ژئوتوریسم/راهی برای آشنایی با طبیعت بی جان
ژئوتوریسم از دو کلمه Geo به معنی زمین و Tourism به معنی گردشگری تشکیل شده است. ژئوتوریسم یکی از شاخه های صنعت توریسم است که در آن به مطالعه پدیده های طبیعی و بی جان زمین پرداخته می شود، بر خلاف اکوتوریسم که در آن به مطالعه پدیده های جاندار زمین پرداخته می شود.
ژئوتوریسم چیست؟
ژئوتوریسم در واقع پیوندی بین گردشگری و زمین شناسی است. در این نوع از گردشگری می توان از یک زاویه و نگرش متفاوت به جاذبه های گردشگری و عناصر طبیعی و عوارض آن نگریست. با این نگرش می توان به شکل بهتری به اهمیت عناصر طبیعی پی برد و آگاهانه به پایداری طبیعت کمک کرد. ممکن است فکر کنید که این فعالیت مختص زمین شناسان و یا علاقمندان به این رشته می باشد اما اینطور نیست بلکه این شکل از صنعت توریسم شامل همه افراد می شود.
هدف ما از ژئوتوریسم مطالعه و آشنایی با طبیعت بی جان است و نه حیوانات و گیاهان و سایر جانداران که در شاخه دیگری مانند اکوتوریسم قابل مطالعه هستند. اگر هدف شما آشنایی با پوشش گیاهی و جانوران یک منطقه باشد در این صورت شما به عنوان یک اکوتوریست محسوب می شوید. اما اگر با هدف شناسایی و آشنایی با انواع سنگ ها و بافت های زمین شناسی به منطقه ای سفر کنید شما یک ژئوتوریست می باشید.
تاریخچه ژئوتوریسم
ژئوتوریسم به صورت شکل مدرن و امروزی اش تا اواسط سال ۱۹۹۰ چندان شناخته نشده بود و تعریف واضحی از آن ارائه نشده بود. این واژه در استرالیا رواج پیدا کرده بود و به مردمی اشاره داشت که برای دیدن و یادگیری جنبه های زمین شناسی مسافرت می کنند.
واژه ژئوتوریسم به طور مفصل برای اولین بار در سال ۲۰۰۸ توسط راس کی داولینگ و دیوید نیوسام در کتاب ژئوتوریسم مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.
داولینگ و نیوسام در سال ۲۰۱۱ تعریف جدیدتری از ژئوتوریسم ارائه کردند و تعریف خود را از این واژه به این گونه بیان می کنند که ژئوتوریسم گردشگری را برای ژئوسایت ( به معنی مکان دارای میراث زمین شناسی) و حفاظت ژئودایورسیتی (به معنی تنوع زمین شناختی) و فهم و شناخت علوم زمین از طریق درک و یادگیری ترویج می دهد.
اصول ژئوتوریسم
ژئوتوریسم از اصول گردشگری پایدار پیروی می کند. ژئوتوریسم پایدار روشی از گردشگری برای جذب جهان گردان است که از منابع طبیعی موجود در منطقه استفاده می کند. ژئوتوریسم پایدار در عین رفع نیاز گردشگران، وضع زندگی و سطح رفاه ساکنین را نیز بهینه می کند.
ژئوتوریسم یا زمین شناسی توریستی با تکیه بر پدیده های زمین شناسی به موضوع گردشگری می پردازد.
از جمله فعالیت های ژئوتوریسم دیدن پدیده های طبیعی همچون فرسایش های زمین و گسل ها و غارنوردی از زاویه دید زمین شناسی و همچنین بازدید از لایه بندی ها و ارتفاعات و چین خوردگی ها و … بخشی از فعالیت های مربوط به این نوع گردشگری است.
این نوع از گردشگری به معرفی پدیده های زمین شناسی به بازدید کنندگان با حفظ هویت مکانی آنها می پردازد. این فعالیت از علوم زمین شناسی کمک گرفته و از علاقمندان به طبیعت و زمین شناسی برای بازدید از جاذبه های طبیعی زمین دعوت می کند. این نوع گردشگری امروزه در سراسر دنیا شناخته شده و طرفداران زیادی پیدا کرده است.
هدف ژئوتوریسم
یکی از مزایای ژئوتوریسم ارتقا و افزایش دانش در مورد منطقه ای خاص است
فعالیت ژئوتوریسم تنها مختص زمین شناسان و دانشمندان و افراد علاقمند به این رشته به منظور بالا بردن دانش علمی و تحقیقات میدانی نمی باشد. این فعالیت حتی ممکن است مورد توجه افرادی باشد که در زمینه علم زمین شناسی هیچ گونه تخصص و تجربه ای نداشته و هدف آنها تنها آشنایی و درک بهتر پدیده های طبیعی می باشد.
فعالیت ژئوتوریسم در همه کشور های دنیا وجود دارد و حتی در برخی از کشور ها موزه های زمین شناسی و جاذبه هایی که بر اثر فرسایش ایجاد شده اند وجود دارد.
