نگاهی بر تاریخچه “بازار وکیل” شیراز

 بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است . شیراز یکی از مهمترین شهرهای ایران از نظر موقعیت جغرافیایی استراتژیکی، تاریخی و فرهنگی می باشد. نقش و اهمیت این شهر را در طول تاریخ ایران به راحتی می توان لمس کرد. بزرگی این شهر در طول تاریخ ارتباط مستقیمی با قدرت اقتصادی شهر داشته و پشتوانه این اقتصاد پویا قطعا بازارهای شهر بوده.

بازار تاریخی وکیل از مهمترین بازارهای شیراز از گذشته تاکنون بوده و یادگاری زیبا از کریم خان زند می باشد که در قسمت مرکزی این شهر و در نزدیکی میدان شهرداری قرار گرفته است. ما در ایران، بازارهایی داریم که قدمت چند صد ساله آن ها، گوشه ای از تاریخ سرزمین اهورایی را به تصویر می کشد و دیدنشان هر بار، ناگفته های بسیاری را عیان می کند و بازار زیبای وکیل شیراز نیز از این قاعده مستثنی نیست.

شیراز از دیرباز یکی از مهمترین شهر های ایران و فلات جنوبی بوده و در دوره های مختلفی همچون آل مظفر مقر حکومتی بود. پس از آن که کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت کشور انتخاب کرد، طی ۲ دهه، آبادانی و رفاه زیادی در شهر زیبای شیراز ایجاد گشت. ثبات و امنیت با ساخت حصارها، قلعه ها، کاروانسرا ها و . . . به شهر بازگشت. درمیان تمام بناهای ساخته شده، مجموعه بی نظیر بازار وکیل مانند گوهری می درخشید. شروع ساخت این مجموعه بزرگ حدودا از سال ۱۱۳۷ خورشیدی آغاز شد و تا سال ۱۱۵۶ توسعه و تکمیل آن به طول انجامید.

به احتمال بسیار زیاد قبل از ساخت بازار وکیل، بازاری در این مکان از زمان صفویه وجود داشته که با احداث بنای جدید، تغییر و توسعه یافته است. این بازار پس از ساخت، قلب تپنده اقتصاد شهر بوده و در راهی که از تنگه الله اکبر ( شمالی ترین نقطه شیراز ) به دروازه اصفهان منتهی است در داخل حصار شهر ساخته شده و بازرگانان بسیاری به آن رفت و آمد می کردند.

در دوره های متفاوت تعمیرات و تغییرات اساسی در کالبد بازار وکیل صورت گرفته برای مثال در سال ۱۳۱۵ خورشیدی با احداث خیابان زند، ارتباط راسته شمالی با ادامه خودتا چهارسوق بزرگ بازار قطع شد و بخشی از راسته شمالی شامل ۸ طاق و کاروانسرای قوامی و قسمتی از کاروانسرای روغنی به ناچار تخریب شد.

چندی پیش نیز اسنادی تجاری که بیش از ۱۰۰ سال قدمت داشتند در بازار وکیل کشف شد. در این اسناد لیست قیمت ها، خریدها و فروش ها و مواردی مربوط به بازار و تجارت وجود داشت. بازار وکیل در ۱۷ام تیر سال ۱۳۵۱ ثبت ملی شد.

بازار وکیل در قسمت مرکزی شهر شیراز و در ضلع شرقی میدان شهرداری قرار گرفته است. با گذشت سال ها از تاسیس این مکان، بازار وکیل همچنان کارایی اقتصادی خود را حفظ کرده و هنوز مورد بهره برداری قرار می گیرد. بنای بازار از جنس گچ و آجر و آهک ساخته شده است و ستون هایی از جنس سنگ تراشیده، ساختمان آن را به یکی از مستحکم ترین بناهای ساخته شده در عهد خود تبدیل کرده است. سقف چهارسوق بازار پیش از این ارتفاعی در حدود ۱۱ متر داشت که هم اکنون به دلیل خاکریزی کف بازار ارتفاع آن به ۱۰ متر کاهش پیدا کرده است و از این سقف چهار بازار منشعب می شود. پیش از این زیر سقف چهارسوق بازار حوض مرمرین بزرگی قرار داشته و آب آن از یک آبراه تامین می شد، در حال حاضر حوض مرمرین به دلیل بالا آمدن سطح بازار از بین رفته اما آبراهه همچنان وجود دارد.

مانند تمام بازارهای سنتی، بخش های مختلف بازار وکیل هم در قدیم به نسبت مشاغلی که در هر بخش بازار تجمع کرده بودند به نام های خاصی مثل بازار بزازان، بازار مسگرها، بازار کلاهدوزها و اسامی از این دست شناخته می شدند. در حال حاضر هم با وجود جریان داشتن امور اقتصادی و داد و ستد در بازار وکیل روح اصلی بازار حفظ شده اما قسمت های مختلف بازار با نام هایی مثل بازار وکیل جنوبی و بازار روح الله روی تابلوهای راهنما نشان داده شده است.

 معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس کبیر است اما پهنای بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست. همچنین ۷۴ دهانه تاق ضربی بازار با بلندای بیش از ۱۱ متر بلندتر از تاق سایر بازارهاست که البته هم اینک به علت خاکریزی کف بازار، ارتفاع طاق ها به ده متر تقلیل یافته است.