برج قوس ، نمادی با قدرت بازنمایی بین‌المللی
مرور تاریخ اصفهان نشان می‌دهد که این شهر گنجینه‌ای از علم، ادب و هنر است، گذر از سختی‌ها این شهر و میراث آن را چنان جلا داده که قرن هاست تجسم فرهنگ ایران محسوب می‌شود و برج قوس را می‌توان نماد و بر آورد تاریخ اصفهان دانست.
اصفهان به گستره بازنمایی آثار تمام ادیبان، دانشمندان، هنرمندان، صنعتگران و معمارانی که در آن دست به آفرینش زده‌اند، وسیع است. زیبایی‌های تاریخی و طبیعی این شهر دست به دست هم داده تا آن را نمودی از اصالت ایرانی کند. اصفهان پازلی است که هر تکه آن نمود خلاقیتی بی نظیر است که فراز و نشیب‌های تاریخی و گذر زمان نه تنها از شکوه آن نکاسته که درخشش آن را دو چندان کرده است.
برج قوس، نماد این شهر است، صورت فلکی ماه آذر که بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند که زایش اصفهان در این ماه اتفاق افتاده است. برج قوس را در جای جای شهر می‌توان دید، از سردر قیصریه تا روی دیواره حمام علی‌قلی‌آقا این نقش جا خوش کرده است. حتی در شهرهای خواهرخوانده نظیر فرایبورگ نیز اصفهان را با برج قوس نشان می‌دهند.
قوس نهمین صورت فلکی در منطقه البروج است و نماد آن به شکل نیم انسان و نیم اسب و با دمی به شکل اژدها به نمایش گذاشته می‌شود. در این صورت فلکی از سمت سر (انسان) تیری از کمانی به سمت دم (اژدها) نشانه رفته که برخی پژوهشگران آن را به جدال بین خیر و شر تشبیه کرده‌اند. بهار مختاریان، اسطوره شناس معتقد است که “خورشید در این برج در جهان زیر زمینی گرفتار است و قوس با تیرافکندن به آن می‌خواهد مانع از بازگشت دوباره او به حیات شود. این صورت فلکی در زبان اکدی «شاه زمین»، در مصری کهن «فاتح» و عبری «کماندار» است”.
این پژوهشگر در یکی از مقالات خود اینگونه نوشته است: “در باورهای نجومی تصور بر این بود که آتش در برج قوس پنهان می‌شود، اما نمی‌میرد و با دم و نفخه‌ای دوباره زنده می‌شود. چنین تصوری در باورهای ایران باستان در مورد ایزد اوستایی، رپیتوین و جشن سده برجا مانده است. باور بر این بود که ایزد تابستان و گرمای نیمروز در آخرین روز مهرماه پس از گاهنبار ایاثریمه به زیر زمین می‌رود”.
مختاریان تصویر کنونی برج قوس را مربوط به سده‌های اسلامی می‌داند و ذکر می‌کند: “در تصویرهای منابع اسلامی به دست آمده از این صورت فلکی در برخی نمونه‌ها او نیم انسان-نیم اسبی است که کمان و تیر را در جهت راست کشیده است که برابر است با تصویرهایی که از او در صورت‌های کهن به دست آمده است. بیرونی هم این صورت فلکی را به همین شکل توصیف کرده است: «همچون اسبی تا به گردن گاه، آن گاه از آنجا نیمه زیرینش شبیه آدمی شود و گیسوها فروهشته از پس، تیر در کمان نهاده و کشیده» “.
او درباره چرایی وجود این نماد در سردرد قیصیریه نوشته است: “این که در سردر قیصریه اصفهان جفتی از آن دیده می‌شود، می‌تواند دلیل بر آن باشد که معمولاً زمان بنیاد شهرها در اخترشناسی کهن با برجی مربوط بوده است و منجمان کهن یکی از کارهای اصلی‌شان تعیین سعد و نحس بودن زمان ایجاد شهر و تاج‌گذاری شاه و … بود. از این رو است که در مورد طالع شهر اصفهان جابر انصاری چنین می‌گوید: “طالع اصفهان برج قوس است، رکن الدوله دیلمی زمانی که قمر در برج قوس بود، باروی اصفهان را بنا نهاد. از این رو وجود این تصویر در تاریخ تصاویر صورت فلکی جهان نشان از باورهای نجومی دارد که تأثیر بسیار زیادی بر بسیاری از اعمال و رفتارها نزد اقوام مختلف داشت”.
قدرت بین‌المللی نماد قوس
همچنین صدرالدین طاهری، مدیر گروه پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به نماد برج قوس، می‌گوید: برج قوس نماد کهنی است که از آبان گاه یا صورت‌های فلکی که مردم در جهان باستان به آن اعتقاد داشتند، گرفته شده است. آنها بر این باور بودند که ماه و خورشید در چرخش سالانه خود از برج‌ها و صورت‌های فلکی دوازده‌گانه عبور کرده و هر ماه در یکی از آنها قرار می‌گیرند.
وی می‌افزاید: در آن زمان اعتقاد داشتند که در ماه آذر، خورشید در صورت فلکی کمان قرار می‌گیرد. البته حدود دوهزار سال پیش اینگونه بود، اما در حال حاضر به دلیل چرخش وضعی کره زمین جای برج‌ها مقداری تغییر کرده است.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: به این نماد در اندیشه یونانی ساگیتاریوس گفته می‌شود که برای آنها یک موجود اسطوره‌ای به نام سِنتور است. نیمه جلوی بدن این موجود یک مرد و نیمه پایین بدن آن یک اسب است. در واقع آنها سنتور را به عنوان نماد ماه کمان یا ماه آذر انتخاب کردند.
طاهری با اشاره به تفاوت این نماد در هنر شرقی و غربی، اضافه می‌کند: در فرم شرقی این نماد که در کتاب‌های ایرانی و عربی تصویر می‌شود، یک دم اژدها مانند نیز اضافه شده است که در هنر غربی و اروپایی وجود ندارد. این تصویر را به جدال بین خیر و شر یا روشنی و تاریکی تفسیر کرده‌اند. در اصل این مرد به روی دم اژدها مانند خود که می‌تواند تمایلات نفسانی یا نیمه تاریک وجود او باشد کمان کشیده و تیر خود را به سمت آن نشانه رفته است.
وی تصریح می‌کند: قرار گرفتن خورشید یا ماه در برج کمان برای گذشتگان خوش یمن بوده است و دلیل اینکه این نماد را برای نقش کردن در سر در قیصریه و خیلی از بناهای دیگر انتخاب کردند، نیز همین خوش یمن بودن است. این نماد بر پایه پیشنهاد باستان شناسان و اصفهان شناسان به عنوان نماد اصفهان شناخته شد. برج قوس نماد خوبی برای اصفهان است چراکه بسیاری از کشورها آن را می‌شناسند و در شهرهایی که خواهر خوانده اصفهان هستند وقتی بخواهند به خیابانی نام اصفهان بدهند، از این تصویر و نماد استفاده می‌کنند. از طرفی در خود اصفهان نیز این نماد بسیار رواج پیدا کرده است. بنابراین وقتی یک نماد اینگونه در بین مخاطبان و در سطح بین‌المللی قدرت بازنمایی می‌یابد، خوب است که تداوم پیدا کند و همچنان مورد استفاده قرار گیرد.
مرتبط:
فرایبورگ _اصفهانی در قلب اروپا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.