قاچاقچیان، سراغ مجموعه «سلطان بندرآباد» یزد رفتند

ذات الله نیکزاد – عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری – که دهم فروردین در بازدید از این بنا و محوطه تاریخی با گودبرداری در داخل مجموعه سلطان بندرآباد مواجه شده است،  درباره‌ی وضعیت مجموعه تاریخی سلطان بندرآباد یزد و گود کردن با هدف حفاری غیرمجاز وسط بنای این مجموعه این طور آورده است: «در این روزهای نوروزی ١٤٠٠ که همه سرگرم دید و بازدیدهای عید هستند، حفاران غیرمجاز و جویندگان گنج‌های واهی، دست به تخریب یکی از نفیس‌ترین مجموعه‌های تاریخی در یزد زدند.

مجموعه سلطان بندرآباد (Bondar Abad) که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، در بیرون روستای بندرآباد و جزو شهرستان اشکذر است و بر سر راه میبد به یزد قرار دارد. این مجموعه از مهم‌ترین و گسترده‌ترین آثار مربوط به میراث عرفا در یزد محسوب می‌شود که قدمت آن به سده هشتم و نهم هجری می‌رسد و دارای ارزش‌ها و اعتبار علمی و هنری است. حفاری غیرمجاز اخیر منجر به تخریب نسبتا گسترده در کف گنبدخانه خانقاه شده است و در اثر آن دست کم سه قبر شکافته شده و صورت قبرهای مزین به کاشی‌های نفیس و اصیل سده نهم متلاشی شده است.قبرها در زیر دارای معماری متشکل از دیوار و طاق خشتی کوتاه است که متاسفانه بخش‌هایی از آن از بین رفت.

مجموعه بندر آباد محل زندگی و آموزش و وعظ سرسلسله مشهور عرفای یزد، شیخ تقی‌الدین دادا، بوده و سپس فرزندان و مریدان جانشینش در آن ماوا داشتند. مطابق مندرجات تواریخ یزد، این عرفا صاحب کرامات و مورد احترام مردم و فرمانروایان بودند و به دستگیری مردم بی‌چیز و نیازمند می‌پرداختند.

مجموعه که محصور در حصار و بارو و برج‌های نگهبانی است، از خانقاه، زاویه، صفه‌ها، مسجد یک ایوانی، شبستان، گرمابه، آب انبار، سردر بلند و حیاط‌هایی است. گنبدخانه مدفن شیخ دادا و پسر او شاه محمود بوده است، اما پیکر شیخ را بعدا به محله ای در یزد منتقل کردند که به نام شیخ داد شهرت یافت. اکنون قبر شاه محمود و عرفا و مریدان دیگر که نزدیک بیست تن می‌شوند، با سنگ قبرهای نفیس و کاشیکاری معرق در زیر گنبدخانه قرار دارد.

آثار نفیسی مانند سنگ قبرهای حجاری شده و کتیبه‌های سنگی و کاشی دیگر حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان عتیقه را به سویی خود می‌کشاند.

هرچند حفاری غیرمجاز و سرقت آثار نفیس از چند دهه پیش در این مجموعه سابقه دارد، اما حفاری و خرابی در روزهای نوروز و بی‌خبری نهادهای مسوول عجیب می‌نماید و مهم‌تر از همه چنین اتفاق نامیمونی در یزد، که مردمانش به حفظ و حمایت از آثار تاریخی شهره عالمند، زنگ خطری است که باید به آن توجه عمیق نشان داد و فکری جدی به حال این مشکل اساسی کرد.

توضیح اینکه نویسنده این سطور به طور اتفاقی و برای انجام بازدید و پاره‌ای پژوهش کوتاه در روز دوشنبه دهم فروردین ۱۴۰۰ به این مجموعه وارد شده بودم که در کمال تحیر و تعجب با صحنه وحشتناک و متاثرکننده  کندوکوب و حفاری مواجه شدم. معلوم بود تازه اتفاق افتاده و شاید یکی دو روزی از این رویداد گذشته است. نگهبان و راهنمایی در مجموعه حضور نداشته و از خاک و خاشاک کف صحن و فضاهای داخلی می‌شد فهمید که از سرکشی و رسیدگی هم مدت‌هاست خبری نیست.

یاد کشمکش میان اوقاف و میراث فرهنگی بر سر مالکیت و بهره برداری مجموعه در دو سال گذشته افتادم. شاید این خرابی و رهاشدگی میوه همان اختلاف تصور شود، اما جوهره و ذات حفاظت از  آثار و بناهای تاریخی وظیفه‌ای قانونی است که مالکیت و بهره‌بردار برنمی دارد. بدیهی است که مخربان نابخرد در این انفعال و بی‌عملی، با وقاحت به جان میراث ارزشمند فرهنگی می‌افتند و تباهشان می‌کنند، بی‌آنکه آب از آب تکان بخورد.»

 

مجموعه سلطان بندرآباد در روستای بُندرآباد، خانقاه شیخ تقی الدین دادامحمد (شیخداد) است که از نظر نقشه ساختمانی و طرز بنا به مسجد شباهت کامل دارد. در جنوب صحن آن صفه ای به طول ۱۱ متر و در جنوب این صفه، گنبدی قرار دارد که با کاشی های فیروزه رنگ شش ضلعی و حواشی معرق پوشیده شده است. در این مجموعه محرابی به چشم می خورد که طرفین آن دو اتاق کوچک با تزئینات کاشی فیروزه ای وجود دارد. در این بقعه آثار و قبور متعددی دیده می شود که محل دفن عده ای از مشایخ سلسله دارائی است.

زمان احداث بنا را قرن هفتم هجری قمری می دانند. در دو طرف محراب آن، دو اتاق کوچک با تزئینات کاشی فیروزه‌ای وجود دارد. در این بقعه آثار و قبور متعددی دیده می‌شود که محل دفن عده‌ای از مشایخ سلسله دارائی است.

خانقاه بندر آباد مثل خیلی از آثار قدیمی یزد سال ها در زیر شن های کویری مدفون شده بود و با تلاش میراث فرهنگی یزد سر از شن های روان بیرون آورد. این مجموعه، از طاق و تویزه‌هایی با خشت و گل بنا شده و شامل خانقاه، مسجد جامع، حسینیه، آب‌انبار، برج حفاظتی و مقبره می‌شود که در حصار و بارو محفوظ است.

این مجموعه که در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است،  علاوه بر مدفن عده ای از مشایخ سلسله دادایی از جمله قبر سلطان محمود فرزند شیخ محمد دادا است، محل دوازده قبر دیگر دربقعه ضلع جنوبی حسینیه است که روی سنگ قبر آنها آیاتی از قرآن با خط ثلث وکوفی همراه با نقوش زیبا حکا کی شده است. همچنین این مجموعه دارای حصاری با ۹ برج حفاظتی است که هم اکنون تنها هفت برج آن باقی است و از مسجد و حسینیه این مجموعه برای برپایی مراسم عزاداری در محرم استفاده می شود.

منبع:ایسنا

مرتبط:

یخچال میبد _یادگارهای یزد

سفری به کویر کاراکال یزد

مسجد جامع یزد _موزه معماری ایران