موزه نارنجستان قوام

ساخت بنای موزه نارنجستان قوام در سال ۱۲۵۷ شمسی توسط محمدعلی خان (قوام المک دوم) شروع و اتمام آن در سال ۱۲۶۷ توسط فرزندش محمدرضاخان (قوام الملک سوم) انجام پذیرفت.

ساخت این عمارت زیبا مدت ده سال طول کشید. نارنجستان قوام اولین بنایی است که در شیراز سقف آن با پوشش فلزی مثل شیروانی پوشش داده شده است. نارنجستان قوام به عنوان بیرونی و خانه زینت‌الملک به عنوان اندرونی کاخ قوام مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

این مجموعه (موزه) در ابتدا شامل: کاخ، باغ، حمام، زنجیرخانه، اصطبل و مکتب خانه بوده است که از این قسمت‌ها زنجیرخانه و اصطبل درجریان حوادث تاریخی و گذر زمان از بین رفته و در حال حاضر مابقی سالم و جذاب پا برجاست.

• نارنجستان قوام در زمینی به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع و با زیربنایی حدود ۹۴۰ مترمربع احداث شده است.
• این بنا دارای اندرونی و بیرونی به سبک توانگران دوره قاجاریه می‌باشد که بیرونی به عنوان دارالحکومه یا محل رتق و فتق امور سیاسی، نظامی، دیدار با نمایندگان و سفرای دول خارجی و اندرونی به عنوان منزل شخصی مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
• این بنا و اندرونی ازطریق یک تونل زیر زمینی به یکدیگر مرتبط می‌باشد .(دربناهای قدیمی به منظور جلوگیری از رفت و آمد بیگانگان در قسمت خصوصی منزل اندرونی ایجاد می‌کرده‌اند)
• طاق نمای ورودی در جبهه جنوبی عمارت واقع شده که اشخاص از طریق این مدخل به یک هشتی و از آن به دو راهروی کناری که به حیاط اصلی مرتبط است وارد می‌شوند.
• ساختمان نارنجستان از دو بخش تشکیل شده: بخش شمالی با ایوان ستون دار جانبی و یک طبقه زیر زمین و دو طبقه فوقانی که محل انجام کارهای اداری و تشریفات بوده است. بخش جنوبی با چهار اتاق در گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی که محل استقرار خدمه بوده است.

هنرهای به کار رفته

نقاشی: درقسمت انتهایی تالار شرقی و غربی اتاق‌هایی با نقوشی زیبا دیده می‌شود. در تزیین سقف‌های نقاشی شده چه سقف‌های تخته کوبی شده و یا سقف‌های با تیرهای قلمدانی از موادی چون گل اخری، اکلیل، شنگرف، لاجورد و سایر رنگ‌های معدنی استفاده شده است.

گچبری: انواع طرح‌های آجرکاری سنتی از قبیل شطرنجی، بند سنگ و خفته راسته به چشم می‌خورد. این طرح‌ها با نهایت استادی و مهارت کار شده است و همچنین در تمامی بدنه‌ها و سقف دو بهار خواب (دو طرف ضلع شمالی) با گچ‌بری‌های زیبایی تزیین شده که این تزیینات به طرح‌های سنتی گیاهی معروف می‌باشد.

مقرنس کاری: سقف فضای هشت ضلعی ورودی که به هشتی معروف است ازمقرنس آویخته که به طرز زیبایی کاشی‌کاری و تزیین شده، بهره گرفته است.

حجاری: در قسمت از اره‌های دو ضلع جنوبی و شمالی صحنه‌های مختلفی بر روی سنگ حجاری شده که مقتبس از نقوش تخت جمشید و به فرم حیوانات افسانه‌ای و یا تصویر سربازان قاجاری و نقش اسلیمی مشبک و یا تصویر درختانی به سبک مینیاتوری می‌باشند.

کاشیکاری : در نمای داخلی ضلع جنوبی چندین تصویر برگرفته از داستان های تاریخی از قبیل: سلیمان و بلقیس ملکه سبا، خسرو شیرین، شیرین و فرهاد و صحنه‌هایی از شکار حیوانات و همچنین در قسمت میانی آن نقش سه خدمتگزار در حال حمل ظروف میوه و اشربه کاشیکاری گردیده و در قسمت پیشانی نمای ضلع شمالی سه شمسه ایجاد شده که بر روی هر یک مناظری بر روی کاشی به تصویر کشیده است. بر روی شمسه میانی دو شیر شمشیر به دست در حالیکه بر بالای سرشان دو فرشته تاجی را نگه داشته‌اند و خورشید از پشت شان طلوع مین‌ماید به صورت قرینه بر روی کاشی هفت رنگ به تصویر کشیده شده‌اند و در شمسه‌های دو طرف نیز صحنه نبرد غزال و پلنگ بر روی کاشی هفت رنگ تصویر شده‌اند.

آیینه کاری: در تالار آیینه و تالار شاه نشین از دو نوع آیینه کاری استفاده شده که در نوع اول آیینه‌های ساده به شکل‌های مختلف و با فرم‌های هندسی به‌کار رفته و در نوع دوم از آیینه به عنوان زمینه استفاده شده و قطعات کوچک آیینه به عنوان نقش و طرح و شیشه‌های ساده و رنگی به عنوان روکش بر روی آن قرار گرفته است به این نوع کار “چهار رویه” می‌گویند.

معرق کاری روی چوب: این تزیینات بر روی تمامی درب اتاق‌ها وستون‌های چوبی که از جنس چوب گردو است به وفور دیده می‌شود. در این هنر از نقوش مختلفی از قبیل اسلیمی و ترنج و از موادی همچون صندل استفاده شده است.

خاندان قوام:

خاندان قوام از خانواده‌های مقتدر دوران قاجاریه بوده که چندین قرن سردمدار حکومت فارس و نواحی اطراف بودند. این خانواده از اولاد حاج ابراهیم خان کلانترشیرازی بوده و در محله “بالا کفت” شیرازسکونت داشته و بسیاری از اماکن دیدنی شیراز، ساخته و یا به نوعی توسط آنان تعمیر شده است. از جمله اماکن باقیمانده از این خاندان عبارتند از: حسینیه قوام، باغ عفیف آباد، باغ دلگشا، باغ کلانتر، باغ بیگلر بیگی، خانه زینت الملک (اندرونی) و نارنجستان قوام (بیرونی).

منبع:همشهری