«گذری بر خاک نمناک»؛ قصه‌هایی از ۱۰ بنای میراث‌جهانی
کتاب «گذری بر خاک نمناک» روایت ۱۰داستان کوتاه به نوشته «مجید شفیعی» است که در هر فصل، ۱۰ اثر فرهنگی‌تاریخی ایران را که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، معرفی می‌کند.
مجید شفیعی در کتاب گذری بر خاک نمناک به روایت قصه‌هایی از ۱۰ بنای میراث‌جهانی ایران برای گروه سنی نوجوانان می پردازد. شفیعی شاعر و نویسنده کودک‌ونوجوان، متولد ۱۳۵۰ تهران و دانش‌آموخته رشته موزه‌داری و عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان است؛ او تاکنون بیش از ۵۰ عنوان کتاب اعم از شعر و مجموعه داستان و رمان در نشرهای مختلف به چاپ رسانده است.
کتاب گذری بر خاک نمناک در ۱۰ فصل به معرفی ۱۰ اثر فرهنگی تاریخی که در فهرست یونسکو ثبت جهانی شده، پرداخته است، هر فصل از این کتاب شامل دو گفتار است که در گفتار اول داستانی کوتاه برای مخاطب روایت و در گفتار دوم یک اثر فرهنگی‌تاریخی مادی (ملموس) به نوجوانان معرفی می‌شود.
راز معبد (زیگورات چغازنبیل)، رویاها (پاسارگاد)، کلمات سنگی (بیستون)، گفت‌وگوی ارواح (تخت‌جمشید)، خاک‌نمناک (ارگ بم)، ماهی بزرگ (سازه‌های آبی شوشتر)، زندان دیو (تخت سلیمان)، خانه مهر (کلیسای سنت استپانوس)، رویای سلطان (گنبد سلطانیه) و باغ فیروزه‌ای (میدان نقش جهان)، عناوین ۱۰ فصل کتاب گذری بر خاک نمناک است که شفیعی تالیف کرده است.
تا پیش از انقلاب اسلامی هیچ‌کدام از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور در فهرست میراث‌جهانی به ثبت نرسیده بود؛ در سال ۱۳۵۸ سه اثر چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان امام (نقش جهان) اصفهان ثبت شد و در ادامه پس از ۲۴ سال توقف در فرایند ثبت آثار فرهنگی تاریخی مادی (ملموس) در یونسکو، تخت سلیمان در آذربایجان‌غربی، مجموعه ارگ بم کرمان، مجموعه پاسارگاد در فارس، گنبد سلطانیه در زنجان، محوطه بیستون در کرمانشاه، مجموعه کلیساهای آذربایجان غربی و شرقی، سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان، بازار تبریز در استان آذربایجان شرقی و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در استان اردبیل، مجموعه باغ‌های ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس در گلستان، مجموعه فرهنگی تاریخی (کاخ) گلستان تهران، شهر سوخته، منظر فرهنگی میمند، محوطه باستانی شوش، بیابان لوت، قنات‌های ایرانی، شهر تاریخی یزد، منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس و جنگل‌های هیرکانی در فاصله سال های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۸ (۲۰۰۳ تا ۲۰۱۹)، تعداد آثار ایران در فهرست جهانی یونسکو، به ۲۴ اثر رسید و اکنون ایران در رتبه نهم جهان قرار دارد.
شفیعی در پیش‌گفتار کتاب خود مختصری درباره معاهده بین‌المللی میراث جهانی یونسکو (نوامبر ۱۹۷۲) مربوط به حفظ آثار تاریخی،طبیعی و فرهنگی در کشورها می‌پردازد؛ بر اساس این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث‌جهانی کنند؛ ایران سه سال پس از تصویب این کنوانسیون در مجمع‌عمومی یونسکو در سال ۱۹۷۵ به کنواسیون میراث‌جهانی یونسکو پیوست.
وی در این بخش ماموریت‌های کنوانسیون میراث جهانی یونسکو، شرایط انتخاب یک اثر به عنوان میراث جهانی، شرایط انتخاب، فرایند نامزدی، فهرست آزمایشی، روند تشکیل پرونده برای معرفی اثر و کمیته میراث جهانی و همچنین آثاری غیرمادی (ناملموس) ایران را که در یونسکو ثبت جهانی شده است، شرح می‌دهد.
آئین باستانی و کهن نوروز، ردیف‌های موسیقی سنتی ایران، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آئینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش فرش قشقایی و گبه استان فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال، فرهنگ پخت نان لواش و آئین نوروز، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی، ساختن و نواختن دو تار ایرانی، هنر نگارگری (مینیاتور) و مراسم و آیین زیارت تادئوس مقدس (قره کلیسا) ، شانزده اثر آیینی و معنوی ایرانیان است که از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۹ (۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰) در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است.
