کاخ فلاحتی _موزه کشاورزی ایلام

منطقه استان ایلام که در زمان قاجاری ها متعلق به استان لرستان بود و پشتکوه نام داشت، تقریبا به دلیل آب و هوا و مناظر خوشش، برای والیان و حکمرانان ایلام، حتی پادشاهان قاجار منطقه ای ییلاقی به حساب می آمد. بنابراین تا جایی که توانستند در بخش هایی از آن خانه هایی برای خود ساختند. کاخ فلاحتی نیز در زمره همین خانه ها قرار می گیرد.

کاخ فلاحتی تقریبا در وسط نقشه شهر ایلام و در خیابان «آیت‌الله عبدالرحمن حیدری ایلامی» واقع شده است.

بنایی که زیبا معماری شده و خوش چهره است و قدیم وسط باغی سرسبز با قناتی انحصاری ساخته شده بود. استفاده اداری از ساختمان هایی که به مرور روی این باغ ها ساخته شدند، خصوصا اداره کشاورزی، حال و احوال این کاخ کوچک قاجاری را بد کرده است. با این حال مسولان در تلاش مرمت و احیای آن هستند.

تاریخچه

کاخ فلاحتی در سال ۱۳۲۶ هجری قمری یعنی در دوره قاجاریه به فرمان «غلامرضا خان»، والی وقت ایلام، ساخته شد. لازم به ذکر است که در زمان‌های گذشته فضای اطراف کاخ، فضایی باز و دل‌انگیز و پر از باغ‌های میوه بود، ولی در حال حاضر تمام محیط پیرامون آن را ساختمان و خیابان فرا گرفته که این موضوع کمی از جذابیت قدیم آن را کاسته است. کاخ فلاحتی هم‌اکنون در محوطه سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام قرار گرفته و به موزه کشاورزی نیز تبدیل شده است. به همین دلیل ممکن است که برخی آن را کاخ کشاورزی نیز ‌بنامند. این کاخ با هر نامی که شناخته شود، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ایلام است.

مشخصات بنا

زمینی که کاخ در آن ساخته شده است، مساحتی در حدود ۸۱۰ مترمربع دارد. خود کاخ نیز زیربنایی بالغ بر ۳۳۷ مترمربع را دارا است. وارد کاخ که شوید، یک هال بزرگ در وسط آن قرار دارد و در اطراف آن دو اتاق تو در تو دیده می‌شوند. در جلوی این هال میانی یک ایوان قرار دارد که هم اتاق‌ها و هم هال به این ایوان ورودی دارند.

دو سمت این اتاق‌ها به صورت چند ضلعی بیرون آمده‌اند و همچنین در میان آن‌ها دو تراس نیز وجود دارد. پنجره‌هایی نیز در هر دو طرف وجود دارند که به لطف ظرافت‌های طراحی همچون طاق نیم دایره‌ای و گچ بری‌های هنرمندانه با نقش‌ و نگارهای گل و گیاه و انسان بسیار زیبا به چشم می‌آیند که این نشان از درک هنری بالای معمار و طراح این بنا دارد. اگر به داخل اتاق‌ها بروید، سادگی و طراحی بدون تزیین آن‌ها کاملا در نظرتان مشهود خواهد بود.

در مورد تراس کاخ نیز باید گفت که سقف آن بر دو ستون تکیه زده و استوار شده است. نکته جالب دیگر در طراحی بنا در سرستون‌های این قسمت است. این سرستون‌ها به شیوه کوفی ساخته شده‌اند و بسیار زیبا هستند. سقف کاخ فلاحتی که شیب‌دار بوده و پوششی از ورق گالوانیزه نیز دارد، به صورت طاق ضربی با تیر‌های چوبی و ملاط اندود ساخته شده است.

از مصالح عمده‌ای که در ساخت این کاخ زیبا استفاده شده است، می‌توان به سنگ‌های تراشکاری شده، گچ، چوب و آجرهای مربعی اشاره کرد. ضمن این که کف بنا نیز با آجر فرش شده بود، ولی متاسفانه به دلیل خراب شدن سطح و عدم حفظ و رسیدگی مناسب، بعدا با موزاییک مرمت شده است. همچنین همان گونه که پیش از این هم اشاره کردیم، ورق گالوانیزه نیز در سقف کاخ استفاده شده است.

 مشکلات و برنامه‌ها

آن‌طور که مسئولین اداره میراث فرهنگی استان ایلام در سال‌های اخیر گفته‌اند، کاخ زیبای فلاحتی که حدود نیم قرن پیش باغی بسیار باصفا و آرامش‌بخش نیز بوده، در سال‌های اخیر به دلیل ساخت و سازهای اداری در مجاورتش دچار یک سری از آسیب‌ها در بنا شده است.

 

اداره میراث فرهنگی استان ایلام علاوه بر این که در تلاش است که خرابی‌های ایجاد شده در این بنا را مرمت کند، سعی می‌کند که قنات موجود در این کاخ را نیز احیا کند. با انجام این کارها و حفاظت بیشتر از کاخ فلاحتی که امروزه به عنوان موزه نیز شناخته می‌شود، امید است که این اثر تاریخی ارزشمند بتواند سهم بیشتری در جذب گردشگر در شهر ایلام داشته باشد.

سال ۱۳۹۰ این کاخ، به موزه کشاوری استان ایلام تبدیل شد. از آن جا که تپه های باستانی اطراف شهر ایلام زیاد است و رودخانه ها وسرزمین ها آبرفتی به این خطه امکان کشت و زرعی مناسب می دهد. از آن جا که کشاورزی در امر یکجانشینی و شروع تمدن و بعدها شهرنشینی بسیار مهم است، این موزه می تواند این اهمیت را به بازدید کنندگانش نشان دهد. به واسطه کشفیات تپه های اطراف ایلام شاید اگر بگوییم خاستگاه کشاورزی یعنی اولین باری که انسان فهمید اگر دانه را در زمین بکارد سبز خواهد شد و می تواند آن را پرورش دهد ایلام است، واقعیت را گفته ایم. این موزه هم تلاش کرده تا روند کشاورزی از قدیم تا کنون را با ابزار های دوران پیش از تاریخ و پیش از اسلام تا دوره معاصر را نشان داده است.

ثبت در فهرست آثار ملی

کاخ فلاحتی به عنوان یکی از یادگارهای بر جای مانده از دوران قاجار در شهر ایلام که گوشه‌ای از هنر معماری آن دوران را نیز به تصویر می‌کشد، در شهریور ۱۳۵۷ با شماره ۱۷۵۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است تا بر اهمیت آن به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند تاکید بیشتری شود.

مرتبط:

دره ارغوان ایلام ، بهشت رنگ‌ها

آبشار اما ایلام _تماشای شگفتی طبیعت