مسجد جامع یزد _موزه معماری ایران

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان در دل کویره که حدود ۱۰۰ سال و سه دوره بنا شده. پایه های اصلی مسجد رو ساسانیان و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذریه. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموریه. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربه فرد، شهرت داره و فوق العاده زیباست.

مسجد جامع یزد که به قطع، همانند مرواریدی بی‌بدیل در شهر یزد می‌درخشد، در ضلع غربی خیابان امام خمینی و یکی از محله‌های قدیمی این شهر، قرار دارد. چهارسوق و بازار شاهی یزد، از دیگر بناهای تاریخی قرن هشتم ه.ق، در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارند. انتهای سه بازارچه قدیمی شهر یزد، به چهارسوق متصل است. یکی از این بازارچه‌ها به مسجد جامع ختم می‌شود که با اتصال دو بازارچه‌ی دیگر به کوچه‌ی یهودی‌ها و محله‌ی دارالشفا، مجموعه‌ای باستانی و حیرت‌انگیز را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند.

تاریخچه‌ احداث مسجد جامع یزد

بر اساس اسنادی که از گذشته برجای مانده است، مدت زمان ساخت و تکمیل مسجد جامع یزد، در مدت یک قرن و در دوران‌های مختلف تاریخی انجام شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سلطنت ایلخانی، صفویان، حکومت تیموریان، فرمانروایی آل مظفر و قاجاریان اشاره کرد.؛ چراکه هر قسمت از این بنای تاریخی به مرور زمان و توسط بانیان متعددی ساخت و مرمت شده است. به نظر می‌رسد اولین بانی این اثر حیرت انگیز، عمرو لیث صفاری است. اما مشهورترین بانی ساخت آن، علاالدوله کالنجار، است که در سال‌های ۴۷۴ تا ۴۹۸ هجری شمسی به‌عنوان حاکم یزد، فعالیت کرده است. پس از فوت کالنجار، به همت دختران فرامرزبن علی که از خاندان کاکویی به شمار می‌آیند، بخش‌های جدیدی به بنای اصلی مسجد اعظم اضافه می‌شود.

متاسفانه از قسمت‌های کهن مسجد، اثری برجای نمانده است و آنچه که امروزه به‌عنوان ساختمان مسجد اعظم یزد مشاهده می‌شود، به همت شماری از صاحب منصبان، رجال دینی و مملکتی دوران مختلف، نوسازی و بنا شده است.

کتیبه‌های تاریخ‌دار بنا

در هشتی ورودی شرقی بنا، کتیبه‌ای از کاشی که در آن متن وقفنامه مسجد آمده به تاریخ ۷۶۵ ه.ق است؛ و این قدیمی‌ترین تاریخ ثبت‌شده در بنا است. دیگر لوح‌ها سنگی و کتیبه‌های کاشی این هشتی به تاریخ ۷۷۰، ۷۷۷، ۸۲۰، ۸۶۳، ۸۷۵ و ۹۴۷ ه.ق هستند.

معماری مسجد اعظم

مسجد جامع کبیر یزد، یکی از خارق العاده‌ترین و منحصربفردترین بناهای تاریخی است که علاقه‌مندان بسیاری را در سراسر جهان، شیفته و معطوف خود ساخته است. این اثر تاریخی شگفت‌انگیز، متشکل از یک ایوان مرتفع، دو شبستان، دو گرم‌خانه واقع در ضلع‌های شرقی و غربی شبستان‌ها، گنبدخانه، دو پایاب و یک صحن بزرگ به شکل مستطیل است که نشانگر معماری و طراحی ساخت جالب و زیبای ایران باستان است. شش ورودی برای داخل شدن به این مسجد بزرگ در نظر گرفته شده  که هرکدام در قسمت‌های مختلف مسجد تعبیه شده است.

در دوران قاجاریه و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، عملیات تخریب در سطح گسترده‌ای برای بازسازی و مرمت این بنای تاریخی صورت گرفت که باعث ایجاد ظاهری کاملا متفاوت از مسجد اولیه شد. بر اساس مکتوبات تاریخی، مسجدی که امروزه مقصد گردشگری مردم زیادی از سراسر جهان به شمار می‌آید و همچنین محل برگزاری مراسم عبادی و دینی مردم یزد محسوب می‌شود، بر جای سه مسجدی ساخته شده است که در سالیان گذشته در کنار یکدیگر بنا شده‌اند. اولین مسجدی که به اسم مسجد جامع عتیق معروف است، در اواخر قرن سوم هجری قمری و در زمان حکومت عمرو لیث صفاری طراحی و ساخته شد. این بخش از بنای ساخته شده، در قرن پنجم هجری قمری نیز تعمیر و مرمت شده و در کنار آن مناره‌ای را بنا کردند که تا قرن‌ها پس از احداث آن، همچنان حضور داشت.

در قرن پنجم هجری قمری، زمانی که علاالدوله، از امرای وقت یزد بود، به ساخت دومین مسجد که به نام مسجد جامع قدیم شناخته می‌شود، پرداخت و با ساخت یک گنبد خانه و چند ایوان، بناهای بیشتری را به مسجد اولیه اضافه کرد. پس از وی، دختران فرامرز بن کاکوئی، موجبات ساخت قسمت‌های جدیدی از جمله یک شبستان و مقبره در کنار دومین مسجد را، فراهم کردند.

نمایی از مسجد در سال ۱۳۱۳

و اما سومین مسجد که همان مسجد جامع نو نام دارد، در اوایل قرن هشتم هجری قمری با صحنی کوچک، گنبدخانه و ایوانی بزرگ، بنا شد. مسجد جامع نو، توسط سید رکن الدین محمد قاضی و با تلاش‌ها و پیگیری‌های بی‌وقفه‌ی وی، ساخته و به بهره برداری رسید.

هر بیننده‌ای که از این مسجد تاریخی دیدن می‌کند، محو معماری بی‌نظیر ایرانی که در ساخت شبستان‌، گنبد، کاشی‌کاری، مناره‌ها، صحن و گچ‌کاری‌هایی که در آن به کار رفته است، می‌شود. محرابی که در گنبدخانه واقع شده است و در واقع به‌عنوان محراب اصلی نیز درنظر گرفته می‌شود، توسط کتیبه، آجر ضربی و کاشی معرق، تزئین شده و جلوه‌ای از هنر و ذوق ایرانی را به جهانیان عرضه می‌دارد.

گنبد مسجد که زیبایی‌اش چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌سازد، از دو پوسته‌ی متصل به هم تشکیل شده است که با طرح زیبایی از گل صابونکی، با ساقه‌ای مزین به نام الملک‌الله، که به خط کوفی تکرار شده، عنوان یکی از ممتازترین و یگانه‌ترین آثار معماری جهان را از آن خود ساخته است. قطعا گنبدخانه، ایوان و مکان‌های اطراف آن را می‌توان یکی از زیباترین قسمت‌های مسجد جامع یزد دانست.

کاشی‌کاری فوق‌العاده زیبای معرق، گره‌ چینی و نقش‌های اسلیمی و گیاهی که بر ایوان مرتفع این بنای عظیم، همچون خورشیدی درخشان، خودنمایی می‌کند، نمایی منحصربه‌فرد را برای آن، به وجود آورده است.

بانی مناره‌های سردر مسجد احتمالا آقا جمال‌الدین محمد، مشهور به «مهترجمال»، وزیر یزد در دوره‌ی شاه‌طهماسب صفوی بوده است. ارتفاع مناره‌های مسجد جامع یزد، با بیش از ۵۲ متر و قطری برابر با هشت متر، لقلب بلندترین مناره در بین مساجد تاریخی را از آن خود کرده است که متاسفانه در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فروریخت، و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در واقع می‌توان تزئینات به کار رفته در معماری مسجد را یکی از شاهکار‌های خیره‌کننده‌ی تاریخ بشر در نظر گرفت که مورد ستایش و تحسین بازدیدکنندگان خارجی و داخلی قرار می‌گیرد.

آدرس مسجد جامع یزد

یزد، خیابان مسجد جامع یزد تقاطع کوچه آب انبار وزیری، نزدیک موزه وزیری

مرتبط:دخمه خاموش یزد