فرمان شاه قاجار بر کتیبه‌های مسجد جامع یزد!
کتیبه‌هایی در دهلیز مسجد جامع یزد نصب شده که بسیاری آن را کتیبه‌های دعا تصور می‌کنند ولی در واقع این کتیبه‌ها، فرمان یکی از پادشاهان قاجار در رابطه با معافیت شعربافان یزدی از پرداخت مالیات است و البته این سئوال مطرح می‌شود که چرا چنین فرمانی باید به شکل کتیبه در مسجد جامع شهر نصب شود؟
«فاطمه دانش یزدی» پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، سنگ فرمان‌ها را از انواع مختلف کتیبه‌ها می‌خواند و در این باره می‌گوید: فرمان‌های حکومتی حاکمان قرون گذشته با توجه به نبود وسایل ارتباط جمعی کنونی، برای این که در دسترس همه قرار گیرد و همه بتوانند از آن آگاه باشند، به روی سنگی نوشته و در مساجد مهم شهر نصب می‌شد.
وی تصریح می‌کند: این سنگ فرمان‌ها که عمدتاً به دستور حاکم شهر یا منطقه و کشور تهیه و به تمام بلاد تحت نفوذ حاکم فرستاده می‌شد، غالباً در قالب دستور یا منشوری با موضوعاتی نظیر معافیت مالیاتی یا عوارض مالیاتی در حرفه‌های شغلی خاص بود که می‌بایست در مساجد جمعه یا مساجدی که نماز اعیاد در آنها برگزار می‌شد و محل تردد اغلب مردم بود، نصب شود.
این پژوهشگر با اشاره به وجود ۱۳ نوع سنگ فرمان در یزد، اعلام می‌کند: در حال حاضر این نوع کتیبه‌ها یا به عبارتی سنگ‌های فرمان‌نامه در دو مسجد جامع وقت یزد نصب هستند که یکی از این مساجد، مسجد جامع کبیر یزد است که یکی از آنها مربوط به معافیت مالیاتی شاغلان حرفه شهربافی که از انواع نساجی سنتی این بلاد بوده، است.
وی با بیان این که احتمالاً این فرمان از سوی فتحعلی شاه قاجار صادر و در دهلیز ورودی آن نصب شده است، یاداور می‌شود: یزد از گذشته‌های دور از قطب‌های تولید نساجی به ویژه نساجی سنتی در کشورمان بوده و از ظرفیت‌های بالایی در این حوزه برخودار است.
دانش‌یزدی یکی دیگر از مساجد دارای سنگ فرمان را مسجد «مُلا اسماعیل» که هم‌اکنون محل برگزاری نمازهای جمعه شهر یزد است را نام می‌برد و می‌گوید: این مسجد در دوره قاجار توسط «مُلا اسماعیل عقدایی» ساخته و پس از آن به دست شاگردش آیت الله طباطبایی، تکمیل شده و به عنوان مسجد جامع آن دوره مورد استفاده قرار گرفته که سنگ‌های فرمان آن نیز در ورودی این بنا نصب شده است.
وی سنگ فرمان‌ها را از چند حیث حائز اهمیت می‌خواند و عنوان می‌کند: یکی از این دلایل حک شدن آنها به دستور پادشاهان وقت، دوم نوع خطوط روی آن و سوم نام کاتب آنها که در انتهای هر سنگ فرمان حکاکی شده، است.
به گفته وی، یکی از بخش‌های تشکیل دهنده هر کتیبه، مقدمه آن است که با الفاظ و القاب خاص هر دوره و ادبیات انشاء آن زمان شکل می‌گیرد و پس از آن نیز متن فرمان و در نهایت نیز مکان و نام کاتب آن درج می‌شده است.
دانش یزدی با اشاره به این که نمونه‌های مختلفی از کتیبه‌های سنگ فرمان مانند کتیبه کمال توسط نورالدین کچوئی از کُتَبای معروف دوره صفویه، در یزد موجود و قابل مشاهده است، اظهار می‌کند: معمولاً سنگ‌ها به علت جنس مقاوم خود کمتر مورد آسیب قرار می‌گیرند و از این رو کتیبه‌های سنگی به عنوان نسخ قابل تامل و اسناد تاریخی مهمی برای مطالعه ادوار مختلف مورد توجه موردخان و باستان‌شناسان هستند.
وی در مورد انواع دیگر کتیبه‌های سنگی علاوه بر فرمان‌نامه‌ها که از طول تاریخ برجای مانده است، تصریح می‌کند: بیشترین انواع کتیبه های باقیمانده از ادوار گذشته، سنگ قبور در مزارها هستند که نام متوفی، سال فوت و همچنین آیات و روایاتی با موضوعات معاد و زندگی پس از مرگ بر آنها درج می‌شده و گاهاً نیز از تزئینات و نوع خطوط حکاکی متمایزکننده هر دوره، برخوردار بوده‌اند که آنها را قابل تامل کرده است.
وی سنگ وقف‌ها را از دیگر انواع کتبه‌های سنگی تاریخی برمی‌شمارد که در برخی از مساجد، غرفه‌ها و حسینیه‌ها که فضاهایی موقوفه هستند، نصب شده و در بردارنده اطلاعات موقوفه و وقف هستند.
دانش یزدی نوع دیگر کتیبه‌ها را سنگ محراب‌ها ذکر و بیان می‌کند: سنگ محراب‌ها تا حدود زیادی به سنگ قبور نزدیک هستند ولی در این مسئله تفاوت دارند که آیاتی با موضوعات توحید، دعوت به نماز، دعوت به توحید و یگانه‌پرستی در آنها بیشتر دیده می‌شود.
سرپرست سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد در پایان جایگاه اصلی سنگ محراب‌ها را درون محراب مساجد عنوان و اضافه می‌کند: «اَقِم‌الصلاة» و «الله و نور السماوات و الارض» بیشترین عباراتی هستند که در بیشتر بر کتیبه‌های سنگ محراب‌ها به ویژه در یزد قرار می‌گرفتند.
منبع:ایسنا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.