تقویت همبستگی و حفظ هویت ملی با بازی غنی قئیش گوتدی

بازی قئیش گوتدی از جمله بازی‌های غنی و بکر استان اردبیل است که به نوعی تمرین و تقویت حس همکاری و همبستگی به شمار می‌رود.

بازی‌ها از جمله نمودهای اجتماعی و فرهنگی هر اجتماع به حساب می‌آیند که هر کدام از آنها علاوه بر تخلیه روانی و کارکردهای جسمانی، مزیت‌های فراوانی دارند، این بازی‌ها تبلوری از فرهنگ و میراث هر اجتماعی به شمار می‌روند.

ویژگی اصلی بازی‌ها، درس‌آموزی و سازگاری با نظام و محیط طبیعی اجتماعی اطراف است و در این میان بازی‌های بومی و محلی و بازی‌های پرورشی یکی از راه‌های پرورش کودک از لحاظ روانی، عاطفی، فکری، اجتماعی و جسمانی محسوب می‌شود.

هر یک از این بازی‌های سنتی و بومی، با توجه به نوع الگوی اجرا و پیچیدگی مهارتی آن، کمک شایانی به افزایش آمادگی جسمانی، حرکتی و مهارتی در سنین پایه برای ورود به عرصه ورزش قهرمانی است، قانون‌پذیری، مسئولیت‌پذیری، تمرین هم‌افزایی و کارگروهی، احترام به حقوق دیگران، مدیریت رفتار و نیل به برتری در قالب این بازی‌ها گنجانده شده است.‌

تعمق در بازی‌های بومی و محلی و بررسی آنها از منظر حسی حرکتی و شناختی در هر فعالیت، ظرفیت‌های بالای حسی حرکتی نهفته در آنها را آشکار می‌کند و ایده‌های فراوانی را برای طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی و ورزشی برخاسته از بازی‌های بومی در ذهن متبلور می‌کند.

بازی‌های بومی و محلی یکی از مؤثرترین و پرمعناترین راه‌های یادگیری و تمرین هوش هستند چرا که در هنگام بازی، کودکان به فکر پیدا کردن راه‌های تازه‌ای برای پیروزی می‌افتند و همان طور که از انرژی خود استفاده می‌کنند، قوای فکری خود را نیز به کار می‌گیرند و در تمام مدت بازی، تجربه می‌اندوزند.

بازی قئیش گوتدی با اسم‌های دیگر شلاق‌بازی، کمربندبازی و قیش‌بازی هم مشهور بوده و به معنی برداشتن کمربند  است، این بازی در مناطق مختلف کشور اجرا می‌شود و بسیار مورد توجه است و هیجان بالایی را برای افراد حاضر در بازی به دنبال دارد، امکانات مورد نیاز این بازی بسیار محدود و قابل تهیه است، مانند بسیاری از بازی‌های محلی دیگر، این بازی به صورت گروهی و با کمربند یا قطعه‌ای طناب قابل اجراست.

نحوه انجام بازی قئیش گوتدی

برای انجام این بازی در ابتدا باید دایره‌ای به اندازه تعداد افراد بازی‌کننده کشیده شود، افراد بازی‌کننده از چهار نفر به بالا باید باشد و حتما باید تعداد، زوج باشد، سپس بین افراد قرعه‌کشی می‌شود و گروهی داخل دایره و گروهی در بیرون دایره قرار می‌گیرند.

 بعد کمربندها را با فاصله مساوی در داخل دایره به گونه‌ای قرار می‌دهند که یک سر آن نزديک با روی خط محیط و سر ديگر آن (در وضعیت کشیده) به طرف مرکز از دایره گذاشته شوند، فاصله سر کمربند از خط محیط دایره باید به اندازه یک وجب باشد.

افراد خارج از دایره باید تلاش کنند تا کمربند را بردارند، قوانینی در برداشتن کمربند وجود دارد، از جمله اینکه افراد داخل دایره نباید پا رو کمربند بگذارند و یا اینکه حتما یک پای آنها باید در داخل دایره باشد، در موقع برداشتن کمربند هر دو گروه می‌توانند به پای طرف مقابل ضربه بزنند.

در صورتی که تیم بیرون از دایره بتوانند کمربند را بردارند، اولین تلاشی که انجام می‌دهند تلاش برای برداشتن باقی کمربندهاست و چنان‌چه بتوانند تمام کمربندها را بردارند، تیم داخل دایره بازنده محسوب شده و تیم بیرون از دایره شروع به زدن آنها با استفاده از کمربند می‌کنند.

در این قسمت از بازی هم قوانینی وجود دارد، از جمله اینکه کمربند را باید فقط به ساق پا بزنند و چنانچه گروه داخل دایره بتوانند یکی از اعضای گروه خارج از دایره را بزنند، بازی تمام می‌شود و دوباره جای گروه‌ها باهم عوض می‌شود. یکی از قوانین بازی این است که اگر یکی از افراد داخل دایره به بیرون کشیده شد، دیگر نمی‌تواند به داخل دایره برگردد.