اهداف ژئو توریسم شامل موارد زیر می باشد:
• شناخت پدیده های زمین شناسی
• مطالعه علل وقوع حوادث و پدیده های طبیعی
• شناخت و آشنایی با پدیده های طبیعی
• لذت بردن از جاذبه های طبیعت بی جان
• ارائه روش ها و راه کارهایی برای محافظت و از آثار طبیعی و با ارزش
• حفظ و نگهداری از پدیده های زمین شناسی
ژئوتوریسم چه مزایایی دارد؟
یکی از مزایای گردشگری زمین شناسی ارتقاء و افزایش آگاهی مردم منطقه مورد بازدید و پیشرفت فرهنگی آنها می باشد. برای این افراد ایجاد اشتغال شده و با آگاهی کسب کرده می توانند یک تجربه متفاوت برای گردشگران و بازدید کنندگان ارائه دهند.
شناساندن این جاذبه ها و موهبت های طبیعی و تاریخی و فرهنگی زمین شناسی به گردشگران غیر بومی سبب ایجاد حس غرور و افتخار بین بومیان شده و بیشتر به ارزش های خود و منطقه پی می برند.
جذب گردشگران زمین شناسی به منطقه برای افراد بومی که به نوعی در این فعالیت به عنوان راهنما و لیدر و تأمین کننده نیاز گردشگران شراکت می کنند موجب رشد اقتصادی منطقه می شود.
برای ساکنان بومی منطقه توریستی زمین شناسی موقعیت و فرصتی برای معرفی آداب و رسوم و فرهنگ شان ایجاد می شود، مخصوصا زمانی که بازدیدکنندگان از کشورهای خارجی باشند. همچنین ساکنان این مناطق نیز به طور همزمان با فرهنگ های مختلف آشنا می شوند در نتیجه باعث رشد فرهنگی این منطقه می شود.
از دیگر مزایای این فعالیت ایجاد دوستی و مراودات فرهنگی دوطرفه بین گردشگران و ساکنان بومی می باشد.
ژئو سایت
ژئو سایت (Geosite) به مکانی اطلاق می شود که دارای میراث زمین شناختی است. این گونه اماکن باید از نظر زیبایی شناسی و علمی ارزشمند باشند و قابلیت بازدید عمومی داشته باشند. ژئو سایت منطقه ای به ابعاد چند متر تا چند کیلومتر مربع با اهمیت زمین شناسی و علمی است که مشخصات زمین شناسی آن مانند معدنی، ساختاری، ژئومورفولوژی و فیزیوگرافی دارای یک یا چند معیار مشخص است تا بتوان آن را طبقه بندی کرد.
برای طبقه بندی یک ژئوسایت به عنوان مکانی ممتاز و برجسته معیار های زیادی وجود دارد. اما ممکن است برای اینکه یک مکان یا سایت زمین شناسی شایسته انتخاب به عنوان بخشی از میراث ما باشد تنها یک ویژگی کافی باشد.
ویژگی هایی که می تواند به عنوان معیار طبقه بندی یک سایت ممتاز اهمیت داشته باشد شامل موارد زیر است: ارزش علمی، جذابیت ژئوتوریسم، ارزش آموزشی، ارزش تاریخی، ارزش فرهنگی، ارزش معنوی و اجتماعی، ارزش اقتصادی، اهمیت بین المللی، پیوند با تنوع زیستی، پناه گاه برای گونه های نادر یا در حال انقراض، ارزش زیبایی شناختی، ارزش جهانی و غیره.
ژئوسایت دارای اهداف راهبردی است که همیشه باید آن ها را به یاد و خاطر داشت. این اهداف شامل بهبود دانش در مورد تکامل محیط ها، زندگی و در نتیجه تکامل خود ما، قابلیت دسترسی برای همه به طوری که هیچ کس نتواند از مناطق ژئوسایتی برای اهداف و منافع شخصی استفاده کند، کمک به پیشرفت اقتصادی منطقه و یا کل بشریت و داشتن ارزش زیبایی شناختی می باشد.
ژئو پارک
ژئو پارک به مکانی گفته می شود که دارای بیش از یک ویژگی نادر یا زیبا باشد و از لحاظ زمین شناسی نیز قابل توجه باشد. این ویژگی ها باید نمایانگر تاریخ زمین شناسی منطقه و همچنین رویدادها و فرایند های شکل دهنده آن باشد.
ژئو پارک در حقیقت یک منطقه واحد است که حفاظت و استفاده از میراث زمین شناسی را به روشی پایدار پیش می برد و باعث رفاه و پیشرفت اقتصادی افراد بومی ساکن در آن منطقه می شود. ژئو پارک ها مجموعه ای از ژئوسایت ها هستند و در انواع ملی و جهانی وجود دارند.
