موزه‌های “تاجیکستان” از تاریخ و گذشته “ورارود” قدیم می‌گویند
بخشی از ورارود یا ماورالنهر قدیم را اکنون، “جمهوری تاجیکستان” تشکیل می‌دهد که در آن یادگارهای گوناگون از زمان‌های خیلی دور از عصر سنگ، میانه و معاصر باقی مانده است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، ورارود یا ماورالنهر که بعدها آسیای مرکزی نام گرفت، سرزمین تاریخی بزرگی است که گذشته تمدنی شایان توجهی دارد.
بخشی از ورارود را اکنون، “جمهوری تاجیکستان” تشکیل می‌دهد که درآن یادگارهای گوناگون منقول و غیرمنقول از زمان‌های خیلی قدیمی از عصر سنگ، میانه و معاصر باقی مانده است.
بخشی از این آثار تاریخی در موزه‌های “تاجیکستان”، جمع آوری و در بخش‌های مختلف آثار موزه‌ای به نمایش گذاشته شده است.
کشور کوهستانی “تاجیکستان” دارای موزه‌های تاریخی مختلفی است که بخش زیادی از گردشگران خارجی برای دیدن این مکان‌ها به این کشور می‌آیند.
“شریف اف عبدالولی”، رئیس موزه ملی این کشور براي معرفي بيشتر آثار خانه‌ها يا موزه‌هاي “تاجيکستان” شرح مفصلي ارئه کرده است که با هم مي‌خوانيم.
تاریخ شکل گیری فعالیت موزه‌ای در “تاجیکستان”
از اسناد بایگانی و نتیجه پژوهش پژوهندگان و منابع تاریخی و علمی، معلوم می‌شود که اولین موزه “تاجیکستان” در زمان شوروی در شهر باستانی “خجند” ایجاد شده است.
برخی از منابع علمی، زمان ایجاد آن را سال ۱۹۲۶ و برخی از آثار رسمی حکایت از ایجاد اولین موزه “تاجیکستان” در سال ۱۹۳۱ در شهر باستانی و تاریخی خجند دارد.
آغاز فعالیت موزه‌ای یا کار موزه‌ای در “تاجیکستان”، به فردی به نام “حاجی عتیقه خجندی” برمی‌گردد که وی آثار تاریخی گوناگون را جمع آوری و در مقبره مشهور “شیخ مصلح الدین” در شهر خجند به نمایش می‌گذاشت.
در اواخر دهه ۲۰ قرن بیستم میلادی، وقتی که فعالیت‌های گوناگون علمی (طبیعت شناسی و تاریخی) آغاز شد، برای رشد فعالیت موزه‌ای، کمک بسیاری شد.
در پایتخت “تاجیکستان”، شهر دوشنبه، اولین موزه‌ها در سال ۱۹۳۴ ایجاد شد که تحت عنوان ” موزه تاریخی – مردم شناسی” نام داشت.
سپس در سال ۱۹۴۰ به مناسبت بزرگداشت پانصدمین سالگرد تولد “کمال الدین بهزاد” یکی از مشهورترین نقاشان شرق، موزه تاریخی – کشورشناسی ( که در حوالی باغ رودکی نزدیک مجسمه امیر اسماعیل سامانی) و منابع تصویری (در مقابل فروشگاه مرکزی شهر دوشنبه) با هم ادغام شدند و موزه کمال الدین بهزاد، ایجاد شد.
نقش روزنامه نگاران در فعالیت موزه‌ای “تاجیکستان”
از تاریخ موزه‌های “تاجیکستان”، معلوم می‌شود که در تشکیل و انکشاف فعالیت موزه‌ای در این کشور، روزنامه نگاران نقش ویژه‌ای داشتند.
در اواخر دهه ۲۰ قرن بیستم، روزنامه نگاران در روزنامه‌ها می‌نوشتند که چرا در دوشنبه، موزه و یا موزه وجود ندارد.
ماهیت اولین آثار خانه‌ها در “دوشنبه”
اولین موزه‌هایی که در دوشنبه ایجاد شدند، برای پیش بردن فعالیت ایدئولوژی حاکمیت شوروی (سیاست کمونیستی) بود، یعنی موزه مانند یک موسسه تبلیغاتی برای ایدئولوژی حزب کمونیست بود و حتی جمع آوری آثار تاریخی ملی در مرحله دوم قرار داشت، ولی همین توجه به تأسیس موزه یک نکته مثبت در آن دوره بود.
البته این سخن به این معنا نیست که تا زمان شوروی، در ورارود یا ماورالنهر، به آثار تاریخی اهمیت نمی‌دادند، بلکه افرادی بودند که این آثار را جمع آوری می‌کردند. حتی اگر ما شهر سمرقند را مثال بزنیم در قرن نوزدهم، آثار تاریخی و سکه‌ها جمع آوری می‌شده است.
“سه سیانف” مستشرق مشهور شوروی در سال ۱۸۹۸ سفری به شهر “کولاب” “تاجیکستان” داشت، یعنی جایی که مرقد ” میرسید علی همدانی” در آن قرار دارد.
او وقتی به بازار این شهر سفر می‌کند، مشاهده می‌کند که هندی‌ها در حال جمع آوری سکه‌های عتیقه و قدیمی هستند و برای این کار دکان‌های جداگانه داشتند.
البته هندی‌ها نه با اندیشه ایجاد موزه، بلکه جمع آوری سرمایه بوده است. آنان بخشی را می‌فروختند و بخشی از این سکه‌ها را ذوب کرده، زیورآلات می‌ساختند.
امروزه علم تاریخ، ثابت کرده است که پیش از یونان قدیم، در مصر، فراعنه و در ایران قدیم، هخامنشیان نیز برخی آثار تاریخی را جمع آوری می‌کردند. در حدود بلخ نیز حتی در قرن هشتم هجری حاکم بلخ، دستور حفاری تپه‌ها و جمع آوری طلا را می‌دهد تا برای مهمانان سلطان پیشکش کند و حجره‌ای با نام “خانه عتیقه” داشته است.
موزه‌های امروزه “تاجیکستان”
امروزه موزه‌هایی که تحت سرپرستی وزارت فرهنگ جمهوری “تاجیکستان” هستند، بیش از ۴۰ مورد را شامل می‌شوند.
این تعداد تنها موزه‌های ناحیه‌ای و ملی را شامل می‌شود و اگر به این تعداد موزه‌هایی که توسط اشخاص و نیز در شرکت‌ها و خانه‌ها ایجاد شده را اضافه کنیم، بیش از ۱۰۰ مورد را شامل می‌شود.
ولی ۲ موزه قدیمی “تاجیکستان”، یکی آثار خانه ملی با نام “کمال الدین بهزاد” و دیگری “موزه ملی باستانی پژوهشگاه تاریخ، مردم شناسی و باستان شناسی” آکادمی علوم “تاجیکستان” است که هر ۲ در شهر دوشنبه قرار دارند.
موزه‌های تاریخی و باستانشناسی شهر “پنجکنت”، مجتمع موزه‌ای شهر کولاب (که شامل موزه میراث خطی میرسیدعلی همدانی و موزه ۲۰۰۷ سالگی شهر کولاب و موزه یکی از شاعران زمان شوروی “سید علی ولی‌زاده” است) و موزه مجتمع تاریخی و فرهنگی “هلبوک” است که در قصر هلبوک یادگاری است که همزمان و هماهنگ با ” شادیاخ” نیشابور ایران تأسیس شده است.ُ
فعالیت موزها در زمان شوروی و پس از استقلال
در زمان شوروی، بیشتر به جمع آوری آثار مردم شناسی اهمیت داده می شد بطوریکه در موزه بهزاد بیشتر آثار مربوط به مردم شناسی بود که البته خیلی مهم است. البته سکه‌ها، مجسمه‌ها و دیگر آثار تاریخی نیز جمع آوری می‌شد، ولی با طرح و ایده مشخص و معینی نبود.
ولی پس از استقلال، “جمهوری تاجیکستان”، ایجاد موزه‌ها با طرح و ایده معینی مدنظر قرار گرفت. دستاورد این دوره این بود که یادگارهایی که برای موزه مردم شناسی و کشورشناسی مورد نیاز بود، جمع آوری شد.
پس از استقلال فعالیت موزه ملی شهر دوشنبه شروع شد و حتی سالی که طالبان مجسمه‌های بودا را که در ادبیات کلاسیک فارس _ تاجیک به نام “بت کبود” و “بت سرخ” توصیف می‌شدند، تخریب کردند، همان سال در “تاجیکستان”، مجسمه “گلین بودا” به نمایش گذاشته شد.
از ابتدای زمان شوروی، هیئت‌های گوناگون علمی، حفاری‌های باستانشناسی را انجام می‌دادند، ولی یافته‌های باستانشناسی تنها در آکادمی علوم نگهداری می‌شد و در معرض دید همگان قرار نمی‌گرفت.
مثلا در موزه ملی باستانی آکادمی علوم “تاجیکستان” در پژوهشگاه تاریخ، مردم شناسی و باستان شناسی آثاری از عصر سنگ تا قرن ۱۲ و ۱۳ میلادی نگهداری می شد.
موزه اشخاص مشهور از جمله میرزا تورسون زاده، سید علی ولی‌زاده و موزه‌هایی که به شاعران و نویسندگان مشهور تعلق دارند از دیگر اقسام موزه‌های “تاجیکستان” محسوب می‌شوند.
یکی از ویژگی‌های فعالیت موزه‌ای “تاجیکستان” این است که اکثر آنان، تاریخی و مردم شناسی هستند.
به عنوان نمونه در موزه ملی کمال الدین بهزاد هم بخش طبیعت، هم صنایع تصویری و هم تاریخ قدیم و هم تاریخ معاصر وجود دارد و یک مقطع تاریخی خاصی را شامل نمی‌شود.
عبدالولی شریف اف (رئیس موزه ملی تاجیکستان)
اکنون در “تاجیکستان”، ساختمان بنای زیبای موزه جدید این کشور( که در نزدیکی قصر ملت و در حاشیه میدان و باغ پرچم ملی “تاجیکستان”وجود دارد) در حال ساخت است.
این ساختمان که با معماری جدید و با توجه به تکنولوژی‌های روز در حال احداث است، خواهد توانست در آینده در تربیت نسل جوان برای داشتن خصلت‌های بشر دوستانه و میهن پرستانه موثر واقع شود. در واقع هدف از جمع آوری این آثار، نه برای تفاخر، بلکه عبرت اندوزی و معرفی نیاکان است.
آشنایی با چند آثار خانه “تاجیکستان”
۱- “موزه استروشن”
موزه مردم شناسی استروشن در داخل یک درخت چنار کهن سال قرار گرفته است. به اعتقاد ساکنان محلی این چنار از دوران قبل از میلاد بوده است و اسکندر مقدونی هنگام اشغال آسیای مرکزی در زیر سایه آن، تفریح می‌کرد.
نخستین مدرسه این روستا در داخل این چنار قرار گرفته بود که در آن ۱۵ دانش آموز تحصیل می‌کردند. در واقع یک و نیم قرن بیش، برای اولین بار از وجود این چنار کهن سال ذکر شده است. چند سال قبل، از دو و نیم هزار سالگی استروشن باستانی تجلیل شد. استروشن باستانی با داشتن حدود ۱۵۰ آثار تاریخی یکی از مناطق دیدنی “تاجیکستان” به شمار می‌رود و گردشگران مختلفی را به خود جلب می‌کند.