افرادی که دارای سنین بین ۵۰ تا ۹۰ ساله هستند نقل می‌کنند که این بازی را از پدران در کودکی آموخته‌‏اند، اما متاسفانه با توجه به ثبت نشدن و مکتوب نشدن آیین‌‏های گذشتگان، اسناد و مدارکی بر جای نمانده است و با توجه به لزوم حفظ این مواریث معنوی، این بازی در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسید.

بازی‌های محلی از جمله سرگرمی‏‌های گروهی و خانوادگی از گذشته تاکنون بوده است که به ویژه در مراسم نوروزی همچون سیزده بدر برگزار می‌‏شده است. برخی از این بازی‌های بومی و محلی تمام افراد از هر گروه سنی  مردان، زنان، دختران و پسران را دربر می‌گرفته است که بازی قئیش گوتدی از این دسته است، این بازی‌ها و آیین‌‏ها صدها سال است سینه به سینه منتقل شده و در طول زمان تکامل و گسترش پیدا کرده است.

آموزش و انتقال این بازی همچون دیگر بازی‌های محلی از نسلی به نسل دیگر انجام می‌شود و افراد از سنین مختلف در کنار هم به بازی می‏‌پردازند، به‌طوری‌که در یک بازی ممکن است افرادی از سه نسل در کنار هم بازی کنند که این خود سبب تحکیم ارتباط نوجوانان و جوانان با افراد سالمند می‌‏شود.

این بازی مهارت‌های ضربه زدن، پرش طول، زمان‌بندی و همکاری گروهی را در نوجوانان و جوانان تقویت کرده و سبب می‏‌شود نوجوانان و جوانان اوقات بیکاری خود را در هوای آزاد در کنار بزرگترهایشان به بهترین شکل ممکن سپری کنند و ساعات شاد و مفرحی را داشته باشند.

شاخصه‌های بازی قئیش گوتدی

غنی و بکر بودن این بازی مهمترین شاخصه آن است، این بازی سده‌‏هاست که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است و جزو تفریحات نوروزی و آیین‏‌های روز سیزده بدر است که همچنان در این روز انجام می‌شود.

شادی و هیجان ایجاد شده در بازی و تاثیر مثبت آن بر سلامتی روح و جسم افراد، انجام بازی در هوای باز و گروهی بودن آن و تقویت حس همکاری و همبستگی میان افراد روستا از دیگر شاخصه‌های این بازی است.

مهمترین عامل تهدیدکننده بازی‌های محلی، هجوم فرهنگ شهری به روستاها است به‌طوری‌ که کودکان و نوجوانان آرام آرام از فرهنگ غنی و کهن خود فاصله گرفته و با روی آوردن به بازی‌های کامپیوتری و موبایل، بازی‌های بومی و محلی خود را به آرامی به‌دست فراموشی می‏‌سپارند.

با توجه به گسترش بازی‌های رایانه‌ای در تمام نقاط و حتی در روستاها، کودکان دیگر علاقه‌ای به بازی‌های محلی و یادگیری و اجرای آن ندارند و این امر زمینه را برای فراموشی بازی‌های بومی و محلی به دنبال دارد، به ویژه که بازی قئیش گوتدی جزوی از فرهنگ منطقه آذربایجان است و اکثرا به صورت گروهی انجام می‌شده و همچون بازی‌های دیگر نقش بسزایی در افزایش توانایی‌های کودکان به خصوص به صورت گروهی داشته است.

مهاجرت تدریجی روستانشینان به شهرها، نبود ساز و کار مدرن برای تشویق نسل جدید به ادامه بازی‌ها در مدارس و جشن‏‌های گروهی، اهمیت ندادن به بخش تحقیقات میدانی در مورد بازی‌های موجود از سوی مراکز مربوطه و بی‌توجهی رسانه‌‏ها به فرهنگ‌های بومی از مواردی است که برای احیای بازی‌های بومی و محلی باید به آنها توجه شود.

برای دستیابی به این امر راهکارهایی نظیر برگزاری و انجام خودجوش بازی‌های محلی در گردهمایی‌‏های خانوادگی به ویژه در نوروز، برگزاری جشنواره بازی‌های محلی در برخی مناسبت‌ها، ایجاد امکان تحقیقات میدانی و تهیه مدارک مستند از مراحل انجام این بازی در روستاها و انجام تحقیقات میدانی شخصی و خودجوش و تهیه فیلم و مصاحبه با پیران و پیشکوتان روستایی و عشایری از سوی پژوهشگران می‌تواند برای حفظ این میراث معنوی کارساز باشد.

در کنار این اقدامات ثبت این بازی‌ها در فهرست میراث ناملموس ملی می‌تواند زمینه برای احیای آنها را فراهم کند که با توجه به ضرورت آن، زمینه برای ثبت این بازی در سال گذشته فراهم شد تا با شناسایی و گسترش آن گامی در مسیر حفظ هویت ملی و قومی این منطقه برداشته شود.

منبع: میراث آریا

مرتبط:

احیای پخت غذای محلی خشیل اردبیل

آشنایی با مجموعه تاریخی بازار اردبیل