جست‌وجوی سنت‌های کهن در باورداشت‌ها و رفتار دینی مردم کاشان
این آیین‌ها چون پویا و زنده هستند و پیوستگی عمیقی با زندگی مردم دارند، بر ساخت اجتماعی و فرهنگی جامعه تأثیر گذارند. این آیین‌ها دارای کارکردهای اجتماعی از قبیل انسجام و وفاق اجتماعی، فرهنگ‌پذیری و انتقال سنت‌ها و