منار زیار ، استوار بر فراز زیار

به گزارش خبرنگار ایمنا، عده‌ای از ترکان که در زمان حکومت «سامانیان» به عنوان نیروی جنگی به خدمت گرفته شده بودند، به تدریج توانستند با تکیه بر جنگ‌آوری و لیاقت و شجاعتی که از خود نشان دادند، مقام‌های عالی‌رتبه حکومتی همچون فرماندهی سپاه یا سپهسالاری را کسب کنند.

همزمان با افزایش قدرت سپهسالاران ترک، روند ورود ترکان نیز به ایران بیشتر شد و تعدادی از قبایل ترک تبار در ماوراءالنهر و خراسان استقرار یافتند. سپهسالاران و رؤسای قبایل ترک در فاصله قرون چهارم تا هفتم هجری قمری، زمینه استقرار سه حکومت ایران را فراهم آوردند که «سلجوقیان» یکی از مهمترین آن‌ها بود؛ شاهان این سلسله پس از انقراض «غزنویان» در سده‌های پنجم و ششم هجری بر بخش‌های زیادی از آسیای غربی و آسیای صغیر، فرمانروایی کردند.

«معزالدین ابوالفتح ملکشاه حسن بن آلب ارسلان»، قدرتمندترین پادشاه این سلسله و فاتح «آناتولی»، شهر «اصفهان» را به پایتختی برگزید. «خواجه نظام الملک طوسی»، وزیر باکفایت ملکشاه و عمال و اعیان دیگر سلجوقی در اصفهان ابنیه بزرگی ساختند؛ ملکشاه نیز که دوران ولیعهدی خود را نیز در اصفهان گذرانیده بود، عمارت‌های بسیار همچون کوشک‌ها و باغ‌ها در این شهر ساخت که «منار زیار» یکی از آن‌ها است.

این بنای تاریخی در ۳۰ کیلومتری شرق اصفهان، در ساحل شرقی زاینده رود و در جوار روستای «زیار» قرار دارد. «مرداویج بن زیار» از دیگر شاهان ایران در قرن چهارم است که اصفهان را به پایتختی برگزید، اما ساخت این بنا با دوران فرمانروایی او ارتباطی ندارد.

منار زیار، بنایی است آجری و به غایت زیبا که بر زمینی به ارتفاع دو متر از مناطق اطراف، در دشتی محصور با زمین‌های زراعی ساخته شده و آن را تنها نمونه منار سه طبقه می‌دانند که گردش ایام، هنوز گزندی به آن نرسانده و همچنان قامتی استوار و سرفراز دارد. معمار این بنا مشخص نیست، اما در معماری دستی تمام داشته که میراثی اینچنین از خود برجای گذاشته است.

در ورودی این بنای سلجوقی به سمت غرب است؛ ارتفاع  عمارت حدود ۵۰ متر است که بر روی تک پایه آجری هشت گوشه‌ بنا شده است با ۱۶۰ پله که ۱۲۲ عدد از آن‌ها در طبقه اول و ۳۸ عدد در طبقه دوم قرار دارد و طبقه سوم با ارتفاع حدود پنج متر، بدون پله ساخته شده است؛ پله‌ها مارپیچ است و بر خلاف عقربه‌های ساعت بالا رفته و در طول مسیر، هوای آن با دریچه‌هایی در بدنه منار، تهویه می‌شود.

منار زیار از پایه تا ارتفاع سه متری هشت ضلعی و بقیه بدنه منار مدور با قطر چهار متر است و هرچه بالاتر رفته از قطر دیوارها کاسته شده تا اینکه در بالاترین نقطه، به یک متر می‌رسد؛ هارمونی کاسته شدن از قطر دیوار در سایر اجزای بنا نیز رعایت شده، چنانچه پهنای پله نخستین حدود ۸۰ و پهنای آخرین آن‌ها حدود ۴۰ سانتیمتر است که با ارتفاع ۲۵ تا ۲۷ سانتیمتر پشت سر هم ردیف شده است.

دو طبقه فوقانی این بنای منحصر به فرد که بین سال‌های ۵۵۰ تا ۶۸۸ هجری قمری ساخته شده، با آجرچینی به روش قطار بندی، تزیین شده است. در بدنه منار ۲۰ ردیف تزئینات زیبای آجر کاری است که ۱۰ ردیف آن همراه با تاج اول در طبقه اول قرار دارد و کاشی نوشته‌ای فیروزه‌ای از آیات قرآن نیز در ردیف هشتم آن، ساخته شده است.

در طبقه دوم، پنج ردیف آجر به همراه تاج دوم است که  کاشی نوشته ردیف چهارم آن ریخته و در سمت قبله، مربع بزرگی جای دارد که احتمالا محل کتیبه بوده است. در بالای تاج دوم نیز سه پنجره به سمت‌های شمال، شرق و غرب وجود دارد.

یک ردیف کلاهک مکعب شکل که بر روی آن به سمت قبله، بر زمینه کاشی فیروزه‌ای، کلمه «الله» نوشته شده است، در طبقه سوم قرار دارد؛ کاشی‌ها در دو ردیف در بدنه گرد منار کار شده و بالاترین نقطه بنا نیز مکعب شکل است، طرحی بی‌نظیر که تنها مختص این منار است.