احیای یک تاریخ با شکوه
تاریخ صفویان را با گام نهادن در دروازه دولتخانه صفوی مرور می کنیم و آرام آرام به میدانی وارد می شویم که شهرۀ جهانیان است و هر ضلع آن با بنایی آذین شده که به هنر سپاهانیان جلوه ها یافته است و چشم ها حجره های اطراف آن را در جستجوی صنایع دستی این دیار دور می‌چرخد.
به گزارش خبرنگار ایمنا، میدان نقش‌جهان در سال ۱۳۵۸ و با شکل کنونی خود در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید و هر تغییری حتی با هدف احیای این میدان ابتدا باید در شورای میراث فرهنگی استان مصوب شده و به تایید شورای عالی میراث فرهنگی تهران برسد و بعد از آن نیز با ارسال به کمیته میراث جهانی یونسکو و تایید این کمیته، مجوز تغییرات صادر شود. یکی از مباحثی که برای احیای میدان نقش جهان مطرح است تبدیل دوبارۀ این میدان به فضایی برای چوگان و درواقع میدان چوگان است. چوگان نیز در دوازدهمین نشست سالانه کمیته میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در سال ۱۳۹۷ به نام ایران جهانی شد؛ دو میراث جهانی ایران یعنی میدان نقش جهان و بازی چوگان هر دو برخاسته از نصف جهان هستند و هر دو در تلفیقی شگرف نمود جهانی یافته اند… بازی چوگان در میدانی که نقش جهانش می خوانند… قدر مسلم احیای این دو که به تبدیل میدان نقش جهان به میدانگاهی برای چوگان می انجامد به تغییرات بسیاری در این میدان جهانی نیاز دارد که در این گزارش از دیدگاه احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری بررسی شده است.
شناختن تاریخ لازمۀ پیش‌رو بودن است
احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان می گوید: «یک از مباحثی که درخصوص میدان نقش جهان وجود دارد تبدیل شدن و یا نشدن آن به میدان چوگان است، متاسفانه برخی معماران این شهر مطالعه نمی کنند و خود را آوانگارد نشان می دهند در حالی که آوانگارد بودن مشخصاتی دارد. کسی که می خواهد پیش‌رو باشد باید تاریخ خود را بشناسد تا بتواند موارد گوهرۀ تاریخ را از موارد غیر گوهره ای تشخیص دهد یعنی سنت خوب و بد را از هم تشخیص دهد چرا که باید با سنت گوهره ای رابطه برقرار کند و در این صورت بتواند آوانگارد باشد و فرهنگ و تحول نوگرایی ایجاد کند، اما بدون مطالعه نوگرا و آوانگارد می شوند و می گویند که مثلا حوض میدان نقش جهان تاریخی است و چرا می خواهید آن را صاف کنید!»
وی ادامه می دهد: «آنها از احیای حوض حرف می زنند درحالی که هدف ما احیای یک اثر صفوی است و حوض دوره رضاشاه در برابر این احیا ارزشی ندارد. مهم این است که یک اثر تاریخی مثل میدان ونیز ایتالیا به شکل اصلی خود بازگردد، میدان ونیز شکل اصلی خود را دارد اما مردم زمان در آن حضور دارند به طوری که کف آن را خط کشی کرده اند و چند روز در هفته به مرکز فروش تولیدات فرهنگی به توریست ها تبدیل می شود یعنی مردم روز در این میدان زندگی می کنند و این میدان کاملا احیا شده اما شکل آن به صورت اصلی خود یعنی همان میدان تاریخی ونیز است.»
میدان نقش جهان مرکز فرهنگی است نه تجاری
منتظر با بیان اینکه اصفهان موقعی مرکز چوگان دنیا بوده است و اکنون انگلیسی ها که خودشان مسابقات چوگان دنیا را رهبری کرده و اجرا می کنند موافق برگزاری چوگان در اصفهان هستند تصریح می کند: «اگر یک تیم خارجی مثل انگلیس به اصفهان بیاید فقط به اندازه بودجه کشور پول می آورد تا خرج اسب هایش کند، این مسابقات هم یک یا دو بار در سال برگزار می شود. وقتی همه قبول دارند میدان نقش جهان به میدان چوگان تبدیل شود چرا یک معمار بدون اطلاع باید مخالفت کند! مشکل ما اینجاست که همه در مورد مسائل فرهنگی صحبت کرده و مسائل فرهنگی را برای توجیه مسائل سیاسی خود بهانه می کنند.»
این پیشکسوت معماری و مرمت با بیان اینکه وقتی میدان چوگان برگردد بسیاری از عناصر آن نیز باز خواهد گشت، می افزاید: «الان اکثر مغازه های اطراف میدان نقش جهان به اغذیه فروشی و بستنی فروشی تبدیل شده اند درحالی که هدف اولی که از زمان مهندس شیرازی در مورد این میدان وجود داشت و در احیای سالها قبل در میدان نقش جهان انجام شد این بود که هنرمندان شاخص صنایع دستی اصفهان به این میدان بیایند و حتی این مغازه ها را هم به آنها واگذار کردند اما درد و بدبختی این است که هنرمندان شاخص مملکت همه فروختند و رفتند و گزفروشی شد اما نکته این است که حتی برندهای گزفروشی هم در میدان نیستند مثلا گز کرمانی یا مظفری و یا سایرین یک شعبه در میدان نقش جهان ندارد درحالی که اگر مغازه تجاری در میدان است باید شاخص باشد. جایگاه مشاغل غیرفرهنگی در طرح های جامع مراکز تجاری اصفهان مشخص شده است بروند و بسازند.»
وی با تاکید بر اینکه میدان و چهارباغ مرکز فرهنگی اصفهان است و نه مرکز تجاری می گوید: «مسئولین کمی باید قدرت نشان دهند تا هر کس در مغازه اش و در هر مکانی نتواند هر کاری بکند. چرا نمی توانند از وجود این همه گزفروشی و بستنی فروشی در میدان نقش جهان جلوگیری کنند. البته یکی از دلایل اصلی این موضوع نبودن گردشگر خارجی است گردشگر ما داخلی است و هزینه‌کرد آن پایین است و برای رونق گردشگری اصفهان ناکافی است.»
به میدان نقش جهان نگاهی دوباره می اندازیم… گرد این میدان بناهای باشکوه کاخ عالی قاپو، سر در بازار قیصریه، مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی بنا شده که هر یک از آن ها اثر معماری های فاخر و با شکوه دوره صفویان است؛ ضمن اینکه رژه قشون، بازی چوگان، برگزاری آئین ها و جشن ها و نمایش های مختلف در دوره شاه عباس اول و جانشینان او در میدان جهانی نقش جهان بر گزار می‌شد و یادگار آن دوران “دو دروازه سنگی چوگان” است که در میدان بر جای مانده است.
لزوم تغییرات اساسی برای احیای میدان نقش جهان
در این خصوص مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری با بیان این که میدان نقش جهان در دوره صفویه میدان چوگان و میدان دفینه رفتن یعنی سان و رژه رفتن و محل قپق‌اندازی بوده است می گوید: «در زمان شاه‌عباس حوض در میدان وجود نداشت و نهری دور میدان بود که الان هم وجود دارد اما بدون آب است، ضمن اینکه کنار این نهر نیز ردیفی از درختان وجود داشت.»
وی ادامه می دهد: «اگر میدان نقش جهان به حالت اصلی خود یعنی دوره صفوی بازگردد باید حوض وسط میدان برداشته شده و برای تبدیل آن به میدان چوگان باید تغییرات اساسی دیگری هم در کف میدان انجام شود، ازجمله اینکه باید تمام فضای میدان حداقل از دروازه‌های سنگی چوگان به فاصله بین دو دروازه چوگان به‌طور کامل از آنچه وجود دارد پاک‌سازی شود ضمن اینکه نوع درختان موجود که اکنون در این میدان وجود دارد باید تغییر کرده و با درختانی که پیش از این وجود داشته جایگزین شوند.»
به گزارش ایمنا، حالا از میانۀ میدان، فاصلۀ دو دروازه سنگی چوگان را طی می کنیم و شکوه دوبارۀ این میدان جهانی را در حالی در ذهن تداعی می کنیم که بازی آغاز شده است و سواران بر اسب ها با چوب های چوگانی که در دست دارند گوی را به سمت دروازه ها می رانند… هیاهویی برپاست و صدای تشویق جمعیت اسب ها را نیز به وجد آورده است…
منبع:ایمنا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.