آیین سینه‌زنی در سنّتی لارستان فارس
عزاداری برای سیّد و سالار شهیدان، بسته به فرهنگ‌های مختلف انواع مختلفی دارد، یکی از مشهورترین انواع عزاداری، سینه‌زنی سنتی لار است که در سال ۱۳۹۴ در همایش بزرگی که با حضور پیر غلامان و جمع گسترده‌ای از مسئولان در حسینیه اعظم لار برگزار شد و با شماره ۲۰۰۳ به ثبت ناملموس میراث‌فرهنگی کشور رسیده است.
سینه‌زنی سنتی لار دارای چند ویژگی مهم است که یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن حضور تمام اقشار جامعه اعم از باسواد، بی‌سواد، کاسب، پزشک، فرهنگی، مهندس و سایر اقشار جامعه به عشق سالار شهیدان است.
در مورد اینکه عزاداری و سینه‌زنی سنتی لار و اینکه چگونه، کی، کجا و در چه زمانی پدید آمده است نظرات گوناگونی مطرح است. نظر اول این است که قدمت آن به دورانی باز می‌گردد که مردم لارستان مذهب تشیّع را انتخاب می‌کنند. نظر دوم آن را به دوران صفویه مرتبط می‌دانند؛ نظریه دیگر آن را محدود به دوران زندیه می‌شمارد. نظر آخر، این پدیده شگرف مذهبی، ملی و هنری را به دوران قاجار منسوب می‌دانند.
سینه‌زنی سنّتی لار معمولاً شب‌هنگام که موقع فراغت از کار روزانه است انجام می‌شود و فقط در روز تاسوعا و عاشوراست که روزها نیز به این امر اختصاص می‌یابد. اوج سینه‌زنی و عزاداری لار در روزهای تاسوعا و عاشورا اتفاق می‌افتد که خُرد و کلان و پیر و جوان به کوچه و خیابان می‌آیند و در سوگواری سالار شهیدان به سینه‌زنی می‌پردازند.
مراسم سینه‌زنی سنتی لارستان بسیار جالب و تماشایی است. نحوه اجرای سینه‌زنی سنتی لارستان ازاین‌جهت منحصربه‌فرد است که تاکنون اطلاعاتی از شهرهای دیگر نه شنیده‌ایم و نه دیده‌ایم. نحوه زدن بر سینه با یک ریتم خاص است. نوحه‌هایی که خوانده می‌شود حتماً باید به سبک مخصوص نوشته شوند. کوچک‌ترین مکث یا سکته ازنظر آوایی که در نوحه‌خوان یا در بلندگو ایجاد شود ریتم سینه‌زنی را بر هم می‌زند.
از قدیم‌الایام رسم بر آن بوده که سینه‌زنی محرّم در دو محله حیدری و نعمتی با شور و شعف خاصی انجام می‌شده است و در حال حاضر نیز این روش کماکان ادامه دارد.
حیدری و نعمتی، هرکدام متشکل از پنج محلّه هستند که روی‌هم‌رفته شامل ده محلّه می‌شود. محلاتی که متعلق به حیدری به ترتیب عبارت‌اند از محلّه دم گاله، محلّه سبزکور، محلّه پیر غیب، محلّه کوریچان، محلّه قنبر بیگی است. محلاتی که متعلق به نعمتی عبارت‌اند از محلّه آرد فروشان، محلّه نو، محلّه درویشان، محلّه کهوویه و محلّه پا قلعه است.
سینه‌زنی سنتی لارستان بنا بر گفته بسیاری از کارشناسان، جزء مشهورترین و دیدنی‌ترین سینه‌زنی ایران و حتی جهان به شمار می‌رود. سینه‌زنی در ابتدا با حضور نوجوانان و حتی کودکان و نوحه‌خوانان نه‌چندان مشهور شروع می‌شود و با پیوستن سایر افراد و سردسته‌ها، سینه‌زنی به اوج رسمیت و شکوه خود می‌رسد. بعدازاین که تعداد افراد به حدّ کافی رسید نوحه‌خوان اصلی بانوای گرم خود شور و حرارت غیرقابل وصفی را در سینه‌زنان به وجود می‌آورد و به‌تدریج بر تعداد افراد افزوده می‌شود. نوحه‌خوان در میانه دسته قرار می‌گیرد و سینه‌زنان همچون شمعی گرداگردش حرکت می‌کنند و به سینه می‌زنند. سینه‌زن‌ها با دست چپ کمربند نفر سمت چپ خود را می‌گیرند و با دست راست به سینه می‌زنند و در زمان‌های مشخص، هر بیت یابندی که نوحه‌خوان در میانه می‌خواند جواب می‌دهند.
هنگامی‌که نوحه‌خوان مشغول خواندن است؛ سینه‌زن‌ها با ریتم و ضرب‌آهنگ نوحه، پای خود را به پس‌وپیش می‌برند و تحت تأثیر آهنگ نوحه به‌شدت بر سینه می‌زنند. هنگامی‌که موقع جواب دادن است نوحه‌خوان سکوت می‌کند و سینه‌زن‌ها باید باکم کردن شدت سینه زدن جواب بدهند.
هر دسته سینه‌زنی متشکل از قسمت‌های مختلفی است که رعایت آن بسیاری لازم و ضروری است و در صورت‌عدم رعایت، دسته سینه‌زنی از نظم طبیعی خود خارج‌شده و بی‌نظم می‌شود. سردسته‌ی هر محلّه، متشکل از افرادی است که هم ازنظر سن و سال و هم ازنظر سابقه سینه‌زنی، سرآمد محلّه خود باشند و در رأس دسته قرار می‌گیرند و سینه‌زنی باوجوداین افراد رسمیت بیشتری پیدا می‌کند.
معمولاً شکل سینه‌زنی به‌صورت مستطیل است و سردسته‌ها در رأس آن و سایر افراد در طول حرکت می‌کنند. کودکان و نوجوانان نیز در منتهی‌الیه مسیر طولی قرار می‌گیرند و همپای بزرگ‌ترها به سینه‌زنی می‌پردازند. رسم بر این است که پیشاپیش هر دسته سینه‌زنی چند عَلَم بزرگ و کوچک توسط علم بردار حمل می‌شود. وجود این علم‌ها پیشاپیش سینه‌زنی محلات، شکوه بیشتری را به مراسم می‌دهد و از فاصله‌های دور نمایان است و مردم می‌توانند تشخیص دهند الآن دسته سینه‌زنی در کجای شهر در حال حرکت است.
انداختن سر بیرق یکی دیگر از آیین‌هایی که مربوط به ظهر عاشورا است. فلسفه این کار شاید برگرفته از همان نیمه‌افراشته کردن پرچم‌ها به احترام درگذشت یکی از بزرگان است این رسم بی‌نظیر بعد از اذان ظهر عاشورا طی مراسم خاص و زیبا در همه دسته‌های سینه‌زنی حیدری و نعمتی صورت می‌گیرد. این‌یک شاخصه بسیار مهم است که در هیچ عزاداری دیده نمی‌شود و به اجرا درنمی‌آید.
البته اگر بخواهیم به‌طور جامع و کامل به سینه زنی سنتی لارستان بپردازیم رسوم و آیین زیادی دارد ولی سعی بر آن شد تا جایی که ممکن بود به مهم‌ترین ویژگی آن پرداخته شود. امید که در سایه اهل‌بیت بتوانیم این فرهنگ را تا همیشه تاریخ زنده نگه‌داریم و آن را به نسل‌های بعد منتقل نماییم.
* گزارش از محبوبه وحیدیان، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
منبع: میراث آریا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.