ژئو پارک ها از پدیده های زمین شناسی برای بالا بردن سطح آگاهی جامعه درباره فعالیت های پویایی کره زمین استفاده می کنند. بسیاری از ژئو پارک ها باعث افزایش آگاهی از خطرات زمین شناسی مانند آتشفشان ها، زمین لرزه ها و سونامی ها می شوند و بسیاری از آنها با فراهم کردن برنامه های راهبردی برای کاهش بلایای طبیعی به جوامع کمک می کنند.
ژئو پارک ها سوابق تغییرات شرایط اقلیمی را ثبت می کنند و شاخص های آب و هوایی فعلی را نشان می دهند و بهترین روش برای استفاده از انرژی های قابل برگشت را نشان می دهند و بهترین استاندارد های توریسم سبز را به کار می گیرند.
ژئوتوریسم واقعی
یک ژئوتوریسم با هدف کشف و آشنایی با عناصر ناشناخته زمین شناسی در جستجوی ویژگی هایی است که بر تفاوت ها و مشخصه های مخصوص یک منطقه تأکید می کند. افرادی که علاقمند به این فعالیت هستند نسبت به زیبایی های طبیعت و میراث تاریخی آگاهی داشته و سعی دارند در عین شناختن و بازدید از این مناطق به همراه دوستان هم فکر و با اهداف مشترک هیچ گونه آسیبی به این عناصر وارد نکرده بلکه در پی یافتن راهی باشند برای از بین بردن مشکلاتی که به طبیعت آسیب زده و باعث ایجاد آلودگی ها و هدر رفتن انرژی های طبیعی شده است.
گردشگران ژئوتوریسم همواره در پی راهی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و آموخته های با ارزشی هستند که در بازدید شان از مناطق مختلف به دست آورده اند. آنها با این کار علاقمندان دیگر را نیز تشویق به این فعالیت می کنند و در نتیجه باعث تداوم و رشد فرهنگی و اقتصادی منطقه می شوند.
برای ژئوتوریسم بودن نیازی به برخورداری از دانش آکادمیک در سطوح بالا نیست. اساس این فعالیت فقط یادگیری است این اصل برای متخصصان در این زمینه نیز صدق می کند. برای این کار کافی است یک آشنایی مختصر با این رشته علمی داشته باشید تا بتوانید با زاویه دیگری به جاذبه های طبیعی بنگرید و از بودن در طبیعت لذت بیشتری ببرید.
پیشنهاد می شود این نوع برنامه ها را مخصوصا برای دانش آموزان اجرا کنید تا علاوه بر افزایش دانش و تجربه علمی در این زمینه در راستای حفظ محیط طبیعی کوشا باشند.
ژئوتوریسم در ایران
ایران از جمله کشور هایی است که به لطف دارا بودن پدیده های بکر زمین شناسی و جاذبه های طبیعی می تواند به عنوان یک مقصد مهم برای علاقمندان به این فعالیت باشد. از این رو ایران دارای پتانسیل زیادی برای رشد فرهنگی و اقتصادی و برگزاری تورهای زمین شناسی دارد.
برای مثال می توان ژئو پارک های مهم ایران مانند ژئو پارک راگه، ژئو پارک قشم و ارسباران را نام برد.
یکی از مهمترین ژئوپارک های ایران در منطقه قشم واقع شده است. جزیره قشم در زمینه ژئوتوریسم تنوع وسیعی دارد. یکی از منحصر به فرد ترین این مناطق دره ستارگان می باشد.
دره ستارگان شامل ستون ها و پستی و بلندی های عجیب ماسه ای است که به علت فرسایش در طول زمان به وجود آمده است. اما بنا بر باور عموم این دره بر اثر سقوط یک ستاره تشکیل شده است و با توجه به شکل ظاهری عجیب و غریبش محل رفت و آمد اجنه بوده است.
اما لزوما برای آشنایی با پدیده های زمین شناسی نیازی به سفر به خود این مناطق نمی باشد بلکه می توان به مناطقی که دارای عناصر و پدیده های مشابه زمین شناسی هستند نیز سفر کرد که خوشبختانه ایران در این مورد بسیار غنی است. پدیده هایی مانند چشمه های آب گرم و چشمه های بی نظیر و منحصر به فردی مانند باداب سورت، گل فشان های سیستان، گنبد های نمکی و … نمونه های بسیار بی نظیری از این جاذبه ها هستند.
در دهه اخیر منطقه لرستان با دره شیرز، دریاچه گهر و منطقه کوهدشت به عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است. در دامنه های کبیر کوه این منطقه در حدود ۱۱ هزار سال پیش رانش زمین بسیار بزرگی رخ داده است که در نوع خود بسیار بی نظیر بوده و می تواند فرصتی برای مطالعه زمین شناسان و علاقمندان باشد.
به طور کلی این استان به لطف طبیعت بی نظیرش و مناظر حیرت انگیز و جاذبه های طبیعی فراوانی که دارد می تواند یکی از مهمترین پتانسیل ها در زمینه ژئوتوریسم محسوب شود، به همین علت این منطقه به عنوان موزه ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است.
منبع: بیتوته
مرتبط: