ترکه بازی ،اقوام لُر بهمئی
ترکه بازی از بازی های قدیمی، محلی و رزمی مردم ایران است که از گذشته تاکنون در میان کوچ نشینان و یکجانشینان و بیشتر در بین اقوام لُر بهمئی (منطقه ی بهمئی در جنوب غرب چهارمحال بختیاری، غرب کهگیلویه و بویراحمد و شرق خوزستان)، بختیاری ها، یاسوجی ها، قشقایی ها، ممسنی ها، فراهانی ها و بعضی روستاییان و عشایر لرستان مرسوم بوده و غالباً در مراسم شاد و جشن هایی نظیر عروسی، همراه با موسیقی، رقص و پایکوبی اجرا می گردد.
در میان اقوام زاگرس نشین ایران، رزم چوب، قدمتی دیرینه دارد. ترکه بازی یکی از هنرهای رزمی مردان ایل بختیاری است که پیوسته به عنوان رقص از آن یاد شده است. آیین های چوب بازی، دستمال گردانی و دستمال بازی عشایر بختیاری دارای اصالت فرهنگی و سنتی است و خاستگاه آن ها میدان رزم بوده و در واقع یک نوع جنگ تن به تن جهت آمادگی جوانان ایل برای نبرد به شمار می رود. در ایران باستان بالاترین افتخار برای یک مرد، دلاوری در جنگ بود و به این سبب فراگیری فنون و مهارت های رزم بین آنان عادتی پسندیده به شمار می رفت. آنان در زمان صلح نیز در مکانی گردآمده و به تمرین مهارت های رزمی می پرداختند تا آمادگی روانی و جسمانی برای رزم را در خود زنده نگه دارند. این آیین قدیمی كه فردوسی نیز در شاهنامه به آن اشاره كرده است، هنوز در بین قوم بختیاری اجرا می شود، با این تفاوت كه از آیینی رزمی به آیینی بزمی تبدیل شده و شاید بتوان گفت در سطح خاورمیانه هیچ آیینی به این اندازه سنت نبرد را در خود نداشته است.
ویژگی بارز این بازی پرتحرک، گروهی بودن، هیجان فراوان و حالاتی است که حاکی از جنبه های رزمی و حماسی چوب بازی است. در شروع کار، توشمال (نامِ نوازندگان محلیِ اقوام بختیاری) با زدن ساز مردان را به چوب بازی فرا می خواند. اين بازى مي تواند شامل دو قسمت دستمال بازى و ترکه بازی باشد. ساز سرنا (ساز بادی) براى بخش دستمال بازى و ساز كَرنا (ساز بادی) براى بخش چوب بازى استفاده می شود. پس از آن صدای کوبش دُهُل (ساز کوبه ای) نیز کرنا را همراهی می کند و ضرباهنگ و شدت اجرای موسیقی بر اساس موقعیت و صحنه ی اجرای بازی تندتر می شود.
در ابتدای بازی، دو تن از مردان با پوشش و لباس محلی، با دستمال بازى به گرم كردن بدن خودپرداخته و برای اجرای مبارزه ی نمادینِ چوب بازى آماده می شوند. بازيكنان هركدام يك عدد چوب به دست می گيرند. مدافع چوبِ دفاع يا تكيه يا درك را که چوب بلند و محکمی با طول تقریبی يک متر و نيم است به عنوان سپر، برای دفاع از خود و دفع حمله کننده استفاده می کند. مهاجم نیز چوب تركه يا چوب حمله را که چوبی نازک و كوتاه تر از چوب دفاع است به عنوان شمشیر برای حمله و زدن ضربه به مدافع در دست می گیرد. فردى كه چوب حمله در دست دارد با چرخاندن چوب در زوایای مختلف حركات نمايشى و موزون خاصی را اجرا کرده و با تمرکز و تلاش سعی در حمله به طرف مقابل و ضربه زدن به قوزک پای حریف با چوب می نماید. مدافع نيز با چوبی که در دست دارد و با حرکات كتف ها، جهش و جابجایی باید در برابر ضربات مهاجم به سمت پاهای خود دفاع کند، ضرباتی که گاه به قدری شدت می گیرد که منجر به صدمه ی افراد می شود. لحظه ی حمله و دفاع نقطه ی اوج این بازی به شمار می رود. چوب بازان با فرياد كشيدن و حركات نمايشى سعى در ترساندن و فريب دادن حريف می کنند. در هر حمله تنها يك ضربه بايد زده شود، اگر فرد مدافع موفق به گرفتن ضربه و دفاع از خود شد، نقش مدافع و مهاجم جابجا می شود. گاه با نفرات جدید بازی آن قدر ادامه می یابد تا نفر برتر مشخص شود. در مواقعی که بازی رنگ خشونت به خود گیرد، توشمال با تغییر ریتم ساز خود از چوب بازی به رقصِ دستمال، نوای آهنگ و فضای بازی را تغییر می دهد. آنچه مورد تشویق حضار قرار می گیرد، بیشتر حرکات زیبای طرفین است نه عملیات خشنی که بین دو طرف صورت می پذیرد.
