دیوار گرگان ،دیواری به قدمت دیوار چین

بخش شمالی کشور ایران یکی از توریستی ترین مناطق این کشور به حساب می آید، در این بخش جاذبه های گردشگری و تفریحی بسیاری وجود دارد که در مقالات گذشته به معرفی آن ها پرداخته ایم، یکی از جاذبه های تاریخی موجود در بخش شمالی ایران، دیوار عظیمی به نام دیوار گرگان می باشد. دیوار گرگان در واقع دیواری دفاعی بوده که پس از دیوار چین بزرگ ترین دیوار در دنیا محسوب می شود، همچنین این دیوار عنوان بزرگترین دیوار آجری دنیا را دریافت کرده است. دیوار گرگان که در بین مردم محلی این مناطق به نام مار سرخ شناخته شده از منطقه گمیشان در نزدیکی دریای خزر شروع شده و تا بخش شمال شرقی کلاله واقع در استان گلستان ادامه می یابد، این دیوار در سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

همانطور که به آن اشاره شد این دیوار در منطقه شمال شرقی کشور ایران با طولی در حدود ۲۰۰ کیلومتر قرار گرفته است، دیوار گرگان که به نام های دیوار سرخ و دیوار اسکندر نیز شناخته می شود جهت تامین امنیت این منطقه و دفاع در برابر دشمنان ساخته شده است.

این دیوار که ساخت آن در حدود ۹۰ سال به طول انجامید، عظیم ترین سازه تاریخی در کشور ایران به حساب می آید، تاریخچه ساخت آن به طور دقیق مشخص نبوده اما کارشناسان پس از بررسی های متعدد، قدمت آن را به قرن ۴ تا ۶ میلادی نسبت داده اند، در ادامه مقاله به بررسی کامل تاریخچه این دیوار خواهیم پرداخت.

سازندگان این دیوار در آن دوران برای ساخت دیوار از مصالح محلی استفاده کرده اند، مصالح محلی در واقع مصالحی هستند که برای ساخت آن ها از مواد موجود در اطراف بنا استفاده می شود، این گونه مصالح نیز به مصالح بوم آورد معروف می باشند، از دلایل استفاده این گونه مصالح در ساخت بنا ها می توان به دسترسی آسان به مواد اولیه آن برای ساخت و ترمیم بخش های مختلف و همچنین حفظ محیط زیست اشاره کرد، آجر ها و خشت های بکار رفته در دیوار دفاعی گرگان نوعی مصالح محلی می باشند که در کوره های نزدیک به دیوار پخته شده اند، استفاده از این گونه مصالح برای ساخت دیوار، آن را به یکی از با استحکام ترین دیوار های امنیتی و دفاعی در زمان خود تبدیل کرده است. لازم به ذکر است که برای ساخت این دیوار از مصالح دیگری نظیره سنگ، آهک، گچ و سنگ مرمر استفاده کرده اند.

امروزه بسیاری از بخش های دیوار از بین رفته و بخش کشف شده نیز تنها قسمت کوچکی از دیوار بوده که طی کاوش های انجام شده در این مناطق، از زیر خاک به بیرون کشیده شده، کارشناسان باستان شناسی بیان کرده اند که دیوار گرگان از روی طرحی که مشخص نیست متعلق به چه دوره ای بوده، ساخته شده است، همچنین این افراد معتقد اند که در آن دوران معماران ایرانی و رومی با یکدیگر در رقابت بوده و این بنا را نیز جهت نمایش هنر خود به معماران امپراتوری روم بنا نهاده اند. یکی از موارد مهم در رابطه با دیوار گرگان ظرفیت کلی دیوار بوده که کارشناسان باستان شناسانی آن را ۳۰ هزار سرباز اعلام کرده اند.

 

جاذبه های دیدنی دیوار و اطراف

دیوار گرگان یکی از جاذبه های گردشگری تاریخی و محبوب در بخش شمالی کشور ایران بوده که امروزه توجه افراد بسیاری را به خود جلب کرده است، در اطراف این دیوار عظیم، جاذبه های دیدنی دیگری نیز وجود دارند که برخی از آن ها در گذشته کاربرد نظامی داشته اند، در این بخش به بررسی چندین مورد از آن ها خواهیم پرداخت.

• خندق: در بخش های مختلف دیوار خندق هایی به عرض ۱۰ تا ۳۰ متر وجود دارد، این خندق ها مانع ورود متجاوزین به کشور بوده است، امروزه بسیاری از این خندق ها پر شده و به زمین کشاورزی تبدیل گشته، اما برخی از آن ها که در بخش شرقی دیوار قرار دارند، همچنان سالم هستند.

• کوره آجرپزی: همانطور که پیش تر به آن اشاره شد، مصالح محلی استفاده شده برای ساخت این دیوار، در کوره های آجر پزی موجود در اطراف آن پخته شده است، این کوره ها امروزه به یکی از جاذبه های دیدنی محبوب موجود در کنار دیوار تبدیل شده اند.

