قدم زدن با آب در تاریخ

شهردار منطقه یک سمنان از سیستم توزیع آب این شهر به عنوان یک سیستم منحصرفرد و تاریخی یاد کرد و گفت: تفاوت این سیستم توزیع با موارد مشابه در دیگر شهرهای ایران در این است که این سیستم، جدا از تکامل تدریجی در گذر تاریخ، هنوز هم بعد از قرن‌ها مورد استفاده مردم محلی است.

الیاس افضلی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه آب این سیستم توزیع در ۶ استخر تجمبع و از آنجا توزیع می‌شود اظهار کرد: با توجه به اینکه بخش تاریخی شهر سمنان در منطقه یک واقع شده، پنج استخر از این استخرهای ۶گانه در محدوده منطقه یک هستند.

وی از استخرهای زاوقان، کوشمغان، کدیور، باغ فیض و امام‌رضا به عنوان پنج استخر قدیمی این منطقه نام برد و افزود: استخر پارک سنگی تنها استخر تاریخی دیگر شهر سمنان است که خارج از محدوده منطقه یک و در منطقه دو شهر سمنان واقع شده است.

مدیر منطقه یک شهرداری سمنان با بیان اینکه این استخرها نیازمند یک مدیریت مداوم هستند تصریح کرد: همین سبب شده که سالانه هزینه زیادی برای لایروبی، نگهداری، حفاظت و…این استخرها انجام شود.

افضلی با بیان اینکه در گذشته تعدادی از این استخرها هیچ‌گونه محوطه‌سازی نداشتند خاطرنشان کرد: در حال حاضر با تلاش شهرداری محوطه‌سازی این استخرها انجام شده به طور مثال استخر زاوقان که قبلا فاقد محوطه‌سازی بود با اعتباری سه میلیاردی محوطه‌سازی و بازسازی شد تا با حرکت و جریان‌سازی آب استخر شادابی و طراوتی به این بخش داده شود.

شهردار منطقه یک سمنان در پاسخ به پرسش ایسنا در خصوص پیشینه تاریخی این سیستم توزیع آب گفت: اگرچه تاریخ احداث استخرها و استفاده از این سیستم توزیع را به طور قطعی نمی‌توان مشخص کرد اما طراحی سیستم توزیع آب را به شیخ علاءالدوله سمنانی در قرون هفتم و هشتم نسبت می‌دهند. البته این سیستم طبیعتا طی فرآیندی با گذر زمان تکمیل شده همچنان که مردم سمنان تکمیل این فرآیند را به ملاعلی سمنانی(حکیم الهی) از حکمای برجسته عصر قجر نسبت می‌دهند.

افضلی با بیان اینکه این سیستم یک سیستم منحصر به مردم منطقه است خاطرنشان کرد: مشابه این سیستم توزیع را در هیچ شهر دیگری از ایران نمی‌بینیم و یا لااقل در هیچ جای دیگری به این تکامل نرسیده است و مهمتر از همه اینکه این سیستم همچنان یک سیستم زنده است و مورد استفاده مردم و کشاورزان و باغداران حاشیه سمنان قرار می‌گیرد.

این مدیر شهری با بیان اینکه حفظ این سیستم برای شهرداری سمنان از اهمیت زیادی برخوردار است اضافه کرد: شهرداری هر ساله هزینه‌های زیادی برای حفاظت و نگهداری این استخرها، آب‌راه‌های منشعب از آن و باغ‌رزاه‌های سمنان می‌کند.
وی با بیان اینکه این مسیرهای آبی، بخش‌های مختلفی از شهر را طی می‌کنند تا به باغ‌ها برسند افزود: زیباسازی سیمای این آب‌راه‌ها، لایروبی مداوم استخرها و آب‌راه‌ها و محوطه‌سازی و بدنه‌سازی استخرها برای مدیریت شهری سمنان از اهمیت زیادی برخوردار است.

شهردار منطقه یک سمنان با اشاره به برخی دیگر از اقدامات امسال شهرداری در این استخرها گفت: امسال بدنه‌سازی استخر کوشمغان انجام و یک استخر ثانویه نیز در نزدیکی آن ساخته شده است. ضمن اینکه این استخر تاریخی به طور کامل لایروبی و آبگیری مجدد آن انجام شد.

افضلی از تکمیل باغ‌راه حاشیه این استخر خبر داد و گفت: این استخر به یک باغ‌راه که به امامزاده زکریا (ع) منتهی می‌شود متصل می‌شود. در حال حاضر در حال پیگیری طرح تعریض آن هستیم.
استخر زاوقان نیز به باغ‌راه دیگری متصل است که آن نیز به امامزاده علویان و امامزاده علی‌اشرف(ع) سمنان منتهی می‌شود و این گذر و باغ‌راه نیز فضای دلنشینی برای شهروندان ایجاد می‌کند.

این مدیر شهری از استخر کدیور در ضلع جنوبی میدان تازه‌تاسیس دریادار همتی به عنوان یک استخر تاریخی دیگر این مجموعه نام برد و گفت: با توجه به احداث میدان دریادار همتی و ایجاد یک مجموعه گردشگری در آن که اخیرا به بهره‌برداری رسیده، این استخر و باغ‌راه منتهی به آن که به باغ نرگس می‌رسد نیز از این به بعد مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اجرای برخی طرح‌های عمرانی در استخر باغ‌فیض خاطرنشان کرد: در جوار این استخر تاریخی طرح احداث بوستان خانواده را در حال اجرا داریم ضمن آنکه علاوه بر نورپردازی و بازپیرایی، در مجاورت استخر یک فضای پذیرایی ایجاد کردیم تا شهروندان از این فضای تفریحی نیز بهره‌مند شوند.

وی از استخر امام رضا(ع) به عنوان شرقی‌ترین استخر تاریخی شهر نام برد و افزود: در حال حاضر در حال مذاکره با کشاورزان منطقه جهادیه هستیم که فضای سبز مجاور استخر را به یک باغ‌راه به سمت باغ فدک متصل کنیم.

به گزارش ایسنا، سنتی تقسیم آب در سمنان در نظام‌های آبیاری ایران شیوه‌ای منحصربه‌فرد و یگانه یگانه محصوب و قدمت آن به قرن‌ها پیش از این برمی‌گردد.

نظام و ضوابط بسیار پیچیده و کارآمد تقسیم آب در سمنان با حساب و کتاب و سازمانی اداری فعالی، آب مورد نیاز کشاورزان و مردم را تامین می‌کرد به گونه‌ای که هیچ گاه تحت کنترل و اداره‌ی دولت‌های وقت در نمی‌آمده و همواره از سوی کشاورزان و مردم محلی مدیریت می‌شده است. در حقیقت آب در این نظام،‌ مانند اشیای منقول و غیرمنقول، دارای هویت حقوقی بود و خرید و فروش می‌شد و کسانی که دارای حق بودند، سندی ثبتی در اختیار داشتند. این مالکیت، مانند خانه، باغ و زمین، خرید و فروش یا اجاره می‌شد، با ارث منتقل می‌گردید و کابین بسیاری از نوعروسان در می‌آمد.

افرادی نیز مسؤولیت اداره‌ استخرها را در این شیوه‌ سنتی تقسیم آب برعهده داشتندهمچنین قانون‌دار، نگهدارنده طومارها و دفاتر آبیاری، امین رودخانه ناظر بر آب رودخانه، انگارنویس سرپرست و گرداننده‌ی چرخ امور آبیاری (در هر یک از شش استخر سمنان، یک انگارنویس بود) مره‌بان دارنده‌ صورت آب سهم روزانه بهره‌گیران (هر استخر یک نفر) و استخربان حافظ و ناظر بر تقسیم آب استخر (هر استخر یک نفر) بوده است. البته افراد دیگری هم در اداره‌ی امور نقش داشتند؛ ولی به طور کلی چرخ آب به دست این چند نفر می‌چرخید که حقوق و دستمزد آنان با آب محاسبه می‌شده است.

وی با بیان اینکه بخش‌های زیادی از این اثر تاریخی همچنان دست‌نخورده باقی مانده است، گفت: هنوز ورود آب و تقسیم آن در شهر تقریبا به همان سبک و سیاق گذشته در حال انجام است اگرچه کاربری آب آن امروزه محدود به کشاورزی و باغداری شده است.

به هر روی، آبی که از بالادست شهر تاریخی سمنان می‌آمده به عنوان عامل حیات، سرسبزی و زندگی مردم این شهر، بخش‌های مختلف شهر را طی و سرسبزی و برکت را با خود به باغ‌ها می‌برد. اینک پس از صدها سال هنوز هم می توان با آب این عامل سرسبزی کویر، در گذرها، کوچه باغ ها و در حاشیه آب راه های سمنان قدم زد و رد روشن و با طراوات تاریخ را در این شهر دید.

آب پخش‌کن تاریخی سمنان در واقع آبی که از مناطق شمالی شهر و سرچشمه‌های گل رودبار به سمت اراضی پایین‌دست جاری می‌شد را پس از ذخیره‌سازی در استخرها و مخازنی که گفته می‌شود تعداد آنها ۶ استخر بوده و در بین مردم محلات مختلف سمنان توزیع می‌کرده است. این سیستم توزیع، با توجه به اهمیت آب، همواره از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و فردی که “انگارنویس” گفته می‌شده بر نحوه توزیع آب نظارت داشته تا سهم هر شخص یا محله و همچنین روز آب آنها را تعیین و در کاغذ و دفتری ثبت کند.

منبع:ایسنا