کلاه کرکی، صنایع‌دستی سنتی گرمه و جاجرم
هنر بافت کلاه کرکی در تمام نقاط شهرستان به‌ویژه در نقاط شهری دیده میشود. به دلیل سردسیر بودن خراسان شمالی این نوع کلاه در بین قشر وسیعی از اهالی استان طرفدار پیداکرده و در منطقه بجنورد نیز بافت این نوع کلاه به‌صورت پراکنده دیده شده که البته از مرغوبیت کلاه پشمی جاجرم و گرمه برخوردار نیست.
کلاه کرکی از سری سرپوش‌های مردانه در منطقه خراسان شمالی است. از این کلاه جهت محافظت از سرما استفاده میشود. البته در برخی از مناطق خراسان شمالی هم دیده شده که در تمام فصول از آن استفاده می‌کنند. مواد بکار رفته در ساخت این کلاه از مواد طبیعی بوده که ماده اولیه آن را از پشم شتر و بز به دست می‌آورند و آن را بدون دخالت ماشین و فقط با پنج میل چوبی می‌بافند.
در تمام مراحل ساخت این سرپوش از مواد طبیعی استفاده میشود و رنگ‌های استفاده‌شده از همان رنگ طبیعی پشم و کرک حیوان است، به‌طوری‌که در برابر عوامل فرسایشی مقاومت و زیبایی منحصربه‌فردی دارد.
این دست بافته منطبق با فرهنگ منطقه‌ای بوده و در پوشاک مردمی تعریف شده و پوشش مناسبی برای استفاده در مناطق سردسیر است. این هنر در زمان‌های بیکاری بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد.
مراحل ساخت کلاه کرکی
- تهیه پوست‌های دارای کرک مرغوب: در ابتدای کار استادان این امر، پوست‌هایی که دارای کرک‌های با مرغوبیت بالا باشند را تهیه می‌کنند که اغلب از پشم شتر و بز استفاده میشود.
- جدا کردن کرک‌ها از پوست‌ها: پس از تهیه پوست‌ها آن‌ها را چندین بار شستشو داده و سپس پوست‌ها را با آهک و خاکستر آغشته کرده و چربی زدایی می‌کنند و آن را در مقابل آفتاب قرار داده و بعد از مدتی کرک‌ها از پوست جدا می‌شوند. بعد از جدا شدن کرک‌ها، آن‌ها را بر اساس رنگ جدا می‌کنند.
- ریسیدن کرک‌ها: در این مرحله کرک‌ها را به‌وسیله ابزاری به نام دوک یا دیکلون می‌ریسند و آن‌ها را تبدیل به نخ کاموایی می‌کنند. در این قسمت باید دقت شود که نخ‌ها خیلی نازک یا کلفت نشوند. پس از ریسندگی نخ‌ها را به‌صورت کلاف‌هایی درمی‌آورند و باز بر اساس رنگ کرک‌ها دسته‌بندی می‌کنند.
- بافت کلاه کرکی: در این مرحله با استفاده از پنج میله چوبی که اندازه‌های آن حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر است شروع به بافتن کلاه می‌کنند. در ابتدای بافت ۵ دانه سر می‌اندازند و مرتب به تعداد دانه‌ها اضافه می‌کنند تا اندازه‌ای که قطر دور سر به دست آید، سپس از تعداد دانه‌ها کم می‌کنند و به حدود ۱۵ دانه می‌رسانند پس‌ازاین مرحله کلاه کرکی آماده میشود.
امروزه این بافته بنا به سفارش مشتریان در رنگ‌های مختلف قرمز، سفید، مشکی و آجری بافته میشود که رنگ قرمز اخرایی آن از قیمت بالایی نسبت به سایر محصولات برخوردار است. کار بافت کلاه کرکی ممکن است طی روز توسط چندین بافنده انجام گیرد.
ابزارهای مورداستفاده برای بافت
- شانه: از دو قسمت شامل قسمت اصلی شانه که از جنس فلز با سیم‌های نوک‌تیز و قسمت پایه یا دسته که از چوب ساخته شده و شانه بر روی آن نصب میشود.
- دوک یا دیکلون: که چوبی با اندازه ۳۰ سانتی‌متر به‌صورت یک میل نازک که در انتهای میل یک چوب مکعبی شکل سوراخ‌دار ختم میشود و در انتهای آن یک قلاب فلزی که جهت نگه‌داشتن و آویزان کردن نخ و محکم کردن آن هنگام تاباندن و عمل ریسیدن مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- قطعات چوبی که به شکل میل‌های بافتنی و جنس آن از جنس درختان ارس و یا گز و در مواردی هم از درختان محلی محکم استفاده میشود. طول این میل‌ها حدود ۳۰ سانتی‌متر است و برای بافتن و گره زدن در کلاه کرکی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- برس سیمی: که از دو قسمت دسته و برس تشکیل شده است، قسمت دسته که از جنس چوب است و برس که از جنس سیم یا پلاستیک است و کاربرد آن بعد از اتمام کار و شانه زدن نهایی است تا کلاه به‌صورت پف‌کرده درآید.
منبع: میراث آریا
مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.