سرنوشت عمارت تاریخی اقدسیه چه خواهد بود؟

براساس آخرین سخنان اعضای شورای شهر تهران، عمارت شهرداران اقدسیه دارای ارزش تاریخی بوده است، ولی با این موجود اختلاف نظرهای بسیاری پیرامون ارزش تاریخی عمارت اقدسیه وجود دارند.

جریان از چه قرار است؟

جرقه انتشار نخستین خبرها در رسانه ها را رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران زد، وقتی به دنبال انتشار آخرین وضعیت عمارت شهرداران اقدسیه کمتر از ۵۰ ساله در رسانه ها، او در حساب توئیتری خود نوشت: «عمارت واقع در بافت مسکونی اقدسیه که معروف به خانه برخی شهرداران پس از انقلاب است، مکان ثبت شده تاریخی یا میراثی نیست. طبق ضوابط و رویه های قانونی برای فروش و استفاده در اجرای پروژه های فرهنگی مانند مرکز همایش های رازی، ساختمان بلدیه و… در اختیار سازمان املاک قرار گرفته است.» با انتشار این خبرها و حرف های متفاوتی که به نقل از مسئولان مختلف شهری درباره ارزشمند بودن یا نبودن عمارت شهرداران اقدسیه مطرح شدند، جمعه چهارم بهمن، تعدادی از مسئولان شهری و میراثی با حضور در این خانه که برخی آن را تاریخی می خواندند و برخی یک عمارت معمولی، تلاش می کردند تا در گفت وگو با رسانه ها، هر کدام حرف خود را به کرسی بنشانند. نمونه اش هادی احمدی، مدیر کل دفتر محوطه ها و بناهای تاریخی است که به گفته خودش برای نخستین بار پا به این خانه گذاشته و زیر سقف آینه کاری شده خانه و حتی قبل از دیدن بخش های مختلف آن به ارزشمند نبودن عمارت شهرداران اقدسیه تاکید دارد و فقط در زمان خروج از خانه، با حسرت می گوید «متاسفانهt چیزهای (خانه) خیلی بهتری را (داریم) و نمی توانیم ثبت کنیم» و چشمانش که فقط فضای بیرونی خانه را نگاه می کند، حرفش را کامل می کند (این خانه در مقابل آن ها چیزی نیست). از سوی دیگر، خبرنگاران میراث فرهنگی هم که در طول سال های گذشته نمونه های زیادی از خانه های تاریخی را که فقط به واسطه تزئیناتی که بعضا هم کمتر از این خانه ۴۴ ساله بوده و باعث و بانی ثبت ملیشان شده است به چشم دیده اند، سخت تر می توانند این حرف را قبول کنند. برخی از مسئولان که شروع به صحبت می کنند، همه تلاش خود را دارند تا به راحتی از تزئینات و معماری جالب این بنای قدیمی چشم پوشی کنند و حتی احمدی در مقابل پرسش ایسنا، آینه کاری و معماری خانه را آنقدر جالب نمی داند که بتواند خانه را به واسطه آن، اصلا نه ثبت ملی بلکه واجد ارزش شمرد و می گوید، امروز در تهران خانه های زیادی هستند که آینه کاری می شوند، آیا باید همه آن ها را ثبت و حفظ کرد؟

عمارت شهرداران ارزشمند است

حجت نظری، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران اما به حفظ این بنای تاریخی اعتقاد دارد. او در جمع خبرنگاران شهری و میراث فرهنگی در عمارت شهرداران اقدسیه می گوید: هر مکان یا عنصر ارزشمندی که برای بشر به هر دلیلی ارزشمند است، باید ثبت ملی و حفاظت شود تا برای همه نسل های بعد در تاریخ بماند. اینکه بخواهند جای چنین بناهای تاریخی، ساختمانی جدید بسازند، فرع ماجرا است. نخست باید ارزشمند بودن آن را ثابت کرد و سپس به حفاظت از آن فکر کرد. وی اما درباره عناصر الحاق شده به عمارت شهرداران اقدسیه توضیح می دهد: براساس ضوابط میراث فرهنگی، موارد الحاقی باید بررسی شوند، هرچند مکانی که هنوز ثبت ملی نشده است، براساس قوانین منعی برای انجام تغییرات ندارد و با وجود تغییرات نیز براساس شاخص های میراث فرهنگی ارزشمند محسوب می شود. او حتی به برخی استثنائات درباره اعلام نظر میراث فرهنگی در ارزشمند بودن یا نبودن برخی از بناهای تاریخی اشاره می کند و می گوید: در مواردی میراث فرهنگی یک اثر را ارزشمند دانسته و بعد از مدتی نظر خود را تغییر داده یا مواردی داشته ایم که بعد از استعلام از میراث، اعلام کرده اند بنا واجد ارزش نیست و بعد از یکی دو سال با اشاره به شاخص های مشخص شده روز، نظرشان تغییر کرده و اثر را ارزشمند اعلام کرده اند. به اعتقاد این عضو مدیریت شهری، با وجود نظرهای دوگانه درباره ارزشمند بودن یا نبودن عمارت شهرداران اقدسیه، نخست میراث فرهنگی باید نظر خود را اعلام کند. نظری همچنین اظهار می کند: من به عنوان یک شخص عادی و کسی که در معماری تخصصی ندارم، وقتی به آن نگاه می کنم، جنبه زیبایی زیادی در آن می بینم و معتقدم به عنوان کسی که تهران را خوب گشته ام و شاید کمتر بنایی در تهران باشد که هنوز ندیده ام، صادقانه می گویم کمتر در بناهای غیر سلطنتی چنین آینه کاری دیده ام، آینه کاری با این وسعت و دقت.

چرا داد حفاظت از این خانه بلند شده است؟

ابوالفتح شادمهری، مدیر کل دفتر بناها و محوطه های تاریخی شهرداری تهران اما دومین نفر از مجموعه مدیریت شهری است که تمایل میانه ای برای حفظ عمارت شهرداران اقدسیه دارد، هر چند آن را به زبان نمی آورد، اما با حرف های دو پهلویی که می زند به این نظر نیز می توان فکر کرد. او در جمع خبرنگاران نخست معیارهایی را که یک بنای قدیمی و تاریخی واجد ثبت ملی شدن می کند، اشاره دارد و می گوید: برای ثبت خانه، باید طبق ضوابط میراث فرهنگی کار کرد. آن بنا یا باید متعلق به شخصی خاص باشد، یا معمار بنا شاخص باشد، یا به واسطه حضور شخص یا واقعه ای خاص بنا را ثبت کرد، اما به نظر می رسد هیچ کدام از این شرایط در این خانه وجود نداشته است. وی به ۴۴ سال قبل و زمان ساخته شدن این بنا اشاره می کند و می گوید: معتقدم در این بنا به جز آینه کاری، مورد شاخص دیگری نیست. او اما در مقابل پرسش های متعددی که این بنا علاوه بر آینه کاری های زیبایش از یک سو و از سوی دیگر به واسطه حضور حتی یک نفر از شهرداران تهران به عنوان یک بنای قدیمی که هم می تواند مکان رویداد باشد و هم تصمیم های شهری زیادی در این بنا احتمالا گرفته شده، واجد شرایط میراثی میتواند باشد، می گوید: اگر بخواهیم خانه ای با این شرایط را ثبت کنیم باید همه خانه های قدیمی تهران را در فهرست آثار ملی به ثبت رساند. او اما در حالیکه در متن منتشر شده در توئیت رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران نوشته شده که «عمارت شهرداران اقدسیه طبق ضوابط و رویه های قانونی برای فروش و استفاده در اجرای پروژه های فرهنگی مانند مرکز همایش های رازی، ساختمان بلدیه و… در اختیار سازمان املاک قرار گرفته است.» بر این نکته نیز تاکید دارد که مگر کسی گفته این خانه تخریب می شود که داد حفاظت از این خانه بلند شده است؟

عمارت شهرداران، تداعی کننده تیمورتاش است

هادی احمدی، مدیر کل دفتر بناها و محوطه های تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری اما از زمان حضورش در عمارت اقدسیه و در حالی که زیر سقف تزئینات و آینه کاری عمارت شهرداران ایستاده و در زمان بیان صحبت هایش هر از چندگاهی سرش را به اطراف می چرخاند، اعتراض ها را اینطور جواب می دهد: «از خانه ها فراتر برویم، چند هزار امامزاده در کشور داریم که از نظر کارهای هنری فوق العاده هستند، اما ثبت ملی نشده اند، چون اصالت اصلی را ندارند. مساجدی که ساخته می شود بعضا شاهکارهای هنری هستند که حتی آینه کاری هایشان در حد حرم امام رضا (ع) است. او با بیان اینکه معماری این بنا خاص است، اما اظهار نظر در این شرایط هنوز زود است، ادامه می دهد: نخست باید پلان و نقشه ها را دید، اما اینکه بگوییم منحصر به فرد است، اینطور نیست. این معماری، معماری خانه تیمورتاش را تداعی می کند، ما حاضریم اگر شهرداری بخواهد، بحث ثبت ملی آن را در شورای ثبت نیز مطرح کنیم. وی با این وجود می گوید: فعلا نظر کارشناسی من این است که چیزی که بتواند ما را برای ثبت این خانه راضی کند، به سختی می توانیم پیدا کنیم. ثبت ملی مدالی است که به یک اثر می دهیم.

