میبد ،شهری به قدمت تاریخ
از نارین هفت هزار ساله تا کاروانسرا و کوچه‌های خشتی و بافتی که راه رفتن در آن مانند قدم زدن در دنیایی فانتزی و تماشای کویرنشینان ایران قدیم است، زیلویی که شهرت جهانی دارد و سفالی که مانندش در دنیا نیست؛ این شهر میبد یزد است.
یزد را می‌توان یکی از کهن‌ترین استان‌های ایران و تنها استانی نامید که بافت تاریخی و فرهنگی خود را حفظ کرده و کمتر دچار تغییر و تحول شده است. شهر یزد که بافت تاریخی خود را ثبت جهانی کرده در همسایگی خود شهری را دارد که بافتی کم نظیر حتی جذاب تر از خود یزد نیز دارد؛ میبد.
میبد در همسایگی اردکان، شهری است که به عنوان شهر جهانی زیلو نیز شناخته می‌شود و سفالی کم‌نظیر دارد. بافت خشتی میبد هر بازدید کننده‌ای را انگشت به دهان می‌گذارد، میبد جاذبه‌های دیدنی فراوانی دارد که هر کدام از آن‌ها در نوع خود بی‌نظیر هستند. مهم‌ترین جاذبه‌های میبد:
نارین قلعه، شکوه تاریخی شهر
کهن دژ نارین قلعه میبد در میدان شهرداری این شهر با قدمتی حدود هفت هزار، همچون سرو در قلب شهر قد علم کرده. شهر قدیم میبد از سه بخش کهن دژ، شارستان و برض تشکیل می‌شده، نارین قلعه در واقع کهن دژ میبد است. ساکنان قدیم میبد این قلعه را بر بالای تپه ۲۵ متری در مرکز شهر ساخته بودند که جنوب این قلعه بخش شارستان شهر قرار گرفته بوده است.
پهنه ارگ بیضی نامنظمی به وسعت ۵ هزار متر مربع است که به صورت حلزونی ساخته شده، در درون ارگ پنج طبقه بنا به صورت کاملا محصور وجود دارد. شاه نشین قلعه در بالاترین بخش قلعه است و از آن قسمت سراسر دشت‌ها و زمین‌های اطراف پیدا و نمایان است، همچنین جایگاه مردم و سربازان در در پایین دست قلعه بوده است.
نارین قلعه به صورت غیر قابل نفوذ طراحی شده و علاوه بر معماری حلزونی قلعه، دورتادور آن خندقی عمیق حفر شده و برج‌های نگهبانی پرشماری نیز در دیوار بلند قلعه ایجاد شده بودند. ساکنین این قلعه در دوران باستان بر منطقه جغرافیایی وسیعی سلطه داشتند و به همین دلیل بارها و بارها به نارین حمله شد اما مهاجمان هیچگاه موفق به فتح آن نشدند.
به عقیده مردم محلی نارین قدیمی‌ترین بنای ساخته شده‌ای است که اکنون در دنیا وجود دارد، آن‌ها قدمت و پیشینه قلعه را به افسانه‌ها و اساطیر نسبت داده‌اند و حتی ساخت کهن دژ نارین قلعه را به “دال دیو” که در فرمان سلطان نبی بود، نسبت می‌دهند. اما کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان شناسان از آثاری مربوط به سده سوم و چهارم پیش از میلاد در نارین پرده برداشت. حتی لایه‌های گوناگونی از پیش از اسلام به ویژه دوران ساسانی، صدر اسلام و دوران آل مظفر در میان توده بزرگ خشتی قلعه کشف شد.
کاروانسرای میبد، یادگار دوران عباسی
میدان شهرداری میبد را اگر از غرب ادامه دهید و وارد خیابان قاضی شوید پس از حدود ۳۰ متر در سمت راست شما کاروانسرای شاه عباس میبد قرار دارد. این کاروانسرا همانطور که از نام آن مشخص است، در زمان صفوی ساخته شده و جزو کاروانسراهای بین راهی می‌باشد که به دستور شاه عباس ساخته شد. کاروانسرای میبد در مسیر باستانی ری – کرمان قرار داشته که کارکرد اصلی آن تامین رفاه کاروان‌ها، خدمات سفر و گردشگری، همچنین انجام ارتباطات پستی و مبادلات قدیم بوده است.
وجود سرچشمه کاریز کهن کثنوا را با توجه به نیاز حیاتی کاروانیان به آب، می‌توان عامل اصلی شکل گیری کاروانسرا در این محل دانست. کاروانسرای میبد به سبک معروف چهارایوانی و تماماً با آجر ساخته شده، این بنای ارزشمند در حدود ۵۰ سال پیش تا آستانه ویرانی پیش رفت اما به همت تنی چند از شهروندان میبدی از خطر تخریب در امان ماند.
ساختمان کاروانسرا شامل ساباط، ایوان‌های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی است. این کاروانسرا صد ایوان و اتاق و اجاق داشته که برای استفاده کاروانیان بوده، همچنین حوضخانه و مهتابی در میانه حیاط وجود دارد که آب قنات در آن جاری است.
در سالن شرقی این مجموعه اکنون موزه زیلو میبد به منظور حفظ گنجینه این صنعت ارزشمند و معرفی هرچه بیشتر زیلو دائر گردیده است. زیلوهایی با قدمت چند صد ساله در این موزه نگهداری می‌شوند، از جمله این آثار می توان به قدیمی‌ترین زیلو جهان اشاره کرد که در سال ۸۰۸ هجری قمری توسط علی بید ابن حاجی میبدی بافته شده. در کنار این موزه چند کارگاه زیلوبافی نیز وجود دارد که این امکان را به بازدید کنندگان می‌دهد تا نحوه بافت زیلو را نیز ببینند.
در بخش دیگری از کاروانسرا موزه سفال یزد تاسیس شده که در آن آثار سفالی با ارزشی از استان یزد و شهر میبد نگهداری می‌شود. قدیمی‌ترین سفالی که در این موزه وجود دارد، کوزه‌ای متعلق به دوران مادها است که در محوطه باستانی میبد پیدا شده. در اصطلاح محلی میبد به تولیدات سفال “کواره” می‌گویند، این سفال با طرح‌های اصیل خورشید خانم و مرغ ماهی شهرت فراوان دارد.
چاپارخانه میبد، بازمانده‌ای از باستان
در غرب کاروانسرای عباسی و در ادامه مسیر شاهراه باستانی ری-کرمان بنای دژ مانند چاپارخانه میبد واقع شده است. این بنا ساختار چاپارخانه‌های قاجاری را دارد اما قدمت آن به پیش از این زمان بر می‌گردد، به طوری که گزنفون تاسیس چاپارخانه را به کوروش بزرگ نسبت داده، به گفته او ” برای تعیین مسافت چاپارخانهها از یکدیگر، تجربه کردند که اسب در روز چقدر می‌تواند راه برود بی اینکه خسته شود و آن را میزان قرار دادند. اگر هم این گفته اغراق باشد، مسلم است که کسی نمی‌تواند به سرعت چاپارها حرکت کند.”
هرودت نیز درباره این چاپارخانهها گفته است “در منازل، اسب‌های تندرو تدارک شده. به این ترتیب که چابک سوارها نوشته‌های دولتی را از مراکز تا نزدیک‌ترین چاپارخانه برده، به چاپاری که حاضر است می‌رساند و او فوراً حرکت کرده، آن را به چاپارخانه دوم می‌برد و باز تسلیم چاپاری می‌کند. بدین منوال شب و روز چاپارها در حرکت اند و اوامر مرکز را به ایالات می‌رسانند. راجع به سرعت حرکت چاپارها، مورخ مذکور گوید که نمی‌توان تصور کرد که جنبنده‌ای سریعتر حرکت کند….”
با استناد به این مدارک می‌توان حدس زد که ساخت این چاپارخانه به دوران هخامنشی بر می‌گردد. در ساخت این بنا از مصالح خشت و گل استفاده شده و در قسمت‌هایی مثل سر در و پشت بام از آجر نیز استفاده شده است. چاپارخانه همچنین تزئیناتی دربخش سر در و کنگره بالایی دارد.
پخچال میبد، جاذبه‌ای منحصر به فرد
روبروی کاروانسرا و چاپارخانه میبد، یخچالی بزرگ برای تامین یخ مورد نیاز اهالی وجود دارد. ساختمان بزرگ این یخچال از خشت و گل خام می‌باشد، یخچال از چهار قسمت اصلی حوض یخ بند، دیوارهای سایه انداز، گنبد اصلی و مخزن یخ تشکیل شده است. این بنا مخصوص ساخت و نگهداری یخ بوده و با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه یکی از نشانه‌های تمدن مردم میبد به شمار می‌آید.
زمستان هرسال، یخ در یخچال به وجود می‌آمده و در فصل گرما تا رسیدن زمستان بعدی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. محوطه یخ بند یخچال، حوضچه گلی به عمق تقریبی نیم متر و مساحت ۸ هزار متر بوده که دیوارهای بلند سایه انداز با ضخامت دو متر و ارتفاع هشت متر آن را پوشش می‌داده. در یخچال میبد و سازه‌های مشابه سه مرحله “یخ سازی”، “یخ داری” و “تحویل یخ” در یک محل صورت می‌گرفته است.
منبع:ایمنا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.