عروسکخانه ای در دل عمارت قاجاری

روی قفسه ها اسم شهرهای شیراز، ماسوله، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و خراسان شمالی نوشته شده است. قویدل از فعالیت گروهی بانوان در جمع آوری عروسک ها می گوید: «جمع آوری این عروسک ها نتیجه تلاش گروهی از بانوان دلسوز است که هویت هنر بانوان ایرانی و صنایع دستی برایشان اهمیت زیادی دارد. پوپک عظیم پور استاد دانشگاه تهران، لیلا کفاش زاده کارشناس پژوهشکده میراث فرهنگی و افسانه احسانی عضو مؤسسه آوای طبیعت پایدار از همکاران و دوستانم هستند که با تشکیل یک کارگروه تخصصی تصمیمات جدی برای این ترویج هنر گرفته ایم. » در این طرح هدف های مهمی دنبال می شود: «مهمترین اهدافمان حمایت از هنر ایرانی، احیای عروسک های بومی ایران، ترویج فرهنگ عروسک بازی و خاله بازی، ترویج فرهنگ استفاده از مواد بازیافتی، کمک به محیط زیست و کمک به اقتصاد خانواده روستاییان است. به همین منظور برای برقراری ارتباط با بانوان روستاهای کشورمان با لباس های محلی آنها به روستا و خانه هایشان رفتیم و درباره کار و اهدافمان صحبت کردیم. برای احیای این هنر و شناسایی اسباب بازی بومی آن منطقه احتیاج به خاطره بازی داشتیم که طی چند جلسه موفق شدیم خاطرات دوران کودکیشان را زنده کنیم. خاطرات آنها ما را با دنیای عروسک ها و داستان شخصیت های عروسکی آشنا کرد. اکنون بانوان بسیاری از ۴ گوشه ایران با ما همکاری می کنند و حدود ۴۱ روستا و ۱۶ استان در تولید عروسک فعالیت شبانه روزی دارند. »

عروسک ایرانی نماد هنر و خلاقیت بانوی ایرانی

عروسک های ساده این عروسکخانه با همه عروسک های موجود در بازار فرق دارد. به نظر می آید که درست کردنشان هم کاری نداشته باشد اما قویدل می گوید: «همه در نگاه اول فکر می کنند می توانند در چند ساعت مشابه آنها را بسازند اما ساخت آنها به این سادگی ها نیست و هر کدام الگویی دارند که باید آنها را بلد بود. در هر صورت عصر ماشینی و صنعتی شدن زندگی ها تأثیرش را روی اسباب بازی و عروسک سازی گذاشته است. نباید فراموش کرد که هر چقدر هم زندگی ها ماشینی شود نباید از اصل خودمان فاصله بگیریم. این عروسک ها نماد هنر و خلاقیت بانوان ایران است و مقایسه آنها با اسباب بازی های خارجی خوشایند نیست. طی سال هایی که دنیای عروسک های دست ساز را تقویت کرده ایم فقط به فکر تقویت فرهنگ استفاده از عروسک های ایران بوده ایم و به همین دلیل کارگاه های عروسک سازی را در برخی از مدارس تهران و محفل ها برگزار می کنیم. نتیجه این کارگاه این شده است که دختران و مادران تهران هم عروسک های بومی قشم یا ماسوله را با صبر و حوصله از مازاد پارچه ها، کلاف های کاموایی، تکه چوب، پولک و منجوق و دکمه ها بسازند و به عزیزانشان هدیه بدهند. »

عروسک هایی با سرهای شبیه گردی گردو و چند تار مو

همه جور عروسک وجود دارد و در این میان تعدادی از آنها چشم، ابرو، بینی و دهان ندارند یا برخی از آنها در کیف دستی و دامن هایشان یک تکه پارچه دارند که در آن قصه آنها نوشته شده است. قویدل می گوید: «برخی مناطق در ساخت عروسک حساسیت زیادی دارند. به نحوی که عروسک هایشان مانند یک انسان کامل نباشد و به همین دلیل برای آن اعضای صورت را نمی گذارند و معتقدند که خالق اصلی خداوند است و ما مانند خدا قدرت آفریدن یک انسان کامل را نداریم. بعضی مناطق عروسک هایشان داستان  مخصوص به خود را دارد و همین می شود که همیشه قصه آن شخصیت عروسکی به آن دوخته شده. عروسک گل گندمی هم مخصوص شهر اراک است و آن را با شاخه های گندم می سازند؛ به معنای برکت زندگی. در شمال کشور هم معمولاً با ساقه های برنج چنین عروسک هایی می سازند. همین تفاوت فرهنگ ها موجب شده تا عروسک های بومی ایران جذابیت خاصی داشته باشد و دلیلی برای حفظ آنها داشته باشیم. »

ارسال عروسک از گوشه گوشه ایران به باغ فردوس

قویدل درباره جعبه های پر از عروسک که برای عروسکخانه گنج ماه از روستاهای مختلف ارسال می شود می گوید: «همکاری زنان روستایی حرف ندارد. هر ساعت از شبانه روز تماس می گیرند و می گویند عروسک بفرستیم؟ ساخت عروسک حوصله و وقت می خواهد و آنها خوشبختانه این وژگی ها را دارند و به قول خودشان می گویند سرشان هم گرم شده است.   مثلاً از سیستان و بلوچستان عروسک های معروف به چاپی را با لباس سوزن دوزی شده می فرستند. آنها به دست زدن می گویند چاپی. این عروسک را اگر حرکت بدهیم صدای دست زدن دارد. از این نمونه ها زیاد داریم. » مسئول عروسکخانه می گوید: «خوشبختانه مخاطبان زیادی داریم. دختران جوان همیشه با تماشای عروسک ها شگفت زده می شوند و مادرانی که سن و سالی دارند یاد خاطرات دوران خردسالیشان می افتند. در این چند سال از مردم بازخوردهای متفاوتی دیده ایم. خوشحالیم که نقش بسزایی در رواج این عروسک ها در بین همه مخاطبان داشته ایم. »

منبع:همشهری