کوره های آجرپزی عمقی در حدود ۲ متر داشته و در جهت مخالف وزش باد ساخته شده است، در آن زمان برای گرم کردن کوره از خار، نی و چوب درختان استفاده می کرده اند.

• قلعه: دیوار گرگان سازه ای دفاعی بوده پس وجود چندین قلعه دفاعی در اطراف آن دور از انتظار نیست، در پی حفاری های انجام شده آثار مختلفی از چندین قلعه در نزدیکی دیوار یافت شده است، در برخی از بخش های دیوار تعداد قلعه ها بیشتر بوده و به ۲۵ قلعه در یک منطقه می رسد، نیرو ها و سربازان پشتیبان در این قلعه ها اقامت داشته اند، اکثر قلعه ها نیز خود دارای بخش های دفاعی نظیر برج نگهبانی و خندق بوده است، از سایر بخش های موجود در قلعه ها می توان به اتاق استراحت، انبار، حیاط و طویله اشاره کرد.

جالب توجه است که بزرگ ترین قلعه موجود در اطراف دیواری مساحتی بیش از ۳۰۰ هکتار دارد.

• جاذبه های گردشگری: در نزدیکی دیوار گرگان جاذبه های دیگری نظیر تالاب آلماگل، گنبد قابوس و آرامگاه خالد نبی نیز وجود دارد که بازدید از آن ها خالی از لطف نیست.

 

کشف دیواری عظیم از زیر خاک

دیوار گرگان تا قرن ۱۳ شمسی تنها در کتاب های تاریخی وجود داشت و اثری از آن بر روی زمین قابل مشاهده نبود، شخصی به نام ژاک دمرگان در سال ۱۲۷۵ تحقیقات خود را در رابطه با دیوار گرگان آغاز نمود و شواهدی از آن بدست آورد، وی پس از گذشت بیش از ۳۰ سال، در سال ۱۳۱۲ توانست یکی از قسمتی از دیوار را کشف کند، تحقیقات این باستان شناس را می توان به عنوان اولین اقدام جهت پیدایش دیوار گرگان دانست.

برخی دیگر از بخش های این دیوار به طور کاملا اتفاقی توسط شخصی به نام اریک اشمیت کشف شده است، این شخص در سال های ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۶ در پی عکس های هوایی که از مناطق تاریخی کشور ایران گرفته بود، متوجه وجود دیواری سرخ رنگ در شهر گرگان شد، عکس هایی که این باستان شناس گرفته بود توجه جهانیان را به این اثر باستانی جلب نمود.

سومین اطلاعات بدست آمده از این سازه مربوط به سال ۱۳۵۰ می باشد، در این سال شخصی ایرانی به نام محمد یوست کیانی موفق شد چندین عکس هوایی از بخش های مختلف این دیوار تهیه کند، وی توانست با بررسی عکس های نهایی طول دیوار را به شکل تقریبی، ۱۷۵ کیلومتر اعلام کند.

تحقیقات اصلی در رابطه با این دیوار در سال ۱۳۸۴ با همکاری یک تیم باستان شناسی متشکل از باستان شناسان ایرانی و انگلیسی آغاز شده است، در پی این تحقیقات مشخص شد که طول دیوار در حدود ۲۰۰ کیلومتر می باشد، همچنین این تیم باستان شناسی اعلام کرده اند که طول دیوار در گذشته بسیار بیشتر از ۲۰۰ کیلومتر بوده و انتهای آن به منطقه مرو می رسیده است، تحقیقات در رابطه با طول دیوار همچنان ادامه داشته و طبق نظر برخی افراد طول اولیه دیوار ۱۱۲۳ کیلومتر بوده، این عدد تفاوت بسیاری با ۲۰۰ کیلومتر داشته و این امر نشان دهنده آن است که بسیاری از بخش های دیوار تخریب و از بین رفته اند، با توجه بقایای کشف شده از دیوار می توان بیان کرد که عرض دیوار در بخش های مختلف از ۲ تا ۱۰ متر متغییر بوده و ارتفاع آن بین ۶ تا ۱۰ متر تخمین زده می شود.

امروزه بیش از ۲ هزار مترمربع از مساحت کل این دیوار کشف و مورد برسی قرار گرفته، باستان شناسان از بقایای این دیوار اطلاعات حائز اهمیتی در رابطه با تاریخچه ایران و مرز های این کشور در زمان حکومت ساسانیان کسب کرده اند. لازم به ذکر است که بخش های کشف شده از زیر خاک به بیرون کشیده شده اما عمده آن ها تخریب شده اند، تنها بخشی از دیوار که تقریبا سالم باقی مانده و امروزه نظر افراد بسیاری را به سمت خود جلب کرده، طولی در حدود ۱۸۰ متر دارد.

بررسی و کاوش جهت پیدا کردن سایر نقاط دیوار در بخش های مختلف این منطقه همچنان ادامه داشته و تحقیقات در رابطه با آن تا زمان پیدایش کل دیوار ادامه دارد.

