گل محمدی عنصری مقدس از دل کویر
گلاب‌گيری يكی از فنون استحصال است كه در فصل بهار از گل محمدی عطر و گلاب تهيه می‌کنند. اين فن در لاله‌زار يكی از بخش‌های شهرستان بردسير به صورت سنتی و صنعتی رواج دارد اما گلاب‌گيری سنتی فصل بهار در سطح استان كرمان در منازل و به وسیله زنان انجام می‌شود.
از سال ۱۳۵۵ گلاب‌گيری در لاله‌زار رونق بيشتری گرفت. همایون صنعتی به همراه همسرش شهین‌دخت صنعتی كه از خيرين كرمان بودند با وجود مخالفت و ممانعت مردم منطقه، نهال‌های گل محمدی را از قمصر كاشان آوردند و در منطقه پرورش دادند که امروزه در سرتاسر منطقه لاله‌زار، كاشت گل محمدی انجام می‌شود. بعد از آن کارخانه گلاب زهرا در این روستا دایر شد، گل را از کشاورزان خریداری و برای گلاب‌گیری به کارخانه می‌آوردند و مازاد گل محمدی به كارخانه گلاب‌گيری كاشان برده می‌شود.
از اواسط ارديبهشت‌ماه كه برداشت گل محمدی شروع می‌شود زنان و مردان منطقه لاله‌زار صبح زود با برداشتن كيسه، چادرشب، گونی و… به باغ‌ها رفته و شروع به چيدن گل می‌کنند. بهترين زمان برای چیدن گل، قبل از طلوع آفتاب تا ساعت ۱۰ صبح است. هر چه نور خورشيد كمتر به گل‌ها بتابد بهتر است زیرا عطر بيشتری از خود پخش می‌کند.
در حال حاضر به دليل زياد بودن مزارع گل محمدی در لاله زار بردسیر، كارگران زیادی برای چیدن گل که جویای کار هستند استخدام می‌شوند که معمولا این افراد از شهرستان‌های بردسير، بم، جيرفت و… هستند.
کشاورزان برای برکت محصول خود، روزانه مقداری از درآمد حاصل از فروش گلاب را برای ساخت مساجد یا امور خیریه اهدا می‌کنند و حتی مقداری از درآمد حاصل از کارخانه گلاب زهرا صرف نگهداری کودکان بی‌سرپرست در پرورشگاه صنعتی شهر کرمان می‌شود.
بعد از اينكه گل‌ها چيده شد آنها را به محل کارخانه گلاب‌گيری می‌برند. اگر گل با حجم زيادی روی هم قرار گيرد باعت خراب شدن و پوسيدن گل‌ها می‌شود. در فرایند گلاب‌گیری، ابتدا براساس حجم ظرف مورد نظر گل درون آن می‌ريزند به حدی كه تا نصف آن گل قرار گيرد سپس دو برابر آن آب می‌ريزند تا آب كاملا روی گل را بپوشاند، سپس نيچه (در دیگ عرق‌گیری) را روی دهانه آن قرار می‌دهند به نحوی كه كاملا قالب شود. برای جلوگيری از خروج بخار از دهانه دیگ، دور دهانه را با پارچه يا تسمه پلاستيكی يا خمير می‌پوشانند و سپس ديگ را بر روی حرارت قرار می‌دهند.
پس از جوش آمدن آب، حرارت را کم می‌کنند و داخل نیچه آب سرد می‌ریزند و در حین عرق‌گیری آب نیچه را عوض می‌کنند تا آب داغ نشود و عمل تقطیر انجام شود. معمولا سه بار که آب داخل نیچه را عوض کردند، گل‌ها را خالی می‌کنند و دوباره گل و آب داخل دیگ می‌ریزند مانند قبل در دیگ را می‌بندند و دوباره آب سرد درون نیچه ریخته تا گلاب‌گیری انجام شود.
کارخانه‌ها در گذشته به صورت سنتی گلاب تهیه می‌کردند. امروزه بخش لاله‌زار به دلیل کشت انبوه گل محمدی، نیاز به وجود دستگاه‌های صنعتی با ظرفیت بیشتر دارد.
قسمت‌های مختلف دستگاه‌های صنعتی علاوه بر دیگ بخار و ستون مبرد شامل دستگاه سختی‌گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور و دستگاه بسته‌بندی است. در روش صنعتی، فرآیند گلاب‌گیری، از راه تقطیر با بخار آب انجام می‌شود اما در روش سنتی تقطیر از راه تقطیر با آب انجام می‌شود .
در تولید صنعتی گلاب یا عرقیجات از ماشین‌آلاتی که قطعات آن از استیل زنگ نزن است، استفاده می‌شود. ابتدا گل محمدی را در دیگهای استیل می‌ریزند و سپس حرارت غیرمستقیم (بخار آب) را از لابلای مخلوط گل عبور می‌دهند. بخار حاصل شده در مبرد یا سردکن که دارای جریان آب سرد است، خنک می‌شود و بعد از تبدیل شدن به مایع که همان گلاب است به مخازن استیل منتقل می‌شود.
در مرحله بعد عملیات پاستوریزاسیون و صاف‌کردن گلاب آغاز می‌شود. گلاب به عمل آمده از فیلترهای کاغذی یا پلاستیکی بسیار ریز عبور داده می‌شود و سپس در منبع پرکردن بطریها و یا مخازن بزرگ، برای ذخیره‌سازی وارد می‌شود.
گلاب در بطری‌های شیشه‌ای یا یکبار مصرف ریخته می‌شود. پس از فرآیند بستن در بطریها، برچسب‌‌گذاری شده و بطریها داخل کارتن قرار می‌گیرند. در روش صنعتی، گلاب حاصله از نظر ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی مطابق استاندارد خواهد بود.
در کارخانه گلاب زهرا انواع دیگهای گلاب‌گیری، از جمله گلاب دو آتشه نیز وجود دارد. گلاب دو آتشه گلابی معطر است که هنگام گلاب‌گیری، به جای آب داخل دیگ گلاب می‌ریزند که باعث معطر شدن و ماندگارتر شدن گلاب می‌شود.
شهرستان بردسیر یکی از مهم‌ترین مراکز کشاورزی و دامداری استان کرمان است و نخستین شهرستان در زمینه پرورش گل محمدی در استان کرمان است و بعد از توسعه کشت این محصول در شهرستان شاهد گسترس پرورش این گل در استان هستیم.
بیش از ۱۳ سال است که در لاله زار بردسیر جشنواره گل محمدی با حضور گردشگرانی از استان‌های همجوار برگزار می‌شود که هدف از برگزاری این جشنواره معرفی و نشان دادن قابلیت‌های گردشگری لاله زار است.
هم‌اکنون ۳هزار و۵۰۰ هکتار باغ گل محمدی در لاله‌زار وجود دارد که از هر هکتار ۵ تن محصول برداشت می‌شود. این حجم نیروی کار و باغ‌های گل، زمینه را برای سرمایه‌گذاری در خصوص صنایع فرآوری گلاب در شهرستان بردسیر مهیا کرده است.
آيين گلاب گيری در برخی از استان‌های کرمان کاشت می‌شود و منطقه بردسیر نیز به دليل اقليم آن آیین گلاب‌گیری با شيوه و فن خاصی انجام می شود. این آیین با شماره ۱۰۹ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
منبع:ایسنا
مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.