خلوت کریمخانی _جایی که کریمخان در آن آرام گرفت

در گوشه شمال غربی محوطه کاخ گلستان چسبیده به تالار سلام بنائی سرپوشیده و ستون‌دار بصورت ایوان سه دهنه‌ای وجود دارد که در وسط آن حوض جوشی ساخته شده بود. آب حوض جوش داخل خلوت کریمخانی نیز بوسیله قنات آب شاه تأمین و سپس به باغ گلستان سرازیر می‌شد که کمال‎الملک در نقاشی خود این حوض را به زیبایی به تصویر کشیده است.

اسمش را گذاشته اند جلوخان یا خلوت کریمخانی. جایی که کریمخان مدتی در آن آرام گرفت و حالا به گوشه ای دنج و تاریخی در کاخ گلستان تهران تبدیل شده است.

این قسمت از کاخ گلستان از دو نظر از محل های قدیمی و تاریخی به شمار می رود. یکی به سبب اساس بنای آن که در زمان کریمخان نهاده شده و دیگر به علت ستم و عمل ناجوانمردانه ای که آغامحمد خان قاجار در این محل با استخوان های پوسیده کریمخان زند روا داشته بود.

در سال ۱۲۰۶ ه.ق و به دستور آغا محمد خان بقایای جسد کریمخان زند را از عمارت کلاه فرنگی(محل کنونی موزه پارس در شیراز) به تهران حمل نموده و در زیر پله های همین خلوت کریمخانی که محل عبور و مرور روزانه او بود دفن کردند.

بعد از آغا محمد خان این قسمت از بناهای سلطنتی بر اثر تغییراتی که چندین بار در زمان ناصرالدین شاه داده شد تبدیل به محوطه کوچکی به نام حیاط کریمخانی شد و به وسیله نرده های آهنی از باغ گلستان جدا شده و به همان صورت باقی ماند. اما به علت صفا وآرامشی که داشت گاهی ناصرالدین شاه در این گوشه دنج به تنهائی در کنار حوض آن به استراحت پرداخته قلیانی می کشید.

بعد از انقراض قاجاریه و در زمان پهلوی اول (بهمن ماه ۱۳۰۴ ه.ش ) دستور شکافتن و کاوش زیر پله های سمت راست جلوخان را صادر شد. کارگران که آنها نیز از طایفه زند بودند تحت نظر استاد حسین میدانی زیر پله های مزبور را کنده پس از مقداری خاک برداری قطعات استخوان های نپوسیده شاه زند را بیرون آوردند.

در سال ۱۱۷۰ هجری شمسی آغا محمدخان قاجار بعد از غلبه بر لطفعلی‌خان زند و از بین بردن حکومت زندیه دستور داد تا بعد از شکافتن قبر کریمخان در شیراز استخوان‎های او را به تهران آورده و در زیر پله‎های خلوت کریمخانی که محل عبور و مرور روزانه او بود، دفن کنند. در زمان پهلوی اول باقیمانده استخوان‌های کریمخان را از این محل خارج و به قم منتقل کردند.

پس از آغا محمدخان این قسمت از بناهای سلطنتی بر اثر تغییراتی که چندین بار در زمان ناصرالدین شاه اجرایی گشت، به محوطه کوچکی به نام حیاط کریمخانی تبدیل شد و به وسیله نرده‌های آهنی از باغ گلستان جدا شده به‌ همان صورت باقی ماند.

سنگ مزار ناصرالدین شاه و تخت فتحعلی شاهی در خلوت کریمخانی جای گرفته‎اند:

-سنگ مزار ناصرالدین شاه: این سنگ مزار پیش از این در آستانه مبارکه عبدالعظیم و بر روی مزار ناصرالدین شاه قرار داشته در اوایل انقلاب از شاه عبدالعظیم به کاخ گلستان منتقل و بعد از ۱۷ سال در خلوت کریم خانی نصب گردید.

در حاشیه نیز از تزئینات متعدد استفاده شده است، در زیر پای چپ شاه حک شده عمل استاد عباسقلی حجار اما منابع تاریخی نام علی اکبر حجار را به عنوان پدید آورنده اصلی ذکر کرده اند.

مرحوم محمد علی فروغی – ذکاءالملک – در قالب یادداشت‌های روزانه خود به تاریخ شنبه ۲۷ شوال ۱۳۲۱ ه.ق آورده است:

«… برای سنگ قبر ناصرالدین شاه مذکور صورت ناصرالدین شاه را ساخته‌اند . حجار آن میرزا علی اکبر – نامی است. می‌گویند در این صنعت مهارت دارد . از قراری که شنیدم مباشر سنگ امیر الام است. نمی‌دانم کیست. صورت شاه را از کارهای کمال‌الملک گرفته و دور آن طبقات رجال ناصرالدین شاه را می‌سازند. می‌گویند، تا به حال سی هزار تومان خرج آن شده است.»
 
-تخت فتحعلی شاه: این تخت مرمری، در دوره قاجار مدتی مقابل عمارت خروجی و بادگیر قرار داشت اما در دوره پهلوی دوم به کنار سنگ قبر ناصرالدین شاه منتقل شد.اشعار نوشته شده اطراف تخت تعلق آن را به زمان فتحعلی شاه نشان می‌دهد.

مرتبط:

تپه پری _زادگاه کریم خان زند