بازی ها دارای بار فرهنگی هستند و در هر منطقه از ایران، چه در گذشته و چه در زمان حاضر، در هر مكان و شرایطی با هدف پركردن اوقات فراغت، طراحی و اجرا می شوند. هفت سنگ یکی از بازی های قدیمی و معروف ایرانی به شمار می رود که از گذشته تاکنون به صورت گروهی و بدون محدودیت جنسیتی انجام شده است. این بازی با گروه بندی های متفاوت، با تعداد افراد بالای ۴ نفر، در محیط و فضای باز قابل اجرا است. هر چه تعداد افراد در این بازی بیشتر باشد، شور و هیجان بیشتری به بازی وارد می شود. برای شروع بازی ابتدا دو شخص به عنوان سردسته و رهبر گروه به یارکشی برای گروه می پردازند. بعد از تقسیم افراد در دو گروه مساوی، گروه آغازكننده ی بازی به قيد قرعه مشخص می شود. پس از آن هفت عدد سنگ را روى هم چيده و افراد گروه اول برای آغاز بازی، در فاصله ی چند مترى و معینی از محل سنگ ها قرار گرفته و به ترتیب شروع به پرتاب توپ به سمت سنگ‌ها می نمایند. در هر نوبت اگر توپ به سنگ ها اصابت نكند نفر بعدى باید توپ را پرتاب کند. تمام افراد گروه سعى می كنند توپی که پرتاب می کنند به نحوی به هدف برخورد کند که سنگ هاى كمترى را از هفت سنگِ چیده شده بر روی هم نقش بر زمین کند، تا بدین ترتیب بتوانند آن ها را زودتر جمع کرده و به حالت اول هفت سنگ روی هم بچینند. در اين بازى از انواع توپ ها و حتی توپ های پارچه اى می توان استفاده کرد. گروه دوم پشت سنگ ها و در مقابل گروه اول ایستاده و منتظر نتیجه می مانند. اگر هيچ يك از افراد گروه حریف نتوانند با پرتاب توپ سنگ ها را بزنند، جاى گروه ها عوض شده و نوبت به گروه دیگر می رسد. در صورتی که توپ به سنگ ها اصابت كرده و سبب پخش شدن آن ها شود، بازيكنان گروه اول گریخته و هر کدام به سمتی متفرق می شوند. نفرات گروه اول در هر فرصتی که به دست آورند به سراغ سنگ ها می‌روند تا آن ها را بر روی هم بچینند. گروه دوم توپ را برداشته و با پاسکاری با اعضای گروه خود سعى مى كنند افراد گروه اول را كه مترصد فرصتی برای چيدن دوباره ی سنگ ها هستند، هدف قرار داده و با توپ بزنند. هر یک از افراد می تواند در مجالی که پیدا می کند، هر تعدادی از سنگ های ریخته شده را جمع کرده و روی هم بچیند و در این حین باید مراقب باشد که به محض رسیدن اعضای گروه مقابل و یا پرتاب توپ به طرفش متواری شود. برای انجام چنین کاری، معمولاً هم گروهی ها، خود را به خطر انداخته و یار خود را در مقابل ضربات توپ پوشش می دهند. هر بازيكنى كه توپ به او اصابت كند باید از بازی خارج شود. افرادی که از دورِ بازی خارج می شوند معمولاً سعی می کنند با ایجاد سروصدا شور و هیجان بیشتری ایجاد کنند و تمرکز افراد گروه مقابل را برهم بزنند. اگر همه ی بازيكنان گروه اول مورد اصابت توپ قرار بگيرند بازی تمام و آن گروه بازنده مى شود و اگر قبل از آنكه همه ی افراد از دورِ بازی خارج شوند، یا به اصطلاح «بسوزند»، يكى از آن ها بتواند سنگ ها را دوباره بچيند و عبارتِ «هفت سنگ» را بگویدآن گروه برنده خواهد شد. در پایان گروهی که زودتر ۷ امتیاز کسب نماید برنده می شود.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.