کاخ ساسانی سروستان

کاخ ساسانی سروستان که یکی از قدیمی‌ترین گنبدهای آجری کشور را در خودجای داده‌است نسبت به دیگر بناهای این دوره از معماری و طرح های پیچیده و کامل‌تری برخوردار است.
شهر سروستان نزدیک انتهای جنوب شرقی حوزه ی نواحی مرکزی ومابین دو رشته کوه موازی زاگرس جنوبی واقع شده است.
از نظر تقسیمات کشوری در ۷۵ کیلومتری جنوب شرق شیرازدرمنطقه ای نسبتا کوهستانی در دامنه ی کوهی به نام قلاتقرار دارد.
در تقسیمات اقلیم های ایران سروستان در بین منطقه ی گرم و خشک و گرم ومرطوب ومنطقه ی سرد قرارگرفته است.
این مجموعه با ۲۵ هکتار مساحت نزدیک جاده شیراز فسا ودر ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان نزدیک به لبه ی جنوب شرقی دشت پهناور سروستان ودر مجاورت کوه نظرآباد،کوه میان جنگل،کوه سیاه وچشمه ی آب تزنگ واقع شده است. بر اساس پژوهشهای به عمل آمده توسط پایگاه میراث سروستان بیش از ۵۰ اثر اعم از غار،پناهگاه طبیعی،تپه،محوطه،ابنیه،شهروتاسیسات زیر بنایی در این منطقه بررسی وشناسایی شده است.
از شاخص ترین این آثار میتوان به مجموعه ی کاخ سروستان،قلعی برزو،آرامگاه شیخ یوسف سروستانی،قلعه ی گبری،پیررباط،خرف خانه وشهر تاریخی پیربیابان وشهر براته اشاره کرد.قدمت این مجموعه از آثار از دورانهای میان سنگی ونوسنگی تا دوران اسلامی است.

معماری بنا
مجموعه ی کاخ سروستان شکارگاهی بوده که در قرن پنجم میلادی در دوره ساسانی ودر زمانی که آرامشی نسبی بر مملکت حکمفرما بوده است بنا شده است.عناصر متشکله ی این مجموعه مشتمل بر کاخ(کوشک)،باغ،پرستشگاه،اقامتگاه زیستی،کانال آب،آبگیر مصنوعی،حصار مستطیل پیرامون بنا بوده است،که به واسطه ی حضور دیوارها یا پرچین هایی در فضای درون مجموعه از هم متمایز بوده اند. به نظر میرسد این بنا که از باشکوه ترین بناهای ساسانیست جنبه ی تقدس هم داشته است.
نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می‌شود و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می‌یابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است بوسیله چند پله به محوطه بیرون کاخ مربوط می‌شود اما ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و قسمت‌های دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته‌اند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده می‌شود.
برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده علاوه بر این شیوه، استفاده از ستون‌ها را به عنوان محافظ سقف در اتاق‌ها دیده می‌شود. همچنین تپه‌ها و ناهمواری‌های زمین‌های مجاور نشانگر ابنیه‌ای است که در اطراف کاخ بنیاد بوده‌است. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش می‌گذارد. برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته‌تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می‌دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم‌ها در جهت سبک ساختمانی ویژه‌ای بود که معماری گوتیک را می‌توان تحقق نهایی آن دانست.

زمان ساخت
برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته‌تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می‌دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم‌ها در جهت سبک ساختمانی ویژه‌ای بود که معماری گوتیک را می‌توان تحقق نهایی آن دانست.
در منابعی تاریخی-جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت می‌شود. ابن خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در مورد شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمی‌ترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبه‌های آن می‌شمارد. او در آن میان از بنایی یاد می‌کند که عظیم بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده‌است و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اتاق‌ها و راهروهای متعددی می‌باشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می‌دهند.
دیولافوا با اصراری تمام بنا را متعلق به اواخر امپراتوری هخامنشی یا به گمانی به دوره سلوکی می‌دانست و تنها کسی که تاریخ ساسانی را برای آن حدس زد فلاندن بود. نزدیک به ۱۹۱۰ هرتسفلد تصور کرد که تاریخ بنای سروستان به دوره پادشاهی بهرام پنجم (۴۸۰-۴۲۰) می‌رسد. هرتسفلد برای اثبات مدعای خود از گفته طبری بهره جست و آنکه مهر نرسه صدراعظم بهرام پنجم باغی با دوازده هزار درخت سرو کاشت و این را دلیل بیانات خود ذکر کرد.
در مورد این بنا پژوهشگران و باستان شناسان اظهارات متفاوتی ارائه کرده‌اند اما اکثریت قریب به اتفاق محققین و پژوهشگران داخلی و خارجی این اثر را مربوط به دوره ساسانی و به احتمال بسیار زیاد دوره سلطنت بهرام پنجم (قرن ۵ میلادی) دانسته‌اند.

اين بنا يکي از جذابترين بناهاي تاريخي است که در ايران مانند آن به ندرت ديده مي شود و با توجه به پتانسيلهايي که دارد مي توان در جذب گردشگر از آن استفاده کرد.

مرتبط:

بقعهٔ شیخ یوسف سروستانی

آشنایی با کاخ ساسان

تنگ بله برم _ دره نوردی در فارس