آداب یلدا در سمنان، از چله‌کشی تا چهل میوه
شب یلدا یکی از بزرگ‌ترین جشن‌های ایرانیان است. واژه یلدا سریانی و به معنای ولادت است.
ولادت خورشید (مهر، میترا) بنا بر باور پیشینیان در پایان این شب دراز که اهریمنی و نامبارکش می‌دانستند. تاریکی شکست می‌خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می‌نهد.
در نقاط مختلف استان سمنان اهالی آداب خاصی را در ارتباط با شب چله برپا می‌کنند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین این آیین‌ها اشاره می‌شود.
شاهنامه‌خوانی و تفأل به حافظ
یکی از آداب شب چله خواندن شاهنامه و تفأل به حافظ در جمع خانواده است. این کار توسط افراد باسواد و خوش‌صدا و در بیشتر مواقع توسط پدربزرگ‌ها صورت می‌گیرد.
روستای افتر در شهرستان سرخه ازجمله نقاطی است که شاهنامه‌خوانی در بین اهالی از دیرباز تا کنون متداول است.
اهالی منطقه کالپوش در میامی شب اول زمستان را شب آغاز چله کَلان (بزرگ) می‌نامند.
در روستای نام‌نیک در منطقه کالپوش خواندن دو رکعت نماز در شب چله و حاجت طلبی از خداوند متعال مرسوم است. نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ابیات محلی و نیز انجام بازی‌های محلی در بسیاری نقاط از جمله سرگرمی‌های مردم در بلندترین شب سال است.
جمع شدن اعضای خانواده به دور هم و خوردن آجیل و غذاهای محلی
جمع شدن اعضای خانواده به دور هم، خوردن آجیل مخصوص، برگه زردآلو، انجیر خشک، انگور، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زردآلو، تخم کدو، تخم هندوانه، کِنو کّنجی (شاهدانه)، حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغزگردو، حلوا کنجد، حلوای آریشه، حلوای سیاه، هندوانه، خربزه، شلغم، انار، به، سیب و شیرینی که هر یک نمادی به نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند از دیگر آداب شب چله در استان سمنان است.
از جمله غذاهای این شب ته‌چین اسفناج و خورشت فسنجان است. بیدار ماندن تا پاسی از شب از جمله آداب و رسوم شب یلدا در این منطقه است.
چله‌کشی
در بسیاری از روستاها مرسوم است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان «چله‌کشی» قربانی کرده و گوشت آن را قُرمه می‌کنند. از این گوشت که در شکمبه حیوان ذخیره می‌شود، برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره می‌برند.
خوردن چهل نوع میوه یا هندوانه
برخی بنا بر باوری کهن خوردن چهل نوع میوه را در این شب توصیه کرده و برای رفع گرمی در فصل تابستان خوردن هندوانه را لازم می‌دانند. اهالی روستای بادله‌کوه از توابع دامغان به این شب «شب الله» می‌گویند.
سمنانی‌ها هندوانه را در این شب به نیت خنکی و رفع تشنگی در فصل تابستان خورده و زنان برای شام سبزی‌پلو می‌پزند. شیرینی‌هایی که برای این شب تهیه می‌شود پِِِشت و پشمک نام دارد.
کویرنشینان استان سمنان نیز شب چلّه را «َیلدان یَلدان» گفته و شعری بدین مضمون می‌خوانند:
شب یلدا درازه وای بر منَپری در خواب نازه وای برمن
بیدارش نکن مرغ سحرخیز عزیزم جانُگدازه وای برمن
انجام بازی‌های محلی
در بسیاری از نقاط استان سمنان، اهالی در این شب پس از خوردن میوه و تنقلات گل یا پوچ و یا نخود بازی می‌کنند.
مرسوم است که بزرگان خانواده یا فامیل در این شب حکایات شیرین از سرگذشت ایل، طایفه و یا روستا را برای حاضرین تعریف کرده و نکته‌های پندآموز در این شب به نسل جوان انتقال می‌یابد.
بارش برف زیبایی و دل‌چسبی شب یلدا را برای اهالی نقاط مختلف استان دوچندان می‌کند زیرا که در صورت وقوع این امر خوردن مخلوط برف و شیره (شیره انگور) نیز به بلندی شب یلدا حلاوتی دوچندان می‌بخشد.
آرزوی برآورده شدن حاجات
طلب برآورده شدن حاجات در کنار دعا برای عاقبت به خیری فرزندان از جمله زیباترین آداب شب یلدا در کنار صله‌رحم و دیدار اعضا و خانواده فامیل است.
به‌راستی که ریش‌سفیدان قوم و طایفه از چنین مناسبتی برای رفع کدورت و سرآغاز پیوند و وصلتی نیکو به‌درستی بهره می‌برند و در مقابل کودکان و جوانان نیز طول عمر و سلامتی آنان را از درگاه ایزد متعال مسئلت می‌دارند.
* گزارش از فاطمه قلی‌پور کالمرزی، پژوهشگر مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.