده چندانی از آن نمی‌شود.

دوزنده لباس سنتی ابیانه “روسری” را سومین تکه از لباس زنان می‌داند و عنوان می‌کند: روسری اصلی‌ترین قسمت از لباس زنان ابیانه است، چون در نخستین برخورد در پوشش زنان دیده می‌شده است. روسری از پارچه‌ای بسیار لطیف و نرم با گل‌های درشت قرمز تهیه می‌شده است که ترکیبی از رنگ‌های سبز و زرد را هم در خود دارد، به این علت که جلوه بیشتری به رنگ زمینه روسری ببخشد. مهم‌ترین ویژگی این روسری‌ها در قدیم این بوده که علیرغم بارها شستشو رنگشان تغییر نمی‌کرده است. “چادرشب” هم بخشی دیگر از لباس زنان ابیانه است که معمولا از ابریشم تهیه می‌شود. سربند، جوراب و پاپوش یا گیوه هم دیگر اجزای لباس زنان است.

تعطیلی کارگاه‌های پارچه بافی در ابیانه

سلطنت شفیعی می افزاید: روسری ها در قدیم در کارگاه‌های پارچه بافی در ابیانه و با کیفیتی بسیار مرغوب تهیه می‌شدند و تا سالها مورد استفاده زنان بود و ممکن بود در هر هفته یک بار شسته شود، اما هیچ تغییری در رنگ آنها ایجاد نمی‌شد. ما هم در دوران جوانی این پارچه را از شهر یزد یا مشهد می‌خریدیم، اما متاسفانه این پارچه امروز دیگر در هیچ کجای کشور با کیفیت مطلوب تولید نمی‌شود، تا چند سال قبل وقتی به مکه یا سوریه سفر می‌کردیم از آنجا این پارچه را می خریدیم.

او درباره لباس سنتی مردان ابیانه می‌گوید: شلوار آقایان قبلا از پارچه نخی دوخته می‌شد، امروز این شلوار برای پسران مجرد پنبه دوزی و برای مردان متاهل به صورت راسته دوز دوخته می‌شود.

او درباره قیمت لباس سنتی ابیانه می گوید: قیمت این لباس به میزان هنرهای دستی که بر روی آن انجام شده بستگی دارد، هرچه روی لباس کار دستی بیشتری انجام شود قیمتش بالاتر می‌رود.

لباس، میراثی ملموس و ناملموس

آنچه مسلم است لباس و پوشاک صرف نظر از آنکه ابزار و وسیله ای برای پوشاندن تن باشد، از وجوه ناملموس بسیاری نیز برخوردار است، وجوهی که تشکیل دهنده هویت لباس است و نقش مهم و مستقیمی در شکل دادن به هویت یک قوم و گروه که به دلیل هم زیستی در یک سرزمین و محدوده جغرافیایی  در کنار هم زندگی می‌کنند دارد.

پروین قاسمی، دانشجوی رشته انسان شناسی دانشگاه تهران در مقطع دکتری در این خصوص به خبرنگار ایمنا می گوید: پوشاک یکی از اجزاء فرهنگی در هر اقلیم است که متناسب با شرایط اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی و .. در گذر زمان شکل یافته و به نسل بعدی هر جامعه ای منتقل می شود. باید توجه کرد که میراثی که وامدار آن هستیم از چه تنگاناها و مسیرهایی عبور کرده و چرا امروز به این سبک در زندگی‌ ما رسوخ پیدا کرده است.

او می افزاید: وقتی از این منظر به میراث نگاه کنیم به نظر می رسد که ثبت ملی کمترین کاری است که می توانیم برای آن انجام دهیم. من اخیرا در مراسم ثبت ملی آیین نخل گردانی روستای “سُه” در روز عاشورا حضور داشتم. مسئولان میراث فرهنگی و اهالی روستا مشتاقانه برای ثبت ملی این آیین دور هم جمع شده بودند، ثبت ملی لباس زیبای ابیانه و نمونه های دیگر هم اقدامی موثر در این زمینه است.

او با تاکید بر اینکه لباس را باید میراث ناملموس دانست و در حفظ و نگهداری از هویت آن تلاش کرد، می گوید: در خصوص ثبت ملی آثار ملموس که به هر حال نقش و وظیفه دولت در حفظ و نگهداری آن آثار مشخص است، اما در خصوص میراث ناملموس مثل مراسم و زبان یا حتی با کمی اغماض پوشاک – چرا که پوشاک جنبه عینی و ملموس دارد هر چند که مالکیت آن به عهده فرد خاصی نباشد – نقش و وظیفه میراث فرهنگی در چگونگی معرفی این آثار مهم و قابل تامل است.

ثبت ملی در راستای خویشتن شناسی

دانشجوی رشته انسان شناسی با تاکید بر اینکه ثبت ملی میراث فرهنگی قدمی مهم در راستای شناخت هویت و فرهنگ بومی و ملی است، عنوان می کند: از زمانی که اروپایی ها ما را به مثابه ملتی متفاوت از خودشان دیدند تقریبا یک قرن می گذرد. بعد از اینکه خودمان را از زبان آنها خواندیم، یاد گرفتیم که به داشته هایمان نگاهی بیندازیم، اما اینکه چقدر در این مسیر موفق بوده ایم و چقدر توانسته ایم خودمان را بشناسیم جای بررسی دارد. بسیاری از رمز و رازهای این سرزمین هنوز ناشناخته مانده است و ما کمترین تلاش و همت برای شناخت آنها به خرج داده ایم. جای بسی تعجب دارد که آنها خودشان و ما را از نگاه خودشان شناختند و ما نه آنها را شناختیم و نه خودمان را لااقل در حد قابل قبولی.

او می افزاید: فرهنگ، زبان، ارتباطات اجتماعی و حتی لباس میراث گذشتگان برای نسل امروز است. لباس سنتی ابیانه به عنوان زبان بصری ابیانه و نمادی از هویت و فرهنگ دوران گذشته و با برخورداری از رنگ و هنر ایرانی همچنان در وانفسای هجوم لباس های مدرن غربی با قیمت های ارزان دوام آورده و ماندگار شده است، باید از خودمان بپرسیم که علت این ماندگاری چیست؟

او با تاکید بر اینکه در حوزه ثبت ملی میراث ناملموس طی سالهای اخیر اتفاقات خوبی افتاده است، می گوید: اما جا دارد این ثبت ملی ما را متوجه مسئله دیگری بکند. به عنوان مثال در ثبت ملی لباس ابیانه به عنوان یک میراث ناملموس باید در راستای احیای پارچه بافی های رو به اضمحلال آن تدابیری اتخاذ شود. اینها همه به هم مرتبط است و مقبول نیست بر فرض مثال سر از یک اندام حفظ شود و آن را از طلا بگیریم و به قلب که در حال خاموش شدن است بی توجه باشیم. اینگونه نه آن سر طلا گرفته سر می شود و نه آن اندام به جا مانده. به هر روی امیدوارم که این ثبت ملی ابعاد دیگر را بر ما بگشاید و ما را متوجه این کند که به سوالات برخاسته از این چرایی پایداری، چگونگی نشو و نمای آن، چگونگی معرفی آن به دنیا و چگونگی کاربردی کردن آن با سلایق نسل جدید بپردازیم، نه اینکه در آینده جز چند عکس و فیلم چیزی در واقعیت زندگی روزمره از ابن اثر ارزشمند نداشته باشیم.

منبع:ایمنا