نیاز به یک کار کارشناسی داریم

اما پرهام جانفشان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران می گوید: نخست باید وضعیت عمارت اقدسیه را بررسی کرد، به یک کار کارشناسی نیاز داریم، در نگاه و دید اول به این شکل است که این خانه ارزش ثبت ملی ندارد، اما باید بررسی ها را در این زمینه تکمیل کرد. او ادامه می دهد: وقتی یک خانه قرار است ثبت ملی شود، نخست باید یکسری ارزش های آن برشمرده شود. خانه باید یا ارزش معنوی داشته باشد، یعنی فردی که داخل آن خانه زندگی می کرده، تاریخی از کشور را رقم زده باشد، یا ارزش معمارانه داشته باشد، یعنی ویژگی معماری به عنوان یک سبک نوگرا در زمان خود داشته باشد، یا حتی ارزش تاریخی داشته باشد. جانفشان با بیان این ه تزئینات امروزی به عنوان گچبری یا آینه کاری می تواند در ارزش های معمارانه مطرح شود، می افزاید: در گذشته ارزش تاریخی بناها را متعلق به گذشته ای با صد سال به بالا می دانستند، اگر آن بنا متعلق به دوره قاجار یا پهلوی اول باشد هم می توانیم آن را مدنظر داشته باشیم. هویت کشور یک المان و نمونه ای از هویت تهران است.

به راحتی نمی توان قضاوت کرد

احمدی، مدیر کل دفتر محوطه ها و بناهای تاریخی وزارتخانه اما در پاسخ به پرسش ایسنا، نخست به این نکته تاکید می کند که «باید دید عمارت اقدسیه نقش ملی داشته است یا نه» و سپس ادامه می دهد: قبل از بررسی کامل، به راحتی نمی توان قضاوت کرد که بنا چه ارزش هایی دارد. اگر این پلان معماری منحصر به فرد و به صورت تکی بود، قطعا ثبت می شد. من دوست دارم که همه چیز ثبت شود. چون هر چیزی در کشور نقشی دارد، باید نخست ثابت کنیم که بنا دارای ارزش نیست. او اما در مقابل پرسش های مجدد خبرنگاران، خطاب به مدیر کل بافت تاریخی شهرداری تهران می گوید «اگر بگوییم عمارت اقدسیه با ارزش نیست، خائن شمرده می شویم و اگر هم بگوییم ارزشمند است باز هم …» اما ابوالفتح شادمهری، مدیر بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران در مقابل پرسش ایسنا، فقط به همین یک جمله بسنده می کند: «باید بررسی شود». حجت نظری، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران اما با بیان اینکه شهرداری می تواند عمارت اقدسیه را به عنوان مقصد گردشگری در شمال تهران حفظ کند، می گوید: هنوز اطلاعات دقیقی درباره اینکه این خانه توسط چه معماری ساخته شده، در دسترس نیست، از سوی دیگر بین کارشناسان درباره اینکه این ملک واجد شاخص های ثبت ملی است یا نه اختلاف نظر وجود دارد و برخی معتقدند که این ملک باید ثبت شود و برخی دیگر می گویند که املاک مهمتر از این ملک در تهران وجود دارد، اما من از خانه های زیادی بازدید کرده ام و می توانم بگویم که این خانه از لحاظ آینه کاری و گچبری ها بسیار خاص است و به غیر از کاخ های سلطنتی، کمتر خانه ای را در این شهر می توان پیدا کرد که چنین آینه کاری های داشته باشد و قابل مقایسه با کاخ های سلطنتی است. او با تاکید بر اینکه این خانه در سال های ابتدایی بعد از انقلاب میزبان شهرداران تهران بوده و به همین دلیل نیز باید با تامل بیشتر درباره واگذار کردن یا نکردن آن تصمیم گیری کنیم، ادامه داد: «با توجه به اختلاف نظری که میان کارشناسان در مورد ارزش این خانه وجود دارد، حتما باید نظر کارشناسان دیگر را نیز در این خصوص جویا شویم تا بتوانیم تصمیم درستی درباره این خانه اخذ کنیم. نظری با تاکید بر اینکه شاید به جای فروش این ملک بهتر است شهرداری تهران با تدوین برنامه هایی، این ملک را حفظ کند، ادامه داد: این ملک به لحاظ نوع و حجم آینه کاری منحصر به فرد است به گونه ای که بسیار شبیه موزه تیمورتاش است و لازم است که این ملک حفظ شود.» این عضو شورای شهر تهران حتی در واکنش به سخنان شهرداری مبنی بر این که درآمد حاصل از فروش این ملک صرف تکمیل دو پروژه فرهنگی دیگر خواهد شد، اظهار کرد: برای ساخت پروژه ردیف بودجه در نظر گرفته می شود و نمی توانیم تکمیل یا ساخت یک پروژه را منوط به فروش یک ملک دیگر کنیم. شهرداری می تواند از املاکی که واجد ارزش نیستند منابع را تامین کند.»