فصل اول این کتاب ( راز معبد) داستان یک مرد نقاش است که هنگام نقاشی از تصویر یک معبد تاریخی، تخیلات و تصورات خود را با مستندات اخبار و رازهای مربوط به آن بیان می‌کند: «اینها را توی کتاب‌ها نوشته‌اند. شاید هم حدس زده‌اند. مثل همین زنبیل بر عکس که یکی فکر می‌کند لاک‌پشت است، یکی فکر می‌کند فیل است و یکی فکر می‌کند تپه است. آقای نقاش می‌خواست تصویر کامل این زنبیل را بکشد با تمام حصارهایش. فاخته خیال نقاش به همه جا سرک کشید. توی تاریخ؛ توی نقاشی؛ در سرزمین خوزستان که این زنبیل توی آنجا پیدا شده بود.».(ص.۲۲)
در انتهای این بخش، آقای نقاش داستان، اطلاعات و تحقیقات کتابخانه‌ای خود را با خواننده به اشتراک می گذارد و اثرش را کامل می‌کند: «نقاش گشت و گشت و کشید و کشید حصار در حصار، معبد در معبد حقیقت برایش مثل آن ماهی سنگی بود که لای آن زنبیل گیر کرده بود و هیچ‌کس آن را نمی‌دید. سال‌ها بعد همه چیز در حمله بزرگی که آشور به عیلام کرد سوخت و خاکستر شد… نقاش از معبد بزرگ چغازنبیل یک نقاشی بزرگ کشید و برای تسکین دردهای این زن شروع کرد به نقاشی کردن و تصویر زن را به طور کامل کشید زنی با بچه‌ای در بغل با سر و دست سالم و پاهایی که شبیه دم ماهی بودند. آن زن لبخند می زد.».(ص.۳۱)
در گفتار دوم فصل اول نویسنده اطلاعاتی را درباره زیگورات چغازنبیل به خوانند می‌دهد: «در سال ۱۸۹۰ میلادی ژاک دمرگان باستان‌شناس معروف (زمین‌شناس و مهندس معدن فرانسوی) گزارش داد که در ناحیه معروف به چغازنبیل معادن نفت وجود دارد؛ در نتیجه همین گزارش شرکت نفت ایران به وجود آمد. در حدود ۵۰ سال بعد از آن تاریخ، مهندسانی که مشغول کار اکتشاف نفت در آن حوالی بودند برای باستان‌شناسی که در شوش حفاری می‌کرد آجری را فرستادند که روی آن نوشته‌هایی بود و همین آجر باعث شد که حفاری و کنده‌کاری و خاک‌برداری از این مکان تاریخی انجام گیرد.».(ص.۳۵)واژه زیگورات از فعل زیگورو به معنای بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است. واژه چغازنبیل از دو جزء چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد درست شده است.
چغازنبیل توسط پادشاه عیلامی اونتاش ناپیریشا در نزدیکی رود دز ساخته شد و دوراونتاش نامیده شد؛ دور به معنی شهر یا قلعه بوده است. در مرکز شهر معبد عظیمی به صورت چند طبقه‌ای بنا شده که امروزه فقط دو طبقه آن پابرجا است. معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی است. واژه زیگورات از فعل زیگورو به معنای بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است. واژه چغازنبیل از دو جزء چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد درست شده است. گویا قبل از حفاری معبد، ویرانه‌های تپه مانند یک زنبیل بر عکس بوده است به همین علت شهر کهن دوراونتاش را به این نام خوانده اند. (ص.۳۶)
«چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان عیلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد ساخته شده است، چغازنبیل بخش به جامانده از شهر دوراونتاش است، بلندی آن ۵۲ متر ۵ طبقه بوده است، اما امروز ارتفاع آن ۲۵متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده است».(ص.۳۷) «در سال ۶۴۶ پیش از میلاد سپاهیان آشور به رهبری آشوربانیپال به عیلام تاختند با ویران کردن شهر شوش و قتل عام هزاران نفر از مردم بی گناه، تمدن باستانی عیلام را به پایان رساندند.»(ص.۴۰)
شفیعی در ۹ فصل دیگر این کتاب بر همین منوال داستان‌هایی کوتاه را برای ۹ اثر جهانی ایران نگاشته و در ادامه با اشاره به مستندات و تحقیقات کتابخانه‌ای به تاریخچه آثار، سبک معماری آن اشاره می‌کند.
کتاب گذری بر خاک نمناک شامل قصه‌هایی از ۱۰ بنای ایرانی میراث‌جهانی در ۱۰ فصل و ۲۳۶ صفحه به قلم مجید شفیعی در سال ۱۳۹۹ برای گروه سنی نوجوانان توسط نشر تاریخ ایران در هزار نسخه منتشر شده است.
منبع:ایرنا
مرتبط:
ارسال پرونده خوشنویسی ایران به یونسکو
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.