بقعه شیخ اباعدنان در خوانسار

به گزارش ایمنا، ظهور اسلام یکی از مهمترین تحولات تاریخی بشر بوده است، این رویداد به قدری در تاریخ اهمیت دارد که یکی از مبانی تقسیم‌بندی ادوار تاریخی است؛ اما اسلام در شبه جزیره عربستان محدود نماند و همراه با فتوحات اسلامی به سایر بلاد عالم گسترش یافت.

در اندک مدتی تا زمان روی کار آمدن عثمان بن عفان، گستره اسلام از غرب به مصر، از شرق به امپراطوری ساسانی و ماوراءالنهر و از شمال تا اسپانیای امروزی پیش رفت. با گذشت زمان، از سویی گستره فتوحات اسلامی فراتر می‌رفت و نژادها و اقوام مختلفی در سیطره امپراطوری آن قرار می‌گرفتند و از سوی دیگر، فِرَق و مذاهب مختلفی نیز در داخل ایدوئولوژی اسلامی ظهور می‌کرد.

 یکی از مزایای اسلام بر دیگر ادیان، توجه آن به دانش‌پژوهی و آزادی عقیده بود؛ این رویکرد اسلام، سبب رواج کرسی‌های نقد و تحقیق در سراسر بلاد اسلامی شد، از سوی دیگر نهضت علمی امام صادق(ع) و امام باقر(ع) زمینه تربیت هزاران دانشمند را فراهم کرد که برخی از آنان، تفسیرها و برداشت‌های مختلفی از بعضی متون و احکام اسلامی داشتند. مجموعه این عوامل باعث شد تا در اسلام چهار مذهب حنفی، حنبلی، شافعی و مالکی ظهور کند که به اهل سنت یا اهل جماعت مشهور شدند؛ در کنار این مذاهب، پیروان علی بن ابی طالب(ع) و یازده امام پس از ایشان نیز بودند که به شیعان یا علویان نام‌بردار شدند.

علمای شیعه پس از غیبت کبری حضرت امام مهدی(عج) با نگارش متون فقهی، اخلاقی و کلامی و سفر به اقصی بلاد اسلامی، کوشیدند تا این مذهب را ترویج کنند. ارادت ایرانیان از ایام کهن به ائمه(ع) زبانزد بوده است، بنابراین علمای شیعه هرگاه قصد ترویج مبانی این مذهب یا برخورداری از آزادی عمل در نگارش متون علمی داشتند، آهنگ ایران می‌کردند و در یکی از بلاد آن، رحل اقامت افکنده، دست به کار فعالیت‌های تبلیغی و پژوهشی می‌شدند.

یکی از علمای شیعه «شیخ اباعدنان قریشی» است که او را از  پایه‌گذاران مذهب شیعه جعفری در اوایل قرن هفتم در ایالت‌های اصفهان، نهاوند، بروجرود، خوزستان و لرستان می‌دانند.

شیخ اباعدنان قریشی در بقعه‌ای محصور با درختان سر به فلک کشیده، در شهرستان «خوانسار» آرمیده است. البته افراد دیگری نیز در این بقعه دفن شده‌اند که اسامی آنان بدین شرح بر روی صندوق چوبی در داخل بقعه آمده است: «مشایخ العظام الکرام شیخ نظام الدین حیدر و شیخ شرف الدین هدایت الله و شیخ فتوح الدین عبدالفتاح و شیخ کمال الدین عارف و شیخ اباعدنان و شیخ شمس الدین محمد و شیخ زین الدین علی و شیخ تاج الدین حسن خدام هذه البقه المتبرکه»؛  این متن به سال ۹۵۴ نگاشته شده و با عبارت «چاکر و بنده ائمه دین شیعه پاک صدر دین حسین …»، آغاز می‌شود.

حمیدرضا میرمحمدی، مؤلف کتاب «جغرافیای خوانسار» عقیده دارد که «شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، نیای بزرگ دودمان «صفویه» در سال ۶۷۸ برای کسب دانش به نزد صاحب این بقعه آمده است.

یکی از اشخاص مدفون در این بقعه «صدرالدین حسین» است که در سلسله تصوف مرشد عارف نامی، «شیخ زاهد گیلانی» و مراد شیخ صفی الدین اردبیلی بوده ‌است.

ارادت شیخ صفی‌الدین و دیدارهای وی با برخی از شیوخ مدفون در این بقعه باعث شد تا نوادگان تاجدار وی، بنایی جدید بر مقبره شیخ عدنان بسازند و حتی «مریم بیگم» همسر «شاه طهماسب صفوی»، نیز دستور ساخت مدرسه و حمام خوانسار را صادر کند.

موقوفاتی نیز برای این بقعه به ثبت رسیده است، افرادی مانند «ابراهیم شاه» از سلسله «گورکانی» تمام باغستان سرچشمه را در سال ۸۹۲ بنام بابا پیر (بقعه شیخ اباعدنان) وقف کرد؛ البته وقف‌نامه فعلی مربوط به سال ۱۳۱۱ ه. ق است که طی آن عایدات موقوفات با نیت مرمت مقبره و تآمین مایحتاج صادران، واردان، سفره درویشان و مجاوران مزار، اختصاص یافته است.

بنای نخستین آرامگاه تنها سنگی بوده بر روی چشمه‌ای به نام «چشمه پیر»؛ صفویان که داعیه‌دار ارادت به عالمان شیعه و اتصال به سلسله جلیله صوفیه بودند،  بنای فعلی بقعه شیخ اباعدنان قریشی را بر روی آرامگاه قبلی و به سبک مغولی یا سلجوقی احداث کردند. بنای فعلی از سنگ و ساروج ساخته شده و پنجره‌هایی مشبک در قابی به شکل ایوان نیم‌طاق، در اطراف آن وجود دارد.

بر سردر یکی از این پنجره‌ها، کاشی کاری وجود دارد که بر آن متنی در معرفی شیخ اباعدنان نوشته‌اند. کف داخل بنا با کاشی‌هایی سرخ رنگ با دور چینی کاشی‌های آبی، پوشیده است.

برخی از ابنیه مذهبی ساخت عهد صفویه و دوران زعامت شیعیان، به نشانه ارادت به ۱۲ امام شیعه، دارای ۱۲ تَرک بود است، بقعه باباپیر خوانسار نیز با گنبدی دو پوش از جنس سنگ و آجر، از این قاعده مستثنی نیست. برخی عقیده دارند که پوشش گنبد این بقعه مُطلا بوده است، اما در سال‌های قحطی قرن ۱۳ به سرقت رفته است.

منبع:ایمنا