عروسک گردویی اقلید

عروسک گردویی زمان تکاندن گردو در شهر اقلید توسط مادران ساخته می شود و برای این کار دو روش وجود دارد.

هنوز هم در اقلید کوچه‌باغی‌ها با درختان سر به فلک کشیده و بلندقامت گردو مشاهده می‌شود و روزهای گرم تابستان که به پاییز که از راه می‌رسد، کوچه‌باغ‌های متعدد اقلید پر می‌شود از بوی گردو، بوی سبزی که تا عمق جانت نفوذ می‌کند، بوی تلخی خوشایندی که لذت را برای هر عابری همراه دارد.

شهرستان اقلید، از دیرباز تا امروز یکی از قطب‌های مهم تولید محصول گردو بوده است؛ شهرستانی با ۳۲۰۰ هکتار باغ و تولید و بیش از ۶هزار تن محصول گردو در هرسال، شهری با آب و هوایی سرد اما دل‌چسب از شمالی‌ترین شهرستان‌های استان فارس است و به دلیل سردسیری بودن این شهرستان و وجود درختان گردوی فراوان در این دیار، مادران اقلیدی در فصل برداشت گردو در این شهرستان برای کودکان خود، عروسک گردویی می‌سازند که ساخت عروسک گردویی به دو روش انجام می‌پذیرد که شرح آن در این گزارش به‌صورت کامل آمده است.

در روش اول ابتدا حدود ۲۰ سانتی‌متر از کاموا را دولا گره می‌زنند که دایره‌ای درست می‌شود و سپس این دایره کاموا را می‌چرخانند تا پر شود یعنی حدود ۱۰۰ دور کاموا را به شکل دایره‌ای می‌چرخانند پس بالای کاموا را گره می‌زنند و قسمت پایین آن را قیچی می‌کنند قسمت گره‌خورده سر عروسک است گردو را وسط کاموا قرار می‌دهند به شکلی که کاموا آن را بپوشاند و پیدا نباشد و از قسمت گردن و گلوی عروسک گره می‌زنند حالا سر عروسک درست‌شده است.

پس‌ازآن گردویی دیگر زیر گردو اول قرار می‌دهند و دو بار پایین گردوی دوم را هم گره می‌زنند، قسمت پایین پای عروسک هست که چیده و مرتب می‌شود و به دو قسمت مساوی تقسیم می‌شود و سپس منتهی‌الیه هر دو قسمت کاموا را گره می‌زنند تا پای عروسک نیز آماده درست شود و برای دست عروسک دوباره به‌اندازه ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر کاموا را همانند قبل دایره‌وار آماده می‌کنند و کاموا را دور آن می‌پیچند و وسط آن را با تکه‌ای دیگر از کاموا می‌پیچند و سپس محکم می‌کنند و گره می‌زنند و با نخ و سوزن به پشت گردن عروسک متصل می‌کنند و دو بار منتهی‌الیه نخ کاموا آن را می‌دوزند تا دست‌ها ساخته شود و عروسک گردویی ساخته‌شده است.

درروش دوم برای ساخت عروسک گردویی اقلید ابتدا دوتکه چوب کوچک را به شکل به‌اضافه روی‌هم قرار می‌دهند و به‌وسیله نخ محکم می‌بندند سپس ته گردو را خالی می‌کنند و روی چوب قرار می‌دهند تا سر عروسک آماده شود، حالا ساختار عروسک آماده‌شده است.

و پس‌ازآن نوبت به رویه عروسک می‌رسد که کاموا را به شکل دایره گره می‌زنند و دورهم می‌پیچند و همانند مرحله قبل وسط آن را گره می‌زنند و آن را روی عروسک قرار می‌دهند و گردن عروسک را با نخ محکم می‌بندند، حالا سر عروسک آماده هست و نوبت به شکل‌دهی دست‌وپایش می‌رسد.

برای شکل‌دهی به دست‌ها و پاهای عروسک گردویی از قسمت گردن نخ‌ها را به سه بخش تقسیم می‌کنند دو قسمت راه‌دست‌ها و یک قسمت تنه آن است که دوباره منتهی‌الیه دست‌ها را می‌بندند و گره می‌زنند و در آخر نوبت به پاهای عروسک می‌رسد که آن‌هم رشته‌های کاموا از وسط به دو قسمت تقسیم‌شده و آخر آن را گره می‌زدند به این شکل عروسک آماده می‌شود.

مهارت ساخت عروسک گردویی شهرستان اقلید به شماره ۲۴۰۳ در سال جاری به ثبت ملی رسیده است.

* گزارش از مژگان ثابت‌قدم، کارشناس مسئول مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس