پلی به گذشته شهر

به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرها چون موجودات زنده‌ای هستند که پس از زایش در محلی با مؤلفه‌ها و عناصر حیاتی و زیستی مشخص و ارزشمند در طول زمان نضج گرفته و پرورده شده و در مسیر تکاملی خود در جهات جغرافیایی مختلف گسترده شده‌اند. تکامل شهرها با سازه‌هایی جدیدتر، مردمانی با خلق و خوی تازه و نگرش‌هایی متفاوت به محیط پیرامون پیداست. در این فرایند تکاملی هسته اولیه شکل‌گیری شهر و بافت نخستین آن به مرور زمان فرسوده و از شمار سکنه آن کاسته می‌شود و گاه کاربری آن تغییر می‌کند؛ اما آنچه اهمیت دارد ارزش و جایگاه بافت تاریخی است که به مثابه شناسنامه‌ای ارزشمند گویای باورهای مردمان، سیر تکاملی هنر معماری و شیوه شهرسازی آنان است.

حفظ بافت تاریخی به معنای ایجاد واسطة‌العقد فرهنگ، آداب و رسوم، عادات و معماری و شیوه شهرسازی امروز با گذشته است. این اقدام از خودباختگی فرهنگی شهروندان و فرورفتن در ورطه تقلید کورکورانه از سبک معماری و شیوه شهرسازی بیگانه که غالبا با فرهنگ بومی شهروندان نامتجانس است، جلوگیری می‌کند.

برای آگاهی بیشتر از ارزش‌ و اهمیت بافت تاریخی، تفاوت آن با بافت فرسوده و آسیب‌ها و تهدیدهایی که در مدیریت شهری برای آن وجود دارد با “فرشته احمدی” استادیار دانشکده هنر معماری و مهندسی شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:

بافت تاریخی از منظر شهرشناسی چه اهمیتی دارد؟

بافت تاریخی را باید سند هویت هر شهر دانست که نشان می‌دهد تغییرات در روند توسعه و تکامل یک شهر، بر مبنای یک الگوی مشخص صورت گرفته یا در مقاطع زمانی مختلف بر حسب شرایط متغیر بوده است. بافت تاریخی تاثیر قابل توجهی در موضوعات اجتماعی و فرهنگی دارد و اگر طبق اصول صحیحی شکل نگرفته باشد، می‌تواند در حوزه‌های مختلف زندگی افراد جامعه تاثیرات نامطلوبی بر جای بگذارد.

بافت تاریخی چه تفاوتی با بافت‌های فرسوده و ناکارآمد دارد؟

بافت تاریخی دارای مولفه‌های مشخصی است که به خوبی آن را از بافت‌های فرسوده و ناکارآمد متمایز می‌کند. یک بافت تاریخی از الگوهای معماری مخصوص به خود استفاده کرده است، به دوره مشخصی از تاریخ تعلق دارد و متناسب با شرایط آن دوره از مصالح خاصی در ساخت آن استفاده شده است.

بافت تاریخی بر خلاف بافت فرسوده که خطرساز شده و مشکلاتی برای مدیریت شهری ایجاد کرده، همچنان مقاوم و زنده است. همچنین در مقایسه با بافت ناکارآمد که به طور معمول برای بازه‌های زمانی خاص ایجاد شده و امکان دارد در حال حاضر کارکرد مشخصی نداشته باشند، بافت تاریخی دارای جایگاه ارزشمندی است.

وظیفه مدیریت شهری در قبال بافت تاریخی چیست؟

مدیریت شهری می‌تواند مجموعه نشست‌های علمی را در موضوعات مختلف برگزار و زمینه حضور و فعالیت بیشتر شهروندان در برنامه‌های مرتبط را فراهم کند. کاری که شهرداری اصفهان در چند سال اخیر برای محور تاریخی و گردشگری چهارباغ انجام داد، اقدام شایسته‌ای محسوب می‌شود که می‌توان از تجربه موفق آن در دیگر نقاط شهر و حتی کشور نیز استفاده کرد. این فضای متفاوت که با حذف تردد خودروها همراه شده است، امکان بهتری برای استفاده از ظرفیت فضاهای شهری در مسیر تقویت محیط‌های شهری زیبا و خاطره‌انگیز ایجاد کرده است.

منظور از توانمندسازی و نوسازی بافت تاریخی چیست؟

با اجرای طرح‌های مختلف، می‌توان از خالی شدن بافت‌های تاریخی از سکنه که زمینه‌ساز تغییر کاربری و نابودی آن‌ها را ایجاد می‌کند جلوگیری کرد. باید با شیوه‌های مختلف کیفیت زندگی شهروندان در این گونه مناطق را افزایش داد تا شهروندان تمایل بیشتری برای اسکان در این گونه نقاط داشته باشند. حتی با انجام بعضی اقدامات و استفاده از سیاست‌های تشویقی، می‌توان زمینه جذب جمعیت جدید به این بافت‌ها و در نتیجه تقویت‌ آن‌ها را فراهم کرد.

چه طرح‌هایی برای توانمندسازی بافت تاریخی شهری مناسب است؟

اتخاذ رویکرد محله مبنا در احیای بافت تاریخی شهرها، بازآفرینی شهری مبتنی بر توسعه گردشگری شهری و ارتقای سرزندگی، نشاط و حیات اجتماعی با تزریق بناهای میان افزا در این بافت‌ها از جمله طرح‌هایی است که در این زمینه موثر خواهد بود.

همچنین با ارتقای معیارها و شاخص‌های کیفیت زندگی می‌توان از خالی شدن این گونه مناطق از جمعیت جلوگیری کرد و با حضور فعال‌تر مردم و ایجاد همبستگی اجتماعی با تکیه بر خاطرات جمعی مشترک و حس تعلق خاطر افراد به تقویت بافت‌های تاریخی کمک شایانی کرد.

چه مسائلی در شهرسازی امروزی بافت تاریخی را تهدید می‌کند؟

در کنار حفاظت از این مجموعه‌های ارزشمند، چگونگی پیوند سازه‌های پدید آمده در روند توسعه جدید شهر به این بافت‌ها موضوعی است که نباید از نظر دور بماند. توجه نکردن به ویژگی‌های زیباشناختی و سوء مدیریت سبب شده تا ساخت و سازهای جدید بدون در نظر گرفتن ارزش‌های بصری کالبد قدیم و تنها بر اساس نظر سازندگان و استفاده‌ کنندگان در بافت تاریخی احداث شود.

در بیشتر موارد ضوابط موجود تنها به بیان کلیات بسنده کرده است و پرداختن به اصول و بررسی کیفیت‌های ارزشمند موجود در منظر این بافت‌ها و چگونگی الگوبرداری از آن‌ها به صورت سطحی مطرح شده است. معماری و شهرسازی معاصر باید ضمن احترام به بستر موجود از یک سو و توانایی در ایجاد همخوانی کالبدی با سلیقه و نیازهای زندگی امروز بتواند تداوم فرهنگی این فضاها را حفظ کند.

منبع:ایمنا