عمارت شهرداران یا خانه بوذرجمهری، کدام ارزشمندترند؟

در شرایطی این صحبت ها را مطرح می کنند که هر روز و در طول ماه های مختلف، نه تنها مجوزهای تخریب و نوسازی خانه های بعضا ارزشمند به بهانه ثبت ملی نشدن امضا می شوند که از سوی دیگر مشخص نیست اصلا بنایی واجد ارزش و دارای معماری یا تزئینات منحصر به فرد در تهران و حتی در کشور باقی مانده باشد که بخواهند آن را برای نسل های بعدی حفاظت کنند. حالا هم که بنایی با این تزئینات و معماری پیچیده اش را که حتی مدیر کل دفتر محوطه ها و بناهای تاریخی را هم در نگاه نخست یاد خانه تاریخی تیمورتاش می اندازد، ارزشمند نمی دانند و با اکراه به این فکر می کنند که اصلا نیاز به بررسی عمارت اقدسیه در شورای ثبت ملی هست یا خیر؟ صحبت ها و اظهار نظرها در زمان دیدن این خانه سه طبقه، زیاد است. خبرنگاری در بین صحبت هایش می گوید که آژانس املاکی نزدیک این خانه، به او گفته مشتری برای تخریب عمارت اقدسیه دارد که اگر شهرداری تراکم بالاتری از ارتفاع کنونی بدهد، حاضر است عمارت اقدسیه را به مبلغ ۶ میلیارد تومان هم بخرد. یا خبرنگار دیگری که از متن توئیت رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران، به یک جمله اش تاکید دارد که اگر قرار است خانه را برای تکمیل طرح «بلدیه طهران» بفروشید، چرا به این نکته دقت ندارید که یک اثر تاریخی و قدیمی را می خواهید بفروشید که احیانا بعد از مدتی تخریب شود و شما با پولش یک بنای جدید را بسازید؟عمارت شهرداران یا عمارت اقدسیه در خیابان گلستان در محله اقدسیه تهران، سال ها به عنوان محل سکونت شهرداران از جمله مرتضی الویری (از خرداد ۱۳۷۸ تا بهمن ۱۳۸۰) بوده است؛ اما بعد از آن رها شده و گویا تنها برای برگزاری جلسه هایی از آن استفاده شد. اکنون نیز مدتی است که این ملک سه طبقه در اختیار مرکز ارتباطات شهرداری تهران قرار گرفته است. حال در حالی در خبرها آمده که عمارت اقدسیه توسط شهرداری تهران در فهرست فروش قرار گرفته که شهردار تهران بارها از لزوم حفظ خانه های تاریخی صحبت کرده و حتی ردیف های متعددی در بودجه سالیانه شهرداری برای خرید خانه های واجد ارزش میراثی در نظر گرفته است. شاید هم اگر رفتار با عمارت اقدسیه را با رفتارهای انجام شده با خانه نخستین شهردار تهران، کریم آقا بوذرجمهری که ۱۰ سال و یک ماه شهردار تهران بود، و مجوزها خانه اش را در خیابان ولی عصر (عج) قربانی مجتمع تجاری ۶ – ۷ طبقه کردند، مقایسه کنیم، پا پس بکشیم از خانه شهرداران معاصری که احتمالا هر کدامشان مجوزی، ایده ها و رفت و آمدهای مهمی در عمارت اقدسیه داشته اند و حالا حتی قرار نیست به عنوان یک مکان رویداد به آن نگاه کرد تا یک بنای دارای معماری ارزشمند و تزئینات منحصر به فردش!

مرتبط:

پایان‌کار عمارت اقدسیه در پایتخت