تاریخچه دیوار گرگان

همانطور که پیش تر به آن اشاره شد تاریخچه ساخت دقیق این دیوار مشخص نبوده و باستان شناسان با بررسی بخش های مختلف آن اطلاعات متنوعی از دوره های تاریخی ایران مانند ماد ها، امپراطوری هخامنشی، اشکانیان و امپراطوری ساسانی کشف کرده اند و ساخت این دیوار را به محدوده سال های ۴۲۹ تا ۶۱۵ میلادی نسبت داده اند.

در رابطه با تاریخچه این بنای تاریخی نظرات دیگری نیز وجود دارد، برخی از مورخان معتقد اند که این دیوار در دوران حکومت ساسانی و توسط انوشیروان ساسانی ساخته شده است، این ادعا بدان معناست که تاریخچه این دیوار به سال های ۵۳۱ تا ۵۷۹ میلادی باز می گردد، عده دیگر از تاریخ نگاران تاریخچه این بنا را به دیگر پادشاهان ساسانی نظیر شاه پیروز نسب داده اند که احتمال آن نسبت به مورد اول به مراتب کمتر است، همچنین شواهد بررسی های تحقیقاتی و علمی که بر روی خاک و آجر های این دیوار، نشان داده است که قدمت قسمت های بجای مانده به قرن ۵ میلادی و حکومت ساسانی باز می گردد.

لازم به ذکر است که بر اساس شواهد موجود، برخی از کارشناسان تاریخچه ساخت این دیوار را به زمان ساخت دومین دیوار بزرگ دفاعی جهان (سال ۲۰۴ تا ۲۴۶) نسبت داده اند، اگر این فرضیه صحیح باشد ساخت دیوار گرگان به دوران حکومت اشکانیان باز می گردد، همچنین این فرضیه سبب می شود که نظراتی از قبیل احداث این دیوار در اواخر حکومت ساسانیان رد شوند.

در رابطه با تاریخچه این دیوار و این منطقه کتاب ها و نظرتان بسیاری وجود دارد، برخی از این کتاب ها ساخت دیوار را به دوره یزدگرد و برخی دیگر به دوران حکومت سلسله طبرستان نسبت داده اند. با مطالعه کتاب های تاریخی که در رابطه با این منطقه از کشور ایران نوشته شده، متوجه خواهید شد که در زمان ساسانیان و اشکانیان، قبایل بسیاری قصد نفوذ و تصرف ایران از این بخشی که دیوار در آن احداث شده را داشته اند، همین امر سبب به وجود آمدن دیوار گرگان شده است.

همانطور که پیش تر به آن اشاره شد این دیوار به نام های بسیاری شناخته می شود، از انواع این نام ها می توان به دیوار اسکندر، سد انوشیروان، سد پیروز، قزل آلان، دیوار سرخ و مار سرخ اشاره کرد، هر کدام از این نام در دوره ای از تاریخ این منطقه کاربرد داشته، اما نام امروزی آن از رودی در نزدیکی دیوار به نام گرگان رود، گرفته شده است.

آدرس دیوار گرگان

همانطور که می دانید این دیوار طول بسیاری داشته و نمی توان آدرس مشخصی برای آن اعلام نمود اما بهترین مکان برای بازدید از دیوار در شمال شرقی منطقه کلاله و روستای تمرقره قوزی قرار گرفته، یکی دیگر از بخش های سالم مانده دیوار در بین کوه های پیش کمر و روستای زاو واقع شده است.

به طور کلی دیوار گرگان از بخش شرقی دریای خرز در منطقه گمیشان آغاز شده و از مناطقی نظیر بندر ترکمن، آق قلا، گنبد کاووس، چتروکروک، یساقلیق، عزیر آباد و چندین منطقه دیگر عبور کرده و در نهایت به شرق کلاله و کوه های گلیداغ ختم می شود.

زمان بازدید از دیوار

گردشگران تور داخلی در تمام فصول سال می توانند به بازدید از این دیوار تاریخی بروند، همچنین لازم است بدانید که محدودیتی برای ساعت بازدید از آن وجود نداشته اما بدلیل مکان قرار گیری دیوار بهتر است روز ها برای بازدید از دیوار به این منطقه مراجعه کنید.

آب و هوای مناطقی که دیوار از آن ها عبور کرده در هر فصل از سال متفاوت بوده، به طور کلی می توان بیان کرد که بهترین زمان سال برای بازدید از دیوار گرگان، فصل بهار و پاییز می باشد، در این دو فصل آب و هوای این منطقه مناسب بوده و طبیعت اطراف آن بسیار زیبا می باشد، در تابستان ها آب و هوای این منطقه گرم و غیر قابل تحمل می شود، همچنین زمستان ها تمام نقاط دیوار پوشیده از برف بوده و بازدید از آن تقریبا غیر ممکن است.

مرتبط: دیوار گرگان؛ دومین دیوار دفاعی جهان