غار شاپور در طی سالیان دراز با جابه‌جایی مولکول به مولکول سنگهای محلول در آب به وجود آمده است. ایرانیانی که زمان ساسانیان زندگی می‌کردند، با تراشیدن یکی از ستون‌های آهکی غار مجسمه‌ای غول‌پیکر با ارتفاع حدود هفت متر ساختند. هنوز هم بخش‌های زیادی از این تندیس دست‌نخورده است. باتوجه به بازمانده‌های این اثر هنری (فرم کامل و سالم سر، کلاه مخصوص و منحصربه‌فرد پادشاهان ساسانی، نوع لباس و …) باستان شناسان مجسمه را به شاپور یکم دومین پادشاه ساسانی مربوط می‌دانند.
شاپور یکم فردی است که بعد از بنیان‌گذار سلسله ساسانی یعنی اردشیر بابکان به حکومت رسید. این مجسمه قدمتی ۱۷۰۰ ساله دارد؛ چراکه شاپور یکم به مدت سی سال در بازه زمانی سالهای ۲۴۰ تا ۲۷۰ میلادی بر ایران حکومت می‌کرد. به‌دلیل تاریکی زیاد غار، وجود آب، لغزندگی مسیر پیمایش درون غار، عمق زیاد، دسترسی سخت و… تا سال ۱۳۹۶ فقط چهار گذرگاه بزرگ و پنج گذرگاه کوچک، سه تالار و چهار مسیر فرعی غار شاپور کشف شده بود. به سرپرستی میثم آقایی گروهی از غارنوردان در خرداد و تیر ۱۳۹۶ این غار را بررسی کردند. بررسی این گروه نشان داد غار شاپور برخلاف تصور عموم افراد اسرار ناگفته زیادی دارد.
سرگذشت نگهبان غول‌پیکر
نام این غار از مجسمه شاپور یکم گرفته شده است. این غار در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش احیا و به جاذبه گردشگری تبدیل شد. متأسفانه در احیا این اثر، اصول باستان‌شناسی رعایت نشد و غار تا حدود زیادی جنبه باستانی خود را از دست داد. درحال‌حاضر بازو و دست‌های مجسمه شاپور شکسته و پاهای آن هم را هم با بتن ترمیم کرده‌اند. گروهی از تاریخ‌نویسان معتقد هستند این مجسمه طی زلزله‌ای که هزار سال پیش رخ داده، بر زمین افتاد؛ در سالهای اخیر گروهی از نظامیان آن را دوباره در جای خود قرار دادند.
بعضی دیگر بر این باور هستند که مجسمه شاپور در پی حمله اعراب به ایران و تصرف منطقه کازرون، توسط مسلمانان سرنگون و غنایم بسیاری از غار به تاراج برده شد. بااین‌حال روایت اول معتبرتر بوده و روی تابلو ورودی غار شاپور به‌عنوان گذشته آن نوشته شده است. داخل غار شاپور روی یکی از دو کتیبه نصب شده جزئیات احیای مجسمه، دست اندرکاران و فرآیند بهینه‌سازی مسیر ورود به غار را ثبت کرده‌اند. کتیبه دوم هم ترجمه کتیبه منتسب به شاپور یکم در نقش رجب (مکانی در مرودشت فارس) را روایت می‌کند.
غار شاپور کجاست؟
غار شاپور در تنگ چوگان مکانی نزدیک به شهر باستانی بیشاپور در شهرستان کازرون فارس قرار دارد. فاصله غار تا شهر باستانی بیشاپور شش کیلومتر و تا شهر کازرون تقریباً ۲۷ کیلومتر است. غار شاپور فقط یکی از جاذبه‌های گردشگری این تنگ به‌حساب می‌آید که در ارتفاعی نزدیک به ۸۰۰ متر از سطح زمین (۱۲۸۰ متر از سطح دریا) در دل کوه شاپور قرار دارد.
چگونه به غار شاپور بروید
درمجموع سه مسیر زمینی اصلی به سمت کازرون وجود دارد. اگر از سمت شیراز و یاسوج به‌سمت کازرون حرکت کنید، تابلو چرخش به سمت دهستان شاهپور (تنگ چوگان در این دهستان قرار دارد) را پیش از رسیدن به کازرون خواهید دید. بااین‌حال اگر از سمت بوشهر به‌طرف کازرون حرکت می‌کنید، باید از کازرون عبور کرده و خود را به دهستان شاهپور برسانید. پس از رسیدن به شهر باستانی بیشاپور میتوانید از زیبایی‌های این اثر تاریخی دیدن کرده و پس از اندکی استراحت به سمت تنگ چوگان حرکت کنید.
رود شاپور و سه روستای تنگ چوگان سفلی، وسطی و علیا (روستای کشکولی) در این تنگه قرار دارد. همچنین تنگ چوگان میزبان شش سنگ‌نگاره بزرگ مربوط به دوران ساسانیان، شاپور اول و پادشاهی بهرام اول و دوم است. پس از ورود به تنگ چوگان، باید خود را به روستای کشکولی یا همان تنگ چوگان علیا برسانید. پس از آن خود را برای یکی دو ساعت پیاده‌روی و کوهپیمایی آماده کنید. مسیر کوهپیمایی از کشکولی تا غار شاپور هموار با شیب ملایم است. ارتشی‌ها زمان احیای غار برای دسترسی راحت‌تر یک مسیر پلکانی احداث کردند. بنابراین علاوه‌بر کوهپیمایی، باید برای بالا رفتن از ۲۳۰ پله نزدیک غار آماده شوید. بالای مسیر پلکانی، غار شاپور با دهانه بزرگ سی متری نمایان است. شما میتوانید مجسمه شاپور را از همان دهانه غار مشاهده کنید. علاوه‌بر غار شاپور غار مرمر و غار مادر شاپور هم دو طرف غار شاپور قرار دارند.
درون غار شاپور
پیشنهاد می‌کنم پیش از ورود به غار، کمی در جای خود بایستید و به عقب برگردید. از این نقطه میتوانید دشت زیبای تنگ چوگان و منظره پیش روی مجسمه را مشاهده کنید. همچنین سمت چپتان یک دخمه دست کنده قرار دارد. بد نیست پیش از ورود به غار نگاهی هم به آن بیندازید. دخمه‌ها در عهد قدیم محلی برای قرار دادن اجساد مردگان بوده است.
در دهانه غار دو کتیبه وجود دارد. پس از مطالعه این کتیبه‌ها داخل غار شوید. از دهانه غار تا محل مجسمه، چهار ایوان به سبک زمین‌های محل برگزاری مسابقات ورزشی پیش رویتان قرار دارد. این مجسمه روی ایوان چهارم قرار گرفته است. ظاهراً ارتشی‌ها برای بهتر دیده شدن مجسمه، این سبک معماری را در درون غار پیاده کرده‌اند. برای رسیدن به ایوان چهارم و نزدیک مجسمه، باید ۲۵ پله مابین ایوان‌ها را پایین بروید. حالا پیکره‌ای با هفت متر ارتفاع و پهنای شانه‌ای نزدیک به دو متر مقابل شما قرار دارد.
در نگاه اول مجسمه بسیار ترسناک به‌نظر می‌رسد. به‌ویژه آن قسمت از دست شاپور که از مچ جدا شده و روی کمر مانده است. عظمت این اثر هنری کم‌کم شما را به این فکر فرو می‌برد که چگونه این پیکره باعظمت و ظریف را از سنگ و فقط با دست تراشیده‌اند. دقت ساخت مجسمه به‌طور غیرقابل‌باوری بالا بوده و همه جزئیات در طراحی تندیس درنظر گرفته شده است. در اطراف مجسمه آثاری از چهار سکو دیده میشود. این سکوها برای قرارگیری قطعات جداشده از مجسمه ساخته شده بود؛ اما متاسفانه قسمت اعظمی از آنها تخریب شد.
پشت مجسمه با پایین رفتن از ۱۲ پله میتوانید به‌سمت انتهای غار حرکت کنید. از این قسمت به بعد دیگر دستکاری‌های ارتشی‌ها دیده نمیشود و هرآنچه وجود دارد مربوط به گذشته غار است. حدودا هشتاد قدم پشت مجسمه شاپور دو حوضچه نگهداری آب دیده میشود که از زیبایی‌های این غار به‌حساب می‌آید. در مسیر پیاده‌روی خود به سمت انتهای غار، میتوانید آثاری از تراشیدن سنگ روی دیواره غار را ببینید. به‌نظر می‌آید قرار بوده در این مکان‌ها سنگ‌نگاره‌هایی حک شود؛ اما به‌علت نامعلومی به‌سرانجام نرسیده است. کنار این حوضچه‌های یک متری میتوانید آبشار سنگ زیبای غار شاپور را تماشا کنید. گودالی با قطر دهانه‌ای حدود صد متر و عمق زیاد پس از این مکان قرار دارد.
افراد برای رفتن به قسمت‌های درونی‌تر غار باید از پرتگاه کنار آن عبور کنند. تالار بزرگ ویژه انجام مراسم، محل ویژه ذبح قربانی و … ازجمله دیگر قسمت‌های غار است. تقریبا تا عمق ۴۵۰ متری می‌توان بدون مشکل با امکانات کم و البته کفش مناسب به داخل غار شاپور رفت. ازجمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد غار شاپور می‌توان به تنوع دمایی بخش‌های مختلف آن اشاره کرد. همچنین تغییر در میزان نور، رطوبت، سرعت باد، رسوبات و کانی‌های تشکیل‌دهنده غار در گوشه‌کنارهای مختلف آن ازجمله عجایب غار است. به‌علت وجود پرتگاه و عدم نور کافیب هتر است سفر خود به درون غار را همین‌جا تمام کنید؛ چراکه قسمت‌های دیگر غار فقط با تجهیزات تخصصی غارنوردی قابل بازدید هستند.
بهترین زمان بازدید از غار شاپور
برای رفتن به غار شاپور باید مسافت زیادی را پیاده طی کنید. بنابراین فصل بهار و پاییز زمان مناسب‌تری برای بازدید از این غار است. بااین‌حال اگر قصد دارید در تابستان از این غار تاریخی دیدن کنید، باید نکته مهمی را مدنظر قرار دهید. غار شاپور در قسمت غربی تنگ چوگان و رو به جنوب قرار دارد. بنابراین می‌توان گفت تقریبا در همه ساعات روز آفتاب به دل کوه می‌تابد. برای جلوگیری از گرمازدگی در پیاده‌روی تا غار شاپور، بهتر است صبح زود به سمت غار حرکت کنید. همچنین به‌علت بارندگی و لغزندگی مسیر کوهپیمایی تا دهانه غار بازدید از آن در فصل زمستان توصیه نمی شود.
توصیه‌های لازم قبل از سفر به غار شاپور
ازجمله نکات مهم پیش از سفر به سمت غار شاپور تهیه کفش مناسب، کرم ضد آفتاب و بطری آب است. همچنین شما نباید تنها به این مکان سفر کنید. اگر تنها هستید از اهالی روستای پایین دست کوه بخواهید شما را در این سفر همراهی کنند. محلی‌ها با دریافت مقداری پول علاوه‌بر اینکه به‌عنوان راهنمای مسیر با شما همراه میشوند، می‌توانند هم‌صحبت‌های خوبی در مسیر دو کیلومتری کوهپیمایی باشند. پای کوه شاپور و درون غار محل‌هایی برای خرید نوشیدنی و تنقلات وجود دارد؛ اما در مسیر پیاده‌روی جایی برای خرید این لوازم نیست. بنابراین آب خنک را فراموش نکنید.
فکر می‌کنم از مشاهده قیمت‌های عجیب و غریب مواد غذایی در این منطقه شگفت زده شوید! اگر دوست ندارید خرج سفرتان زیاد شود، بهتر است پیش از سفر به تنگ چوگان مایحتاج خود را تهیه کنید. همچنین با توجه به اینکه مسیر پیاده‌روی طولانی بوده و پله‌های زیاد دارد، باید هشدارهای لازم به افراد گروه بازدیدکننده داده شود. اگر برای گذران اوقات فراغت بازدید از غار شاپور را در برنامه سفر خود قرار داده‌اید، میتوانید با زمان‌بندی مناسب از شهر تاریخی بیشاپور، کاخ زیبای آناهیتا، سنگ‌نگاره‌ها و نقش‌های زیبای ساسانی واقع در تنگ چوگان، طبیعت زیبای منطقه و… هم دیدن کنید. همچنین میتوانید تجربه سفر خود به غار شاپور را با ما در میان بگذارید.
سفرنامه غار شاپور:
ساعت ۰۶:۰۰ از طریق جاده شیراز- کازرون بوسیله مینی بوس عزم سفر کردیم.
مقصد غار شاهپور در ۱۵۰ کیلومتری غرب شیراز بود.
این غار در تنگ چوگان در ۳۰ کیلومتری شمال کازرون واقع است. این تنگه روبروی شهر باستانی و متروکه بیشاپور که اکنون به صورت محل حفاظت شده نگهداری می شود واقع شده است.
جهت دره، شمال شرقی – جنوب غربی است که رودخانه ای نیز از طرف شمال شرقی به جنوب غرب در آن جریان دارد. انتهای دره باز و به جاده شیراز – قائمیه مشرف است.
غار در ضلع شمالی دره و در ارتفاع ۸۰۰ متری از سطح رودخانه درست بالای قریه چوگان وسطی قراردارد. از نظر باستان شناسی و تاریخی محل قدمت و غنای فراوان دارد و منسوب به شاهپور از پادشاهان سلسله اشکانی و معروف به ذوالاکتاف می باشد. در دهانه غار مجسمه سنگی از پیکره شاهپور وجود دارد که در اثر عوامل مختلف رو به ویرانی است. در این محل کاوش های باستان شناسی رسمی زیاد انجام شده و منجر به خروج آثار بسیاری از زیر خاک و روسوبات گردیده است.
روبروی قریه چوگان وسطی در ضلع جنوبی دره در سال های اولیه قرن حاضر زاغه های مهمات جهت انبار نمودن مهمات ارتش تعبیه شده است. در ابتدای دره و ضلع شمالی دره درست بالای قریه چوگان سفلی کتیبه های معروفی بر دیواره های سنگی نقش گردیده.
بافت کلی غار مانند غارهای آهکی که در اثر عبور آب باران بوجود می آید شامل یک محوطه بزرگ در ابتدا و گودال ها و راهروهای پیچ و خم دار پر از قندیل در اطراف است؛ با وجود کاوش های فراوان که در جهت اثبات عدم بن بست بودن غار صورت گرفته، این مسئله به اثبات نرسیده است. در اطراف غار شاهپور و کلا” در این رشته کوه غارهای فراوانی وجود دارد که کم و بیش بعلت سختی صعود و دسترسی به آن ها تاکنون کاملا” کاوش نگردیده اند و با توجه به قدمت محل احتمالا” غارهای موجود دیگر هم از نظر تاریخی و باستان شناسی اهمیت والایی دارند.
تعداد افراد در این سفر جمعه ۲۵ نفر بود که ۱۹ نفر در ساعت ۰۶:۰۰ و ۶ نفر بقیه در ساعت ۰۸:۰۰ از شیراز حرکت نمودند و در ساعت ۱۳:۰۰ به یکدیگر ملحق شدند.
در ساعت ۱۵:۰۰ مراجعت را شروع کردیم و پس از آب تنی در کانال آب کازرون و بازدید از شهر بیشاپور در ساعت ۱۸:۰۰ به شیراز عزیمت نمودیم.
مرتبط:
سفر به دریاچه ی دیدنی پریشان کازرون
تاریخچه شهر تاریخی بیشابور کازرون
گنبد نمکی جاشک دشتی
