صابون مراغه، نام‌آشنای دیروز تا امروز

مراغه جزو ۱۰ شهر تاریخی و کهن ایران محسوب می‌شود که همه‌ساله میزبان صدها گردشگر ایرانی و خارجی است و همه میهمانان به هنگام بازگشت علاوه بر حبوبات، خشکبار و آجیل، صابون مراغه را نیز به‌عنوان سوغات به دیار خود می‌برند.

بسته‌بندی مناسب صابون مراغه و توجه به کیفیت تولید آن توانسته است این محصول را به بازارهای داخلی و خارجی سوق دهد به طوریکه اکنون صادرات این صابون به کشورهای آسیای میانه، قفقاز، ترکیه و عراق آغازشده است و صادرات چمدانی آن به اروپا نیز از سال‌ها پیش انجام می‌شود.

حدود ۲۰۰ سال پیش معروف‌ترین صابون سنتی کشور در شهرستان مراغه و در نخستین کارخانه صابون‌سازی سنتی ایران تولید شد. تا پیش از تولید صابون‌های صنعتی، در بیشتر شهرهای ایران مردم از صابون مراغه استفاده می‌کردند و هم‌اکنون نیز در بازار سنتی همه شهرهای ایران، صابون‌های سنتی مراغه طرفداران زیادی دارد. این صابون از دنبه گوسفند و سود سوزآور تشکیل‌شده و در ساخت آن از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود.

صابون مراغه در سه رنگ سفید، زرد و سیاه تولید می‌شود و معروف‌ترین نوع آن صابون زرد است. تنها فرق صابون زرد و سفید در رنگ آن‌ها است ولی صابون سیاه از ضایعات این صابون‌ها به وجود می‌آید و قدرت پاک‌کنندگی آن نسبت به بقیه کمتر است. در برخی موارد به ترکیبات صابون سیاه، سدر و رنگ حنا اضافه می‌شود.

امروزه نیز باوجود رواج صابون‌های صنعتی، این نوع صابون همچنان به‌عنوان یکی از شوینده‌های سنتی رایج میان خانواده‌های ایرانی مورداستفاده و با تولید ۲۰۰ تن در سال موقعیت بازار خود را حفظ کرده است. این صابون به علت دارا بودن PH مناسب و میزان اسید کنترل‌شده آن، حساسیت‌های پوستی را از بین می‌برد و پیاز مو را تقویت می‌کند و به علت نداشتن عوارض جانبی استقبال از آن روزبه‌روز بیشتر شده است.

نحوه ساخت صابون مراغه

پیه‌های حیوانی جمع‌آوری‌شده از شهرهای مختلف کشور به‌ویژه اصفهان، شیراز، قم، کاشان و شهرهای شمالی به مراغه منتقل می‌شود و در دیگ‌های بزرگ با مقدار مشخص سود سوزآور مخلوط و سپس آب به مقدار لازم به آن افزوده می‌شود. آب شهر مراغه شیرین، بدون هرگونه املاح و برای تولید صابون بسیار مناسب است و پس از اضافه شدن آب مرحله جفت شدن یا در اصطلاح صابون‌سازان، شیرین شدن شکل می‌گیرد و مواد مخلوط شده ۲۴ ساعت برای پخت دوم در دیگ‌های مجزا قرار می‌گیرد.

با افزودن رنگ‌های سفید، زرد، سیاه یا حنا رنگ ظاهری صابون شکل می‌گیرد و به بخش قالبدان منتقل می‌شود و در طول ۱۸ ساعت صابون در قالبدان کمی خشک‌شده، شکل اولیه به خود می‌گیرد و سپس به محیط باز منتقل‌شده و هفت تا ۱۰ روز در هوای آزاد و زیر نور خورشید می‌ماند و سپس سه تا شش ماه روی قفسه‌های چوبی که معمولاً از سطح زمین بالاتر است و از همه طرف هوا به صابون می‌رسد، نگهداری می‌شود تا پس از خشک شدن کامل با دستگاه بسته‌بندی و در وزن‌های مختلف به بازارهای مصرف فرستاده شود.

مزیت‌های طبی صابون مراغه

تن و موی افراد پس از شستن با این صابون، نرم و لطیف می‌شود و از شوره و خشکی پوست نیز خبری نیست و علاوه بر آن ماندگاری صابون مراغه بیش از ۱۰ سال است و هر چه صابون مراغه کهنه باشد ارزش شویندگی آن بیشتر می‌شود. داریوش هوشمند افزود: اگر در تولید سنتی و نیمه‌صنعتی صابون مراغه، تولیدکنندگان دقت کافی و بیشتر از مواد مرغوب و طبیعی استفاده کنند، این صابون می‌تواند در شستشوی مو و بدن بهترین صابون سنتی دنیا لقب بگیرد.

یکی دیگر از موارد استفاده صابون مراغه در سنگک‌پزی‌های کشور است، چراکه خمیر نان سنگک بسیار شل و غیرقابل انعطاف است و به همین علت هنگامی‌که در تنور قرار می‌گیرد تا پخته شود مقدار زیادی سنگ به آن می‌چسبد به همین علت نانوایان سنگکی در تمام کشور صابون مراغه را با تخته چوبی در تنور، روی سنگ‌ها می‌کشند و این کار باعث می‌شود تا سنگ‌ها لغزنده شوند و خمیر به‌راحتی به آن‌ها نچسبد و درنتیجه هنگامی‌که نان از تنور بیرون می‌آید مقدار کمتری سنگ با خود دارد.

صابون مراغه تاریخ انقضا ندارد و هرچقدر از زمان تولید آن بگذرد بازهم می‌توان از آن استفاده کرد، اما متأسفانه مردم ایران به علت نبود تبلیغات، اطلاع چندانی از مزایای صابون مراغه ندارند و تمایل مردم به استفاده از صابون‌های صنعتی و شیمیایی هرروز بیشتر می‌شود.

مهارت تهیه سنتی صابون مراغه به شماره ۱۳۵۷ در تاریخ ۱۳۹۵/۱۲/۲۲ در فهرست آثار ناملموس ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

مرتبط:

مراکش زادگاه بزرگترین و متنوع‌ترین غذاهای جهان

جریان معنویت به بلندای تاریخ در مساجد مراغه