۲- “موزه محمود امین زاده”
موزه نویسنده، شاعر و روزنامه نگار تاجیک “محمود امین زاده” در تاریخ ۹ سپتامبر سال ۱۹۷۴ میلادی در خانه وی، در شهر خجند تاسیس شده است. شماره آثار این موزه بیش از ۲ هزار عدد است که از زندگی و فعالیت و کارهای وی اطلاع می دهد. این آثار خانه دارای سه اتاق بوده که در آن کتاب ها و عکس های مختلف جمع آوری شده اند. در این موزه میز کاری امین زاده نیز نگهداری می شود که در روی آن تلفن، رادیو، تقویم، چراغ، عینک، قلمدان و دست نویس های وی نگهداری می شوند.
۳- “موزه میرزا تورسون زاده”
موزه شاعر زنده یاد میرزا تورسون زاده در تاریخ ۲۵ سپتامبر سال ۱۹۸۱ میلادی بمناسبت هفتادمین سالگرد تولدش افتتاح شد. بخش ادبی این موزه درباره زندگی و فعالیت سیاسی و اجتماعی استاد نقل می‌کند. تمام درخت‌هایی که در ایوان این موزه وجود دارد به دست خود تورسون‌زاده کاشته شده است. اتاق دیگر این موزه درباره سرچشمه‌های الهام شاعر نقل می‌کند.
در آنها پیش از همه ادبیات کلاسیک تاجیک که در اساس آن استاد نظم تاجیک را باز هم گسترده تر کرد و ادبیات شفاهی مردم تاجیک که استاد به آن با نظم، روح بخشیده است، نگهداری می‌شود. در موزه مذکور، مواد تاریخی و معاصر نیز نگهداری می‌شوند.
این موزه از بخش‌های مختلف از جمله مقدسات ملی، طبیعت زیبای این کشور از دوران راه ابریشم بزرگ، هنر و … عبارت است. همچنین در این موزه، نمونه‌های هنر مردم تاجیک از جمله زرگری، چرم گری و … جای داده شده است.
۴- “موزه ختلان”
موزه کشورشناسی استان ختلان یکی از موزه‌های بزرگ در “تاجیکستان” است که در آن بیشتر عکس‌های شخصیت‌های معروف تاریخی تاجیک و تابلو‌ها به معرض دید گذاشته شده‌اند.
۵- “موزه استاد صدرالدین عینی”
خانه و موزه استاد صدرالدین که در میدان مرکزی سمرقند واقع شده است. سال‌های عمر استاد در سمرقند گذشته است و موزه او در سال ۱۹۵۶ دو سال پس از درگذشت شاعر و نویسنده مشهور تاجیک تأسیس شده است. در این موزه آثار گران قدر استاد نگهداری می‌شود.
۶- “موزه شهر پنجکنت”
نخستین موزه تاریخ و آثار باستانی رودکی در تاریخ ۱۳ نوامبر سال ۱۹۵۷ میلادی به استقبال ۱۱۰۰ سالگی ابوعبد الله رودکی در بنای جدید افتتاح شده است و از ۱۸ اکتبر سال ۱۹۵۸ نخستین بازدید کنندگان را قبول کرد.
در این موزه، اشعار و آثار ۱۰ نسخه دست نویس، ظرف‌های باستانی و مسی، لباس، کوزه‌های سفالی و آثاری که به قرن های ۹ تا ۱۹ تعلق دارد، نگهداری می‌شود.
این موزه یکی دیگر از بزرگترین موزه‌های “تاجیکستان” به شمار می‌رود که بیش از ۱۰ هزار اشیا و ۷۲ اثر باستانی درآن به نمایش گذاشته شده است. به عقیده باستان شناسان، قدیمی ترین اشیا این موزه دارای تاریخ بیش از ۵ هزار ساله هستند.
۷- “موزه قلعه باستانی حصار”
موزه تاریخی قلعه حصار در بنای مدرسه کهنه قرار گرفته است. در این موزه بیش از ۳۲۰۰ نسخه آثار نادر و تاریخی که هنگام عملیات حفاری در قلمرو حصار باستانی و بیرون از آن پیدا شده، نگهداری می‌شود.
۸- “موزه گرمینج ذوقی بیک؛ هنرمند معروف تئاتر و سینما تاجیک”
وی موسیقی شناسی بود که ۴۰ سال عمر خویش را برای جمع آوری سازهای مناطق مختلف “تاجیکستان” و کشورهای آسیای مرکزی صرف کرد.
ذوقی اف بیشتر سازها را از مردم خریداری می‌کرد ولی برخی سازها را ساکنان مناطق مختلف “تاجیکستان” به او اهدا می‌کردند.
سرانجام بعد از جمع آوری سازها، گرمینج حدود ۲۰ سال قبل، این موزه را تاسیس کرد و در حال حاضر مردم از تمام مناطق “تاجیکستان” و همچنین مهمانان و توریست ها از این موزه بازدید می‌کنند.
ساختمان این موزه عبارت از چند اتاق و محوطه به همراه صحن تابستانه، برای برگزاری مراسم‌ها است. در دوران جنگ داخلی “تاجیکستان” دست اندرکاران این موزه توانسته‌اند از سازهای جمع آوری شده که در میان آنها سازهای قدیمی نیز وجود دارند مراقب کنند. برخی از سازهای این موزه بسیار کهنه هستند، از جمله “رباب بدخشی” آن موزه حدود ۳۰۰ سال عمر دارد.
این موزه یک موزه معمولی نیست، زیرا ویژگی‌های خود را دارد که تمام سازهایی که در آن نگهداری می‌شوند، قابل استفاده هستند.
در موزه “گرمینج ذوقی بیک اف” از سازهای مردمان مختلف “تاجیکستان” و آسیای مرکزی و دیگر کشورها مانند ژاپن و کشورهای اروپایی نگهداری می‌شود.
۹- “موزه شهر قیراقم”
موزه تاریخی آثار باستانی به مناسبت سی امین سالگرد شهر قیراقم استان سغد در تاریخ ۴ آکتبر سال ۱۹۹۳ میلادی تاسیس شده است. در یکی از اتاق‌های آن ۳۷ عدد نقاشی‌های “محمد عبدالسلام اف” نقاش معروف که توسط “اینگیلیچووا” همسر وی جمع آوری شده است، نگهداری می‌شود.
در اتاق دیگری مواد نظامی – وطن‌پرستی وجود دارد که در آن عکس، اسناد و دیگر موضوعات درباره زندگی و فعالیت شرکت کنندگان جنگ دوم جهانی به نمایش گذاشته شده است.
اتاق سوم به گوشه تاریخ شهر قیراقم ارتباط دارد. همچنین در این اتاق، بیننده با اولین روسای این شهر، تاریخ بزرگترین کارخانه قالی بافی و ساختمان نیروگاه برقی “دوستی خلق ها” آشنا می‌شود.
اتاق چهارم به گوشه طبیعت تعلق دارد. همچنین در این اتاق، تصاویری از معادن کوهی شهر قیراقم “تاجیکستان” و کل آسیای مرکزی به نمایش گذاشت شده است.
در خانه ملی مردم تاجیک، اشیا مختلف سنتی از جمله کرپچه، بالشت، گلزار، کمربند مردانه، لباس‌های زنانه، کرته چکن، دسترخان، ابزار خود نقاش به نمایش گذاشته شده است.
در این موزه، بیش از ۳۰۰۰ آثار تاریخی نگهداری می‌شود. صندوق این موزه دارای بیش از ۵۰ هزار آثار تاریخی می‌باشد که تنها ۲۰ درصد آن به نمایش گذاشته شده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.