دژ ایزدخواست،دژی که هرگز فتح نشد

به گزارش خبرنگار ایمنا، اصفهان و شیراز هر دو شهری هستند که بزرگترین سهم را در تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم داشته‌اند و هر کدام در بازه زمانی جداگانه عنوان «پایتخت فرهنگی ایران» را به خود اختصاص داده اند. اصفهان و شیراز پر هستند از دلدادگانی که حتی هزاران کیلومتر راه را طی کرده تا به این میعادگاهان عشق برسند. درست در میانه راه اصفهان و شیراز شهر باستانی و سرسبز “آباده” قرار دارد که گذر هر گردشگری که در این مسیر است به آن خواهد خورد.

منطقه تاریخی ایزدخواست یا یزدخواست در نزدیکی آباده و یکی از بخش‌های این شهرستان است که دژ تاریخی شناخته شده ای دارد. این دژ در زمان ساسانی احداث شد و به عنوان یک بنای خشتی شکوهی بی همتا در جهان داشت. بسیاری از سیاحان و جهانگردان که در طول تاریخ از مسیر آباده گذر کرده در مورد این قلعه نیز نوشته‌اند.

دژ ایزخواست به عنوان اولین بنای طبقاتی، دنیا معماری منحصر به فردی دارد، خانه ها در کوچه‌های تنگ و باریک ساخته شده‌اند و هیچ یک از آنها حیاط ندارد بلکه حیاط هر خانه پشت بام خانه دیگری است؛ این معماری یادآور روستای ماسوله در گیلان یا پاوهِ کردستان است. این قلعه پس از قلعه بم به عنوان دومین بنای خشتی بزرگ جهان نیز شناخته می‌شود و هیچ فاتحی در تاریخ نتوانسته آن را فتح کند.

سازندگان این دژ با هوشمندی تمام این دژ را در جایی ساختند که از سه طرف به پرتگاه‌هایی با ارتفاع حداقل ۱۵ متری منتهی شده و تنها راه دسترسی آن از یک ضلع امکان پذیر بوده که آن راه هم با حفر خندقی ۳۰ متری عملاً از دسترس خارج شده؛ به همین دلیل دست غارت گران در طول تاریخ از این دژ کوتاه بوده است.

ورودی این دژ سردری و در مقابل آن پل متحرکی نیز بوده است که امروزه خبری از سردر و پل نیست اما با استفاده از مصالح به جا مانده سردری ساخته شده و پلی ساده نیز در ورودی قرار گرفته است. فضای قلعه باریک و تنگ است و حتی در بعضی از کوچه‌های آن دو نفر بیشتر در کنار هم نمی‌توانند راه بروند، در این کوچه‌ها، بالکن‌های اتاق‌های طبقات بالایی خانه‌ها خودنمایی می‌کند.

یکی از باشکوه‌ترین بناهای ساخته شده در دژ آتشکده آن است، این آتشکده یا چهارطاق ساسانی ایزدخواست در مرکز دژ واقع شده که ضلع جنوبی آن ۱۰ متر، ضلع شمالی آن ۷۰ متر و در کل ۳۳۰ متر وسعت دارد. در قرن نهم هجری و هم زمان با مسلمان شدن مردم منطقه این آتشکده به عنوان نخستین آتشکده‌ای لقب گرفت که تبدیل به مسجد شد.

سازندگان دژ در زمان ساسانی با استفاده از خشت و گل، ساختمان‌هایی با ارتفاع پنج طبقه احداث کرده‌اند، با توجه به اینکه این دژ بالا تپه قرار گرفته و ساختمان‌های درون آن نیز بلند است اشراف بسیار خوبی را از طریق خانه‌ها به زمین‌های اطراف از جمله زمین‌های کشاورزی مردمان قلعه ایجاد کرده است.

امروزه تنها چیزی که از آن همه شکوه و جلال این قلعه تاریخی که هیچ فاتحی در تاریخ موفق به فتح آن نشد باقی مانده چیزی جز ویرانه‌هایی بر فراز یک تپه نیست؛ دژ مستحکم از گزند دشمنان در امان ماند، اما گزند تاریخ گریبانش را گرفت و امروز در گوشه‌ای تنها افتاده و هر خشت آن برای اینکه بر روی دیگری باقی بماند نیازمند کمک است.

کاروانسرای مشهور ایزدخواست نیز که یکی از ۹۹۹ کاروانسراهایی است که شاه عباس در زمان خود احداث کرد در نزدیکی دژ قرار دارد. طول هر ضلع این کاروانسرا ۳۵ متر است و کل بنا در زمینی به وسعت ۴ هزار متر ساخته شده، پیش از انقلاب از این کاروانسرا به عنوان ژاندارمری استفاده می‌شد.

وضعیت کاروانسرای ایزدخواست نیز مطلوب نیست، اگرچه این کاروانسرا در زمان صفوی و حدود ۱۳ قرن بعد از دژ ساخته شد اما از نظر فیزیکی اوضاع خوبی ندارد و خطر تخریب بیخ گوش این اثر ملی است. به نظر می‌آید دژ و کاروانسرای ایزدخواست از محرومیت‌های مشابهی رنج می‌برند.

دژ و کاروانسرای ایزدخواست  درست در میانه راه اصفهان و شیراز و به فاصله حدود ۲ الی ۳ ساعت با هرکدام از این دو پایتخت فرهنگی و تاریخی ایران یکی از مقاصدی است که می‌توان برای بازدید در این راه در نظر گرفت. مسافت آباده و ایزدخواست ارزش این را دارد که سفر را خود را یک شب طولانی‌تر کرده و در این شهر اقامت کرد.