مشکلات نقش رستم که گویی پایانی ندارند

براساس آخرین خبرهای واصله، این روزها مشکلات نقش رستم از جمله مواردی است که اداره کل میراث استان فارس با آنها درگیر هست.

نقش رستم و مشکلاتی که هنوز در خم یک کوچه هستند

هر چند در طول چند سال گذشته تا امروز خشکسالی و فرونشست زمین در محوطه های مختلف تاریخی به عنوان یک هشدار مطرح می شد، اما بعد از انتشار خبر انجام عملیات حفر چاه معوض در ۲۰۰ متری نقش رستم آن هم بدون هیچ اجازه ای از میراث فرهنگی و در وضعیت نگران کننده خشکسالی در این منطقه، واکنش ها و توجه ها نسبت به وضعیت این نوع از محوطه ها قدری بیشتر شدند.

هرچند این توجه ها هنوز آنقدر قدرتمند نیستند که بتوانند علاوه بر تملک کامل زمین های کشاورزی در اطراف محوطه ای تاریخی مانند نقش رستم، از بروز چنین حوادثی نیز جلوگیری کنند، اما دست کم با انتشار خبر حفر چاه بدون مجوز میراث فرهنگی، این دستگاه متولی همه تلاش خود را پیرامون مشکلات نقش رستم کرد تا به سرعت جلو این کار را که یک هفته از آغاز آن می گذشت، بگیرد. یک روز بعد از انتشار نخستین خبرها پیرامون مشکلات نقش رستم، مصیب امیری، مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس اعلام کرد که «متأسفانه اداره امور منابع آب شهرستان مرودشت بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آن شهرستان اقدام به حفر چاه در حریم درجه یک مجموعه تاریخی نقش رستم کرده بود که این اداره کل به محض اطلاع از این موضوع با هماهنگی فرمانداری شهرستان، از ادامه این روند جلوگیری کرد و دستگاه حفاری در این مکان جمع آوری و نسبت به پلمب چاه مذکور اقدام شد.»

دستگاه صادرکننده مجوز از میراث فرهنگی استعلام نمی گیرد

حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه پاسارگاد نخست به این نکته پیرامون مشکلات نقش رستم اشاره می کند که بعد از محوطه ای که عرصه نقش رستم را در برمی گیرد، زمین های کشاورزی اطراف حرائم درجه یک و دو این محوطه تاریخی را شامل می شوند و اظهار می کند: قوانین میراث فرهنگی مخالف این زمین ها نیست اما رعایت شرایط میراث فرهنگی و رعایت مداخله ای که برای آثار زیر سطحی این مجموعه تاریخی نباید اتفاق بیفتد، خود بحثی مهم است که باید همیشه آن را مدنظر قرار داد.

او با تاکید بر اینکه به صورت معمول کشاورزان از سال ها قبل در این محوطه کشاورزی می کرده، به وقوع خشکسالی در این محوطه از حدود یک دهه اخیر اشاره می کند و می گوید: برای مدت کوتاهی در سال های گذشته صدور مجوزها را به میراث فرهنگی وگذار کرده بودند، اما بعد از مدتی بار دیگر صدور این نوع مجوزها به سازمان های متولی یعنی همان اداره آب برگردانده شد، اما متاسفانه آن ها برای صدور مجوزهای حفر چاه از میراث فرهنگی استعلام نمی کردند.

فدایی با اشاره به اینکه یگان حفاظت میراث فرهنگی همیشه نسبت به فعالیت چاه های نزدیک به آثاری مانند تخت جمشید یا عرصه و حریم درجه یک نقش رستم سخت گیری داشت، پیرامون مشکلات نقش رستم ادامه می دهد: معمولا چاه هایی که حفر می شدند با کسب مجوز از ارگان های دیگر فعالیت می کردند.

تملک زمین ها به دلیل کبود اعتبار در قطعات کوچک انجام می شود

او اما درباره امکان تملک زمین های کشاورزی قرارگرفته در حریم نقش رستم، نخست به این نکته اشاره می کند: یک کشاورز برای انجام فعالیت خود در اراضی کشاورزی به آب نیاز دارد، اگر ما این اجازه را برای جابه جایی چاه آب ندهیم که نمی دهیم از یک سو کشاورز دیگر امکان انجام فعالیت در آن زمین را ندارد و به مرور آن زمین غیرقابل استفاده می شود و از سوی دیگر میراث فرهنگی باید به مرور سراغ تملک این محوطه ها برود.

وی با بیان اینکه در این شرایط کشاورزان آمادگی تملک زمین هایشان از سوی میراث فرهنگی را دارند، به مشکلات میراث فرهنگی برای تامین و جذب اعتبار مورد نیاز با این هدف اشاره می کند.

مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه – پاسارگاد تامین اعتبارات لازم را نیازمند یک فرآیند می داند و تاکید می کند: مساله آنجاست که زمین های نیازمند تملک کم نیستند، به همین دلیل برای تملک به اعتبار کلانی نیاز داریم. با این وجود، فدایی به اولویت گذاری که برای تملک این زمین ها انجام شده، اشاره می کند و می گوید: بعد از بررسی های مورد نیاز، نخست بخش هایی در اولویت قرار می گیرند، اما اعتبار عمرانی که اختصاص داده می شود، معمولا آنقدر نیست که تملک ها را جوابگو باشد، به همین دلیل هر سال امکان تملک بخش کوچکی را داریم. اما متاسفانه به دلیل کمبود اعتبارها همین تملک کم نیز در یکی دو سال گذشته محقق نشده است، با این وجود تلاش می کنیم در اعتبارات امسال قدری به سمت تملک این زمین ها پیش برویم. او با اشاره به وجود هکتارها و صدها هزار هکتار اراضی کشاورزی در این محوطه، تاکید می کند: در این شرایط اولویت بندی ما روی مرزهای پرخطر است.

به همین دلیل قطعات کوچک و مشکل دار را در اولویت گذاشته ایم و برنامه ریزی هر بخش را برای سال های مختلف برنامه ریزی کرده ایم و امیدواریم بتوانیم بخش هایی را که مشکلات بیشتری دارند زودتر برطرف کنیم.

باید الگوی کشت در نقش رستم و تخت جمشید تغییر کند

فدایی اما به مشکلات پیش روی نقش رستم و تخت جمشید درباره فرونشست زمین در این محوطه ها اشاره می کند و می گوید: مشکل فقط چند چاهی که مجوز فعالیت در محدوده تخت جمشید یا نقش رستم دارند، نیست. این یک مشکل عمده به عنوان زنگ خطری است که باید قدری روی بحث هایی مانند تغییر الگوی کشت در پهنه منطقه فکر کنیم. بحثی که فقط به حرائم میراث فرهنگی مربوط نیست، بلکه فراتر از آن است. او با بیان اینکه زمین های برنج کاری و شالیکاری در مرودشت باعث شده تا حدود زیادی الگوی کشت تغییر کند و کشت های پرمصرف و پرآب داشته باشیم، اظهار می کند: همین اتفاقات می تواند در مقیاس آن منطقه تاثیرگذار باشد، یعنی در کم شدن آب های زیرزمینی در این پهنه گسترده و حرائم تخت جمشید هر چند کوچک نقش دارد.

وی بر لزوم برطرف شدن این مسائل در مرحله نخست اشاره و بیان می کند: از یک سو در کنار چاه های دارای مجوز دیگر دستگاه ها، چند هزار چاه بدون مجوز با بحث کشت با الگوی نامناسب وجود دارد که می توانند آب های زیرزمینی در منطقه را به شدت کاهش دهند و از سوی دیگر با توجه به بروز خشکسالی بیش از یک دهه گذشته تا کنون در این منطقه، هرچند بارش های یکی دو سال گذشته تا حدودی جبران منابع آب زیرزمینی را کرده است، اما هنوز فاصله زیادی با ایده آل ها داریم، چون برداشت ها از منابع بارشی ذخیره بیشتر است.

مدیر پایگاه پایگاه میراث جهانی پارسه – پاسارگاد با تاکید بر اینکه بحث فرونشست ها یک مساله چندوجهی است که باید با نگاهی جامع تر اضافه می کند: سیاست گذاری های این موضوع لزوما همگی بر عهده میراث فرهنگی نیست، این دستگاه متولی حفاظت از میراث فرهنگی است، اما در بحث های الگوی کشت باید موسسات، سازمان ها و دستگاه های دیگر نیز به کمک بیایند. او با تاکید بر اینکه مسائل امروز نقش رستم و تخت جمشید متعلق به امروز نیست و از حدود یک دهه گذشته تا امروز را شامل می شود، ادامه می دهد: این اتفاقات از همان دوره ای که خشکسالی ها و فرونشست ها آغاز و عوارض آن در پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم منعکس شد، ادامه دارد.

البته برطرف کردن این مشکلات دغدغه استانداری بوده و شخص استاندار با پیگیری وضعیت از مدیر کل میراث فرهنگی استان، برای سال ها این مساله را مطرح کرده و کارگروه هایی برای بررسی آن تشکیل داده، اما هنوز به راهکارهای اصولی برای برداشت کمتر از منابع آب زیرزمینی نرسیده ایم.

پیگیری حقوقی برای حفر چاهی که مجوز میراث نداشت

فدایی با تاکید بر انجام پیگیری های مورد نیاز برای باطل کردن مجوز اصلی حفر چاه از مبادی قانونی در این محوطه های تاریخی، بیان می کند: پرونده حقوقی برای این مساله باز شده و از سوی میراث فرهنگی نسبت به مجوز صادر شده شکایت می شود.

مرتبط:ایجاد چاه آب در حریم نقش رستم در ایام کرونا