‌پول چگونه شکل گرفت؟

رجبعلی لباف خانیکی اظهار کرد: در دوره جمع‌آوری غذا که حداقل تا ابتدای دوران میان سنگی(حدود ۲۰ هزار سال پیش) ادامه داشته، انسان کوچ نشین بوده و از موهبت‌های طبیعت به طور رایگان و صرفا جهت رفع نیاز آنی استفاده می‌کرد اما وقتی پی برده به این‌که می‌توان مواد غذایی مازاد نیاز آنی را ذخیره کرد، دوران «گرد آوری غذا» آغاز شد که هنوز هم ادامه دارد.

وی افزود: در این دوره «مالکیت» در فرهنگ بشری آغاز شد و پس از آن انسان ضمن تدارک مقدمات یکجانشینی به فکر زیادکردن و گردآوری ذخایر غذایی خود بر آمده است. بعد از این‌که انسان یکجانشین شد و در عصر «نوسنگی» کشاورزی را آغاز کرد، با اهلی کردن حیوانات دامداری را هم شروع کرد و با روی آوردن به صنعت و فناوری، بر طبیعت مسلط شد اما ذخیره‌سازی و تامین مایحتاج همواره دغدغه اصلی او بود.

او خاطرنشان کرد: انسان در مسیر تکامل کم‌کم به بعضی چیزها احتیاج پیدا کرد و بعضی چیزها را هم مازاد بر مصرف خود تولید کرد. در آغاز دوران یکجانشینی برای تامین احتیاجات روزمره، مناسب‌ترین راه این بود که محصولات اضافی خود را با آنچه کم دارد، معاوضه کند. این امر آغاز تجارت و داد و ستد در میان جوامع بشری بود. داد و ستد به این شیوه هزاران سال ادامه داشت که امروز به معامله «پایاپای» یا «تهاتری» معروف است. این نوع داد و ستد گویا تا حدود ۳۰۰۰ سال پیش هم ادامه داشته است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس گفت: در حدود ۳۵۰۰ سال پیش بر دیوار مقبره‌های سلاطین مصر صحنه هایی نقاشی شده که در آن بازرگانی یک کوزه را با یک ماهی، یک دسته پیاز را با یک بادبزن و یک جعبه چوبی را با یک کوزه روغن معاوضه می‌کند.

وی ادامه داد: بعدها انسان توانست قطعه‌ای از برخی فلزات پر ارزش را با کالای مورد نیاز خود عوض کند. در این مرحله مس، طلا و نقره بیشتر از فلزات دیگر مورد استفاده قرار می‌گرفت. میله‌های باریک طلا و نقره و حلقه‌های مسی، قدیمی‌ترین وسیله معامله بود که در چین، ایران، هند و یونان مورد استفاده بودند.

لباف خانیکی اظهار کرد: از حدود ۲۸۰۰ سال پیش پادشاهان آشور و فنیقیه قطعات طلا و نقره را علامتگذاری می کردند. آن علامت‌ها بر هر قطعه نقره که زده می‌شد، وزن معیار آن را معلوم می‌کرد و در همه جا اعتبار یکسان داشت. کم‌کم آن قطعه‌ها شکل و فرم مشخص پیدا کرد و داد و ستد به وسیله آن عمومی شد. این وسایل به شکل حلقه‌هایی از جنس نقره یا مفرغ بود که در حدود ۲۷۰۰ سال پیش ساخته می‌شد. اندکی بعد قطعه‌های پهن و نازک مخلوط از طلا و نقره جای حلقه‌ها را گرفت. قطعه‌هایی که امروز ما آن را به نام «سکه» می‌شناسیم.

وی بیان کرد: مورخین «کرزوس»، پادشاه لیدی، را نخستین کسی می‌شناسند که سکه معروف به «کرزئید» را ضرب کرده است. روی آن سکه‌ها شیارهای موازی و بر پشت آن‌ فرورفتگی‌هایی وجود داشت که در بعضی فرورفتگی‌ها تصویر حیوانی شبیه روباه نقش بسته بود.

این پژوهشگر و باستان‌شناس گفت: در ایران از زمان هخامنشیان سکه رایج شد. اولین سکه را داریوش در سال ۵۱۶ ق.م ضرب کرد که نامش «دریک» و جنسش طلا بود. بر یک طرف آن صورت یک تیرانداز پارسی نقش بسته بود. در یک آن قدر شهرت داشت که در دربار یونان هم معتبر بود. سکه‌های دیگری هم در زمان پادشاهان هخامنشی رایج بود که «دودریکی»، « نیم دریکی» و «سیکل» از آن جمله‌اند. سیکل از جنس نقره و وزن آن ۵/۶ گرم بود. ضرب در یک مخصوص دربار بود اما سیکل را در مستعمرات یونانی هخامنشی در آسیای صغیر و فنیقیه هم ضرب می‌کردند.

او گفت: بعد از هخامنشیان سکه‌های اسکندر و جانشینانش در ضرابخانه‌های شوش و اکباتان ضرب می‌شد و بر روی آن تصویر هرکول یا اسکندر یا جانشینانش نقش می‌بست. اسکندر پول واحدی را رواج داد که به «آتیک» معروف بود. تا پیش از اشکانیان سه نوع سکه مربوط به «سلوکیان»، «الیمائیدها» و قوم «خاراسن» در نقاط مختلف ایران رایج بود.

وی اظهار کرد: در دوران اشکانی واحد پول به «دراخم» معروف بود و سکه‌های آن دوره که از جنس نقره و ‌دو نوع «یک دراخمی» و «چهار دراخمی» بود. روی آن تصویری از پادشاه زمان و بر پشتش تصویر «ارشک»، سر سلسله اشکانیان، نقش بسته بود.

لباف خانیکی گفت: سکه‌های ساسانی نقره‌ای، مسی و به ندرت طلایی بود. سکه های طلایی به «دینار» معروف بود و سکه‌های نقره به «درهم». سکه‌ها در این دوره پهن و نازک بود که بر یک طرف آن نقش پادشاه ساسانی و بر طرف دیگر آتشدانی نقش شده بود که دو محافظ در دو طرف آن ایستاده بودند و در کنار نقش‌ها به خط پهلوی محل و تاریخ ضرب سکه‌ها نوشته شده بود. تعداد سکه‌های دوران ساسانی نسبتا زیاد و اکنون نیز در موزه‌ها فراوانند. سکه‌های ساسانی با دقت و ظرافت پرداخت شده و با توجه به نوع تاج پادشاه و کتیبه قابل شناسایی و طبقه‌بندی است.

منبع:ایسنا

مرتبط:

موزه‌ حیدرزاده با ۵۰۰۰ سکه از هخامنش تاکنون

تاریخچه فرش ازدوران ناصرالدین‌شاه تا امروز

چطور برای سفرکردن، پول پس‌انداز کنیم؟