قلعه مورچه خورت ،ارگی از خشت و رنج

به گزارش خبرنگار ایمنا، قدمت شهر مورچه خورت به درستی معلوم نیست و برخی از کارشناسان دلیل نام‌گذاری این شهر به مورچه خورت را تعلق خاطر آریایی‌ها به اسم مور یا مورت دانسته‌اند چرا که زرتشتیان دفع مورچه را دارای ثواب می‌دانستند. منظور از نام‌گذاری مورچه خورت یا مورچه خوار در گذشته این بوده که قصد داشتند این مطلب را القا کنند که در منطقە مزبور مورچه وجود ندارد. ضمن اینکه در حکم‌های حکومتی دوران صفوی نام مورچه خورت دیده می‌شود.

مورچه خورت در دل خود یک بنای محل تاریخی ایران زمین را جای داده است، بنایی که دومین ارگ خشتی بزرگ کشور پس از ارگ بم است و قدمت آن به قرن نهم هجری باز می‌گردد. قلعه مورچه خورت بنای بزرگی است که بر روی بلندی واقع شده و بر کل منطقه اشراف دارد، این قلعه با برج و بارو خود در فضایی ۱۵ هزار متری بنا شده است.

قلعه مورچه خورت هشت برج دیدبانی و سه دروازه در خود جای داده که دو دروازه آن دروازه‌های اصلی هستند و یکی در شمال غرب و یکی از جنوب غرب قرار دارد؛ گذر اصلی قلعه نیز بین این دو دروازه واقع شده است. برای ورود به ارگ باید از سمت غرب به سمت دروازه‌ای که دو برج دیدبانی آن را پوشش می‌دهند وارد هشتی بزرگی شد و سپس از آن به فضای داخلی ارگ رسید.

گذرگاه‌های اصلی قلعه مثل کوچه‌هایی پر پیچ‌وخم، بین دروازه‌های اصلی از شمال غربی تا جنوب کشیده شده است که این معماری تو در تو و شگفت‌انگیز شناختن مسیر را برای عابران غیربومی دشوار می‌کند. در فضای داخلی قلعه کوچه‌های تنگ و باریک و مسقف با منازل مخروبه ونیمه مخروبه ویک باب حمام قدیمی وطاق وطاق نماهایی متعدد وجود دارد و نیاز شدید قلعه به مرمت را نشان می‌دهد.

گذرهای باریک قلعه به دقت مهندسی شدند تا جلوی پیشروی دشمن به داخل قلعه را بگیرند و همچنین باد و گرد و خاک نیز به راحتی راه خود خارج را پیدا کند. همچنین هر خانه با خانه مجاور خود راه ارتباطی دارد و هزارتویی پیچیده در قلعه تشکیل می‌شود. قوس‌ها و طاقی‌های زیبای خشتی و سر چین‌های آجری بر سر دیوارها را به وفور در این قلعه می‌توان دید، همچنین در دیوارهای پنج متری قلعه پنجره‌های دیدبانی زیادی دیده می‌شود.

در قلعه مجموعه‌های تاریخی متعددی وجود دارد، یکی از آن‌ها مجموعه حمام‌های قلعه است. این مجموعه در گذر اصلی قرار گرفته و به دلیل عایق بودن و حفظ گرما در عمق زمین ساخته شده، همچنین آب آن نیز با شیب طبیعی و مهندسی بسیار دقیق مستقیم از قنات تامین می‌شده است. آرامگاه امام‌زاده علی معروف به شازده علی نیز در کنار ورودی جنوب غربی قلعه با گنبد مخروطی و کاشی‌های لاجورد در میان توده غالب قهوه‌ای و خشتی قلعه خودنمایی می‌کند.

در کنار قلعه مجموعه از بازارچه‌ها و بازارها برای تجارت تعبیه شده بود. در این بازارها مبادلات تجاری با مسافران صورت می‌پذیرفته و در صورت نیاز آن‌ها به داخل راهنمایی می‌شدند. همچنین صنایع دستی محلی نیز برای مبادله کالا به کالا در این محل‌ها عرضه می‌شده است.

در شرقی‌ترین نقطه قلعه یک خانه خشتی دو طبقه با نمای زیبا به چشم می‌خورد که خانه اربابی نام دارد و پشت‌بام آن به برج شرقی قلعه راه دارد که دارای پنجره‌های چوبی و به صورت طاق و چشمه همچنین دارای هشتی‌ها و حیاط اصلی، آغل دام‌ها، انباری و اتاق نشیمن است. این خانه با کچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های چشم نواز به عنوان زیباترین خانه قلعه شناخته می‌شود.

“قلعه تاریخی مورچه خورت” به گفته کارشناسان از نظر معماری حتی ارزشی بالاتر از ارگ بم دارد. این بنای خشتی در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد و بیش از هر زمان دیگری نیاز به مرمت دارد چرا که دیگر فاصله زیادی تا تخریب ندارد. این بنا یکی از مهم‌ترین آثار در شمال شرق اصفهان است که می‌تواند نشان‌های زیادی از تاریخ منطقه را در آن کشف کرد.

منبع:ایمنا