ارگ اربیل عراق، جان به‌در برده از بلای داعش
ایرینا بوکووا، دبیرکل سابق یونسکو می‌گوید: «داعش کمپین پاک‌سازی فرهنگی، ریشه‌کن کردن فرهنگ و غارت فرهنگی را آغاز کرد. تخریب اماکن مذهبی و آثار تاریخی بخشی جدایی‌ناپذیر از تبلیغات داعش بود. تخریب عمدی میراث‌فرهنگی عراق از سوی یونسکو به عنوان جنایت جنگی محکوم شد.»
این گروه تروریستی ویدئوهای آنلاین شبه‌نظامیان داعش را در حال تخریب مجموعه موزه‌ها با پتک و تسطیح زیارتگاه‌های مسیحیان و شیعیان در عراق و سوریه با دینامیت منتشر کرد. تاکتیک‌های مشابهی هم توسط طالبان در سال ۲۰۰۱ به اجرا درآمد، هنگامی که آن‌ها دو مجسمه بودا را در دره بامیان منفجر کردند و یکی از دو میراث جهانی یونسکو در افغانستان را نابود کرد. این تخریب‌های عمدی میراث‌فرهنگی افغانستان هم از سوی یونسکو به عنوان جنایت جنگی محکوم شد، اما حالا بیم آن می‌رود که با روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان، شاهد ویرانی مشابهی باشیم.
پروفسور عبدالله خورشید قادر، مدیر موسسه حفاظت از آثار و میراث عراق، می‌گوید: «شکی نیست که داعش یکی از تاریک‌ترین لحظات در تاریخ میراث و تمدن عراق است.»
در زمان اوج قدرت داعش در عراق، بیش از ۴هزار سایت باستانی و میراثی در استان‌های نینوا، صلاح‌الدین، الانبار و کرکوک تحت اشغال این گروه تروریستی بود. با پخش فیلم‌هایی از کمپین تخریب داعش در اینترنت، بسیاری از مردم اربیل می‌ترسیدند که اگر این ارگ به دست داعش بیفتد، ممکن است اتفاق مشابهی برایش بیفتد.
اهمیت ارگ اربیل
الساندرا پروزتو، باستان‌شناس متخصص خاورمیانه که با صندوق آثار جهانی کار می‌کند، می‌گوید: «ارگ اربیل دارای اهمیت باستان‌شناسی و معماری برجسته‌ای است. این قلعه با دیواری متعلق به دوران عثمانی احاطه شده است و در مرکز شهر، بر فراز تپه‌ای قرار دارد که تمدن‌هایی بسیاری در آن زندگی کرده و بر روی ویرانه‌های پیشینیان خود ساخته شده است. کردها، اعراب، ترکمن‌ها، مسلمانان، مسیحیان و یهودیان همگی ارگ را خانه و محل زندگی خود می‌نامند و تصور می‌شود که این سازه یکی از مکان‌های مسکونی پیوسته در جهان است که ریشه آن به ۶ هزار سال پیش می‌رسد.»
در گذشته، این شهر آشوری بود و همچنین به عنوان زمین پشتیبان برای نبرد بین اسکندر مقدونی و پادشاه ایرانی داریوش سوم عمل می‌کرد.
چندین دهه بی‌توجهی و کمبود بودجه
حتی قبل از ظهور تهدید داعش، این منطقه را با بحران روبه‌رو کرده بود. دهه‌ها ناآرامی‌های داخلی، جنگ و تحریم به این معنا بود که بسیاری از ساختمان‌های ارگ فاقد برق و سیستم‌های مناسب زهکشی و بهداشتی هستند. مقامات محلی در شهر حتی تا جایی پیش رفتند که خانه‌های سنتی را تخریب کردند تا جاده‌ای برای رفت و آمدن اتومبیل‌ها ایجاد شود. به عنوان بخشی از فرایند مناقصه یونسکو، این کمیسیون منطقه حفاظتی و مقررات ساختمان را در شهر برای حفاظت بهتر از این سایت نصب کرد.
وضعیت امروز ارگ
خوشبختانه امروز ارگ اربیل به آرامش رسیده است. اربیل هرگز به دست داعش نیفتاد و ارگ به سرنوشت مکان‌های دیگری مانند مسجد النوری در موصل یا حترا، یکی دیگر از سایت‌های ثبت یونسکو در عراق، دچار نشد. ویرانی‌هایی که داعش در سایر نقاط عراق برجای گذاشته است، انگیزه‌ای دوباره برای حفظ و توسعه ارگ اربیل ایجاد کرده است. این سایت اکنون برای آموزش سایر کارکنان فرهنگی در عراق در مورد تکنیک‌های حفاظت و مدیریت آثار تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ما معتقدیم که ارگ اساس توسعه و ترویج گردشگری در منطقه کردستان است. پروفسور قادر می‌گوید: «این مکان از یک محوطه باستانی ساده به یک مکان توریستی تبدیل می‌شود، مشابه آنچه ترکیه با قلعه آنکارا انجام داده است.»
دروازه جنوبی ارگ به‌تازگی توسط کمیسیون عالی احیای ارگ اربیل (HCECR) مرمت شده است. این بنا در دهه ۱۸۶۰ ساخته شد اما در سال ۱۹۷۹ در زمان صدام حسین تخریب و جایگزین شد. به گفته پروفسور قادر، دروازه‌ای که در زمان صدام نصب شده بود میراث ارگ را مخدوش کرد. این دروازه با سبک آشوری و بابلی ساخته شده بود که با تاریخ واقعی سایت مطابقت نداشت. ارگ اکنون شامل موزه نساجی کردی است که برخی از طرح‌ها و پارچه‌های فرش منطقه را به نمایش می‌گذارد و یک خانه بازسازی‌شده شهاب چلبی که شعبه عراقی موسسه فرانسوی خاورمیانه در عراق را در خود جای داده است هم در همین قسمت از ارگ واقع شده است.
پس از گشت و گذار در ارگ، بازدیدکنندگان می‌توانند در میدان جلویی که دارای رستوران‌ها و مکان‌های استراحت و نشستن است، روز خود را سپری کنند. عصرها نیز جو کارناوال وجود دارد زیرا مردم محلی برای غروب آفتاب در اطراف ارگ جمع می‌شوند.
در آن‌سوی ارگ، بازدیدکنندگان همچنین می‌توانند برای خرید سوغاتی به بازار بزرگ سر بزند، بازاری با قدمت بیش از هفت قرن، با معماری زیبا و سرپوشیده و پر از کوچه‌های پیچ‌درپیچ و طاق‌هایی است که هر چیزی را که یک خریدار به ذهنش می‌رسد، عرضه می‌کند. مهمان‌نوازی کردها بازدیدکنندگان را متحیر خواهد کرد، زیرا صاحبان غرفه‌ها به هر کسی که کالای عرضه‌شده آن‌ها را مصرف می‌کند، چای و قهوه سنتی رایگان می‌دهند. با این حال، اگر پای داعش به این سایت باستانی رسیده بود، شاید با صحنه‌های متفاوتی از داخل و اطراف ارگ مواجه می‌شدیم.
شهر قدیمی موصل به خوبی یادآور آنچه که می‌توانست برای اربیل (و آنچه اکنون در افغانستان اتفاق می‌افتد) باشد. این شهر تاریخی زمانی به عنوان ماخذی برای فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف عمل می‌کرد، جایی که کلیساهای قرن نوزدهمی در کنار مساجد قرن دوازدهمی قرار داشتند. امروزه پس از چهار سال از آزادی موصل از چنگال داعش، همچنان ویرانه‌های بسیاری را در دلش جای داده است و جمعیت کمی از اقلیت‌های مذهبی در آن باقی مانده‌اند.
* ترجمه: بابک صوفیانی
مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.