موزه ها و بناهای تاریخی استان مرکزی

تعریف و تاریخچه موزه در ایران

پیشینه موزه در ایران با سفر های ناصر الدین شاه قاجار به اروپا آغاز شد. او پس از مشاهده آثار نقاشی موجود در موزه های اروپا ، اقدام به ایجاد محلی مشابه در کاخ گلستان جهت جمع آوری اموال و اشیای دربار نمود .

اولین موزه رسمی ایران با نام موزه ملی ایران در سال ۱۲۹۵ به دستور مرتضی قلی خان ممتاز الملک وزیر معارف وقت با ۷۲ قلم شی که اکثرا قالیچه بود در یکی از مدارس دارالفنون تشکیل شد . اما پس از ۹ سال به دلیل کوچک بودن محل آن به دستور رضاخان عمارت مسعودیه متعلق به شاهزاده مسعود میرزا که یکی از بناهای زیبای دوران قاجار برای موزه در نظر گرفته شد.

اکتشافات گسترده اشیا از گوشه و کنار کشور ، و تصویب حفظ آثار ملی در ۱۲ آبان ۱۳۰۹ که حفظ آثار ملی و نظارت بر آنها را به دولت واگذار می نمود ، رضا خان پهلوی را بر آن داشت که دستور ساخت موزه ای با نام موزه ایران باستان را صادر نماید .

افزوده شدن تدریجی اشیای موزه ، باعث ایجاد موزه های عمومی و تخصصی در تهران وشهرستان ها گردید.

یافته های باستانی و تاریخی در استان مرکزی حکایت از ثبت تاریخ از هزاره های دوم وسوم تاکنون در این استان دارد.

آثار باستانی ، تاریخی ، عمارت ها، بناها و اشیای بجا مانده از نیکانمان همه نشان دهنده هویت غنی ایرانی و ذوق و سلیقه آنان است که به وفور در ۱۴ موزه استان مرکزی می توان دید.

استان مرکزی جزو استان های دارای آثار تاریخی و بناهای قدیمی همچنین اشیای عتیقه و آداب ورسوم مختص منطقه خود است گخ هر ساله در ایام نوروز مورد توجه و بازدید گردشگران بسیاری از سراسر کشور و حتی دنیا قرار میگیردکه برخی موزه های آن بیش از سایر موزه ها دارای بازدید کننده است .

در اینجا به معرفی موزه های استان مرکزی می پردازیم:

 موزه چهار سوق ساوه

ساوه از شهر هایی است که هنوز سیمای تاریخی آن قابل رویت است . بنای تاریخی گنبد چهار سوق که قدمت آن دست کم به پنج قرن پیش از این می رسد در درون بافت قدیمی شهر قرار دارد.

ویژگی های معماری بنا

این بنا که به نام گنبد چهار سوق یا تکیه چهار سوق معروف است که یک بنای گنبد دار است . این بنا از سمت بیرن دارای دوازده ضلع و از سمت داخل دارای پلان مدور می باشد.و در چها رضلع شمال ،جنوب ،شرق و غرب آن دالان داشته که در قدیم به چهار طرف بازار راه می یافته است .

درضلع شمال بنا ، بازار بزرگ ساوه و در ضلع غرب آن یک بازار چه کوچک با چند مغازه باقی مانده است.

هشت ضلع این بنا در داخل به صورت حجره هایی بوده که در ایام دهه عاشورا از آن به عنوان تکیه استفاه میشده است.

در این موزه اشیایی همچون کتب خطی و دست نویس ، انواع قفل های قدیمی ، ظروف مسی و سفالی ، سکه های تاریخی ، سنگ قبرهایی مربوط به دوره قاجار وجود دارد.

موزه حمام چهار فصل

بنای حمام چهار فصل اراک یکی از زیبا ترین آثار معماری و کاشی کاری ایران در قرون اخیر است و به واسطه ی تزئینات ویژه آن ، در معماری اسلامی اثری منحصر به فرد به شمار می رود .

این اثر ارزشمند تاریخی در تاریخ ۱۰/۸/۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و در سال ۱۳۷۳ پس از اتمام مرمت و بازسازی به عنوان موزه باستان شناسی و مردم شناسی اراک بازگشایی گردید و هم اکنون پذیرای بسیاری از هنر دوستان و گردشگران است.

وجه تسمیه:

نام چهار فصل برگرفته از تابلوهای کاشی کاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه مردانه است که بنابرشرایط مختلف فصول سال به تصویر کشیده است .

ویژگی های معماری بنا

این حمام حدود ۱۶۰۰ مترمربع مساحت داشته و از بخش مجزای مردانه ، زنانه ، حمام ویژه اقلیت های دینی و حمام خصوصی تشکیل شده است. آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می شده است و به لحاظ تامین آب و همچنین حفظ گرما و حرارت ، کف حمام حدود ۳ سه و نیم متر از کف خیابان پایین تر ساخته شده است که اختلاف سطح به جهت جلوگیری از تغییر دمای متعارف و متناسب در درون حمام و نیز ایجاد تعادل بین هوای برودتی و حرارتی به گونه ای که افراد هنگام ورود و خروج در معرض تغییر ناگهانی هوا قرار نگیرند ، ایجاد شده است.

حمام از بخش های دالان ورودی ، سربینه مردانه و زنانه ،گرمخانه های خصوصی و عمومی ، هشتی های ارتباطی ،خزینه ، آب انبار ، و سایر بخش های مرتبط تشکیل شده است .

بخش عمده تزئینات در این حمام را کاشی های هفت رنگ معرق و کاشی معلقی تشکیل می دهد که بسیار زیبا و هنرمندانه با نقوش زیبا انسانی و حیوانی و گیاهی اجرا شده است.

موزه صنایع دستی حسن پور

خانه حسن پور همچون بناهای اولیه مسکونی شهر سلطان آباد (اراک فعلی ) بنایی است درون گرا با یک حیاط مرکزی و در سه جهت شرق و غرب و شمال دارای اتاق هایی است که به سمت حیاط گشوده می شود.

این بنا در زمینی به مساحت ۶۰۰ متر مربع در دوطبقه احداث شده است . طبقه همکف اتاق های زمستان نشین و طبقه اول اتاق های شاه نشین و تابستان نشین را شامل می شود.

این اثر ارزشمند در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بخش های مختلف موزه شامل گالری خط و خطاطی ، گالری سفال ، شیشه وسرامیک ، گالری فرش و گلیم ، گالزی فلز و آثار حجمی ، گالری آثار چوبی و گالری منسوجات می باشد.

موزه مسجد جامع ساوه

این مسجد دارای بخش های مختلفی از جمله ایوان جنوبی ، گنبد خانه جنوبی ، مناره ، شبستان شرقی و جنوب شرقی ، شبستان شمالی ، ایوان غربی ، می باشد .

موزه مردم شناسی انجدان

این موزه در بنای حمام تاریخی روستای انجدان بنا شده است. از جمله ویژگی های این حمام می توان به سیستم های پیشرفته گرمایش از کف و استفاده از مردم و بازدم هوا در سیستم تیون برای استفاده بهینه از انرژی در گرم نگه داشتن این بنا اشاره کرد. درگذشته از خزینه ایرانی در حمام به عنوان نوعی جکوزی به شکل ابتدایی آن استفاده می شده است.

از دیرباز حمام های ایرانی یی از مهمترین محل های اجتماع و به عنوان گونه ای مخل اخبار موزد توجه بوده اند. از دیگر کاربرد حمام های ایرانی انتخاب آنها به عنوان محلی برای انجام برخی رسوم چون نشان کردن دختران برای عروسی ، مراسم حنابندان ،آشتی کنان ، قهر کنان ، کری خوانی و… یاد کرد.

در موزه های مردم شناسی که عمدتا در امکنه تاریخی که از اهمیت فرهنگی در جوامع برخوردار هستند ایجاد شده است . از این روست که حمام تاریخی انجدان با همکاری بخش خصوصی به عنوان محلی برای ایجاد موزه مردم شناسی آماده شده تا بتواند تجربه حضور در یک اجتماع محلی با قدمت چند قرن رابرای بازدیدکنندگان فراهم آورد.

قلعه سالار محتشم

قلعه سالار محتشم (میرزا میرزا علی خان کمره ای )د رمحله سرسبز  و خرم میان باغهای خمین واقع بوده است .

قلعه سالار محتشم از دوطبقه ساخته شده و از نوع ساختمان های ایوان دار است. عنصر قابل توجهی که در حیاط قلعه به چشم میخورد حوضی است که به صورت دو لنگه با طرحی کاملا اروپایی در راستای شرقی غربی ساخته شده است. طرح این حوض هندسی نامنظم می باشد. شکل و ساختار این حوض طوری طراحی شده است که بتوان گلدان هایی را دور تادور آن قرار داد و با تلفیق ودو عنصر یعنی آب و گل یک فضای بصری و عرفانی زیبایی را به وجود آورد. وجود باغچه های زیبا از دیگر شاخصه ها در طراحی س این بنا است.

موزه وزیر دفتری آشتیان

در بافت قدیمی شهر آشتیان خانه ای تاریخی وجود دارد که مردم آشتیان صاحب اولیه آن را شخصی به نام میرزا هدایت الله وزیر دفتر می دانند .آرایه های معماری و تزئینات بنا که شامل گچبری های زیبا با موضوعات گل و گیاه در سقف ، دیوار اتاق ها می باشد. این عمارت مشتمل بر راهروی ورودی ، میانسرا ، آب انبار و فضای مسکونی و خدماتی در دوجبهه شمالی و غربی حیاط می باشد.

موزه مفاخر ومشاهیر

احداث این بنا در اواخر دوره قاجاریه انجام شده است . نوع بنا کوشکی ، با تزئینات آجری خاص دوره قاجاریه استو دارای دوایوان شرقی و غربی است.  در این ساختمان ۱۱ اتاق ، حمام خزینه ای است که در گوشه حیاط ساخته شده . دوقنات در محوطه وجود دارد .  این بنا در سال ۸۸ به عنوان موزه مفاخر استان مرکزی شناخته شد.

موزه مردم شناسی تفرش

این خانه تاریخی در قالب معماری دارای دوطبقه و یک حیاط مرکزی و یک حیاط پشتی است . بخش ورودی آن یک طبقه می باشد و ارتباط بنا توسط فضاهای اندرونی و بیرونی میسر می شود .همچنین ارتباط بین اندرونی وبیرونی را دالانی باریک فراهم می کند . مطبخ منزل به جهت جلوگیری از نور شدید خورشید در تابستان و تهویه آن در فصول سال در سمت شمال قرار گرفته است.

تکیه فرمهین

کهن دیار فراهان که پهنه وسیعی را از خاک استان مرکزی را در برمیگیرد امروزه به منطقه ای اطلاق می شود با مرکزیت فرمهین در راه اراک به تفرش و آشتیان واقع شده است.احداث این بنا به دوره قاجار باز میگردد  این بنا محل برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) و سوگواری بوده است.

ذلف آباد

محوطه تاریخی ذلف آباد به واسطه وسعت و غنای فرهنگی به عنوان مهمرتین سایت تاریخی فراهان و یکی از بزرگترین محوطه های تاریخی استان شناخته میشود.

این منطقه به عنوان شهر زیرزمینی ذلف آباد شناخته شده است که به صورت محوطه ای وسیع  بالغ بر ۱۱۰ هکتار در سه کیلومتری شمال شرق شهر فرمهین قرار گرفته است.

محوطه تاریخی ذلف آباد به عنوان شهری آباد به عنوان شهری آباد و با مردمی شیعه مذهب که زندگی آنان مبتنی بربهره وری از کشاورزی ، دامداری و تولید بوده شکل گرفته است.