آشنایی با مجموعه‌ای کهکشانی در موزه آستان قدس
بخش نجوم و ساعت در موزه مرکزی آستان قدس رضوی، در هشتم تیرماه سال ۱۳۷۸ شمسی افتتاح شده است. در این گنجینه ابزارآلات نجوم مانند اسطرلاب، قبله‌نما و قطب‌نما، تلسکوپ، کره‌های آسمانی و جغرافیایی، ذات‌الحق، تئودولیت، سکستانت، مدل حرکت زمین، ماه، خورشید، دوربین دو چشمی و همچنین مجموعه‌ای از ساعتها مانند ساعت‌های آفتابی، دیواری، رومیزی و…به نمایش در آمده است. بسیاری از این آثار توسط سید جلال‌الدین تهرانی به آستان قدس رضوی وقف شده است.
از جمله اشیاء شاخص این مجموعه، دو اسطرلاب مسطح و یک اسطرلاب کروی مربوط به دوره صفوی را می‌توان بیان کرد که توسط استادان مشهور این دوره ساخته شده است. همچنین یک حلقه کریمه یا اسطرلاب چوبی و حلقوی ساخت استاد «محمد باقر» و یک اسطرلاب شبیه‌سازی‌شده بر اساس اسطرلاب استاد «محمد مقیم الیزدی» در این مجموعه قرار می‌گیرند.
علاوه بر این‌ها، مجموعه‌ای از ساعت‌های آفتابی مربوط به سده هفدهم تا بیستم میلادی که برخی از آن‌ها قبله‌نما یا قطب‌نما نیز دارند، ساعت دیواری وزنهای ساخت ژاپن (مربوط به امپراتوران توکوگاو)، انواع ساعت‌های دیواری پاندولی و ساعت‌های رومیزی در این بخش از موزه در معرض دید عموم قرار گرفته است.
اسطرلاب کروی برنجی
بر روی این کره نام و اشکال صور فلکی، اسامی دوازده برج، محل دایره‌البروج، قطبهای سماوی و خطوط تقسیم‌بندی بُعد و طول سماوی نشان داده شده است. پایه آن متشکل از یک حلقه فلزی افقی است که چهار پایه عمودی به ارتفاع ۱۳ سانتی‌متر روی آن قرار گرفته است. حلقه دیگری روی پایه‌ها قرار دارد که کره را در برگرفته و نشان دهنده افق است. یک نیم حلقه نیز عمود بر جهت حلقه بالایی، زیر کره را دربرگرفته و بر روی کره حلقه نصف‌النهار وجود دارد. حلقه افق کاملا مدّرج شده و علاوه بر چهار جهت اصلی تمام دایره، هر ۵ درجه با حروف ابجد تقسیم شده و هر ۵ درجه نیز به قسمت‌های یک درجه‌ای تقسیم شده است.
میلهای باریک نیز از وسط کره و حلقه گذشته و آن‌ها را به هم متصل کرده است. این وسیله در نقش محور چرخش آسمان است. نام سازنده و تاریخ ساخت اثر بر روی این کره در بین نقش صور فلکی به این شرح کنده شده است، «ضیاء‌الدین محمدبن‌قائم محمدبن‌ملاعیسی‌ابن‌ملا الهداد اسطرلابی همایونی لاهوری سنه ۱۰۵۸ هجری»؛ این اسطرلاب با ارتفاع ۹/۱۳ سانتی‌متر و قطر ۱۵ سانتی‌متر توسط جلال‌الدین طهرانی به آستان قدس رضوی وقف شده است.
اسطرلاب مسطح برنجی
این اسطرلاب دارای پنج صفحه آفافیه و یک صفحه عنکبوتیه به قطر ۸/۱۶ سانتی‌متر است که با نقوش اسلیمی قلم‌زنی شده است. سرلوحه آن آیه «وسع کرسیه السموات و الارض و لایؤده حفظهما» نوشته شده و همچنین، در پشت صفحه آن نام سازنده «صنعه اقل الطلبه عبدالعلی» و نام خطاط «نمقه اقل الطلبه محمدباقر» درج شده است. قدمت این اسطرلاب مربوط به دوره صفوی بوده و قطر صفحه مادر آن ۱۸.۵ سانتی‌متر است.
ساعت آفتابی و قبله‌نما
این ساعت دارای صفحه قبله‌نما بوده و علاوه بر قبلهنمایی، می‌توان زمان محلی شهر را در هنگام روز در سرزمینهای اسلامی محاسبه کرد. در داخل صفحه ساعت قطب‌نمایی مغناطیسی تعبیه شده است. بر روی در محفظه قبله‌نما و سطوح جانبی آن جدول مدور شهرهای مهم سرزمینهای اسلامی (بیشتر ایران) همراه با میزان انحراف و جهتهای آن‌ها از قبله درج شده است. بر روی صفحه داخلی آن یک شاخص مثلثی تاشو و یک عقربه متحرک تعبیه شده است که در زیر قسمت لولای درپوش نام «عبدالائمه» حک شده است. شیوه درجه بندی آن ۵ ساعت قبل و بعد از ظهر درجه بندی طراحی شده است و با قطر صفحه داخلی ۷۰ میلی‌متر، قطرخارجی ۹۰.۷۳ میلی‌متر، ارتفاع ۶۰.۱۵ میلی‌متر (با درپوش) و عرض جغرافیایی (ارتفاع شاخص) ۴۷ – ۴۹ درجه در قرن دوازدهم هجری قمری ساخته شده است.
گنجینه ظروف
بخش ظروف موزه آستان قدس رضوی نیز در هشتم تیرماه سال ۱۳۷۸ شمسی با تکیه بر آثار موجود در موزه و خزانه افتتاح شد. گنجینه ظروف یکی از مجموعههای غنی در خزانه آستان قدس رضوی است. بخشی از این مجموعه مربوط به میراث آستان قدس رضوی بوده که در طی سدههای گذشته در حرم مطهر و اماکن وابسته به آن استفاده می‌شده است.
تعدادی از اشیاء این بخش موزه توسط واقفان و اهداکنندگان آثار اهدا شده است، همچنین با کشف تعداد قابل توجه اشیاء سفالی در جریان توسعه فضاهای زیارتی اطراف حرم مطهر، بر غنای این آثار افزوده شد که این آثار شامل ظروف سفالی، چینی، بلور و بارفتن بوده که طی سالها اشیاء فلزی نیز به آن‌ها اضافه شد.
بیشترین تعداد ظروف اهدایی، ظرفهایی با پشتوانه تاریخی است. ظروف سفالی اهدایی دفتر مقام معظم رهبری، بخش عمده این گروه از ظرفها را شامل می‌شود که از حدود ۵۰۰۰ سال پیش تا قرون متأخر تاریخگذاری می‌شوند.
کاسه سفالی با پوشش قرمز و باندهای افقی سیاه (از نوع چشمه‌علی)
این کاسه سفالی ساده، با دهانه باز و لبهای به داخل برگشته چرخ‌ساز دارای خمیر نخودی با پوشش نارنجی بوده و دارای کف تخت به قطر ۷ سانتی‌متر است. ارتفاع این کاسه ۸.۷ سانتی‌متر، قطر بدنه آن ۱۹.۶ سانتی‌متر، قطر دهانه آن ۱۸ سانتی‌متر و در هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد ساخته شده است.
ظرف سفالی (ریتون)
این ظرف سفالی لولهدار و دستهدار از نوع سفال قرمز (از نوع سفال مارلیک) به شکل یک پرنده با بدنه کروی است که در هر طرف بدنه، سه برجستگی کوچک وجود دارد. لوله این ظرف با تجسم پیکر سر یک گاو با دو شاخ ساخته شده است. کف ظرف تخت است و ۱۱.۶ سانتی‌متر قطر دارد، ارتفاع آن ۲۸.۹ سانتی‌متر، قطر بدنه آن ۲۶.۸ سانتی‌متر و قطر دهانه آن ۱۰.۱ سانتی‌متر اندازه‌گیری شده و قدمت این ظرف مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است.
منبع: ایسنا
مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.