مسجد گوهرشاد _بنای باشکوه عهد تيموري
تاریخ ساخت:۸۲۱ ه.ق
نام معمار: قوام الدین بن زید الدین بد طیان
بانی مسجد: گوهرشاد خاتون
مسجد گوهرشاد، يكي از بناهاي باشكوه و باستاني عهد تيموري است كه در اوايل قرن نهم قمري بنا شده است. اين بناي تاريخي در جنوب حرم مطهر رضوي قرار دارد و به رواق هاي دارالسياده و دار الحفاظ متصل است.
اين مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امير غياث الدين ترخان، از امراي جغتايي، همسر شاهرخ تيموري در سال ۸۲۱ قمري توسط معمار معروف ايراني، قوام الدين شيرازي، با به كارگيري سبك معماري دوران تيموري ساخته شد.
كاشيكاري مسجد، نمونه‌اي از شاهكارهاي عهد تيموري است. طاق هاي گنبدي شكل مسجد و مناره‌‌هاي آن با ويژگي و تزيينات خاص و با استفاده از سبك مقرنس، همچنين نقوش و خطوط ديواري بر روي زمينه گچي و معرق‌كاري ممتاز عصر تيموري، جلوه هاي بي نظيري را به نمايش گذاشته است.
اين بناي باستاني، نمونه كامل و برجسته هنر ايراني به شمار ميرود كه تمام خصوصيات و ويژگيهاي معماري سنتي در آن بكار رفته است، به ويژه ايوان جنوبي مسجد به نام ايوان مقصوره، با حدود ۵۰۰ متر مربع مساحت و۳۷ متر طول از باشكوه ترين ايوان هاي مسجد است.
ضلع هاي مسجد، همه با كاشي هاي معرق نفيس آراسته شده و در تمام ديوارها و غرفه هاي آن اسماء الله و آيات قرآن و احاديثي كه بعضي مربوط به مسجد است، وجود دارد. كتيبه ممتاز و تاريخي بايسنقر (فرزند گوهرشاد) كه از بهترين ثلث نويسان عهد تيموري بوده، با زيباترين خطوط ثلث بر پيشاني ايوان مقصوره خودنمايي مي‌كند و تاريخ بناي مسجد بر كاشي معرق، در اين كتيبه به چشم مي‌خورد. محراب، يك پارچه از سنگ مرمر با تزيينات و كنده كاري و كتيبه اي در ميان مقرنس كاريهاي آن، نمايانگر هنر آن دوران است. منبر صاحب الزمان (عج) واقع در كنار محراب ايوان مقصوره، از لحاظ قدمت حائز اهميت است. اين منبر نفيس، از چوب گردو و گلابي با شيوه منبت كاري بدون به كار رفتن ميخ در آن، به دست پر توان استاد محمد نجار خراساني، منبت كار معروف عصر فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است.
منبر صاحب الزمان (عج) در سال ۱۳۲۵ شمسي توسط مرحوم استاد حيدر نيكنام گلپايگاني مرمت شد. گنبد رفيع مسجد بر فراز ايوان مقصوره، بر عظمت اين بنا افزوده است. ارتفاع گنبد حدود ۴۱ متر و فضاي خالي بين دو پوشش گنبد، ۱۰ متر است. سطح خارجي آن با آجر لعاب‌دار و يك كتيبه با خط كوفي تزيين شده است. در دو طرف اين ايوان، دو مناره هر كدام به ارتفاع ۴۳ متر از كف مسجد ساخته شده و داراي كتيبه هايي چند است. مسجد گوهرشاد صحني به وسعت ۲۸۰۰ متر مربع دارد و زيربناي آن ۹۴۰۰ متر مربع است.
بناي مسجد شامل ۸ ايوان بزرگ و هفت شبستان است. گنبد خانه پشت ايوان مقصوره، با شبستان هاي يك طبقه، بخش هاي مختلف مسجد را به هم ربط مي دهد.
ايوان جنوبي، ايوان مقصوره نام دارد و ايوان شمالي، معروف به ايوان دار السياده است. ايوان شرقي، ايوان اعتكاف ناميده مي شود و ايوان غربي، ايوان شيخ بهاء الدين نامگذاري شده است. نام بانو گوهرشاد، باني مسجد، در ايوان شمالي مسجد (ايوان دارالسياده) بر كاشي معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. اين ايوان با معرق كاري زيبايي تزيين شده و بر سر در ورودي آن به رواق دارالسياده، پنجره‌اي نقره از آثار عهد قاجاريه نصب شده است. ايوان شرقي و غربي مسجد گوهرشاد، با معرق كاري ممتاز و كتيبه هايي به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خميني و بست شيخ بهاء الدين مرتبط مي كند. اين مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طيبعي و انساني صدمات زيادي ديده است؛ از جمله در زمين لرزه سال ۱۰۸۴، ايوان مقصوره صدماتي ديد كه مورد بازسازي قرار گرفت. مرمت‌‌هاي ديگر مسجد پس از گلوله باران روس ها در سال ۱۳۳۰ هـ.ق بود كه به صدمه ديدن گنبد و ايوان هاي مسجد انجاميد. گنبد و ايوان مقصوره و ايوان هاي شرقي و غربي مسجد در سال ۱۳۳۹ قمري مورد بازسازي اساسي قرار گرفت.
سردرها:
سردرها براي شكل دادن به مجموعه بارگاه منور امام (عليه السلام) طراحي شده اند. در سه ورودي از خيابان هاي شيرازي، نواب صفوي و طبرسي، سردرهايي با زيربناي بيش از ۷۰ هزار متر مربع احداث شده است.
سردر شيرازي: در مسير ورود زائران از خيابان شيرازي واقع شده و با ۲۴۶۲۵ متر مربع مساحت و ۲۵۴۹۲ متر مربع زيربنا، در غرب اماكن متبركه ساخته شده است.
سردر نواب صفوي: اين سردر، در مسير ورود زائران از خيابان نواب صفوي واقع شده است. ۱۶۱۶۴ متر مربع مساحت، ۱۶۸۵۰ متر مربع زيربنا دارد و در شرق اماكن متبركه واقع شده است.
سردر طبرسي: در مسير ورود زائران از خيابان طبرسي و در شمال اماكن متبركه و روضه منوره واقع شده است و ۲۶۹۲۳ متر مربع مساحت و ۲۷۷۱۵ متر مربع زيربنا دارد.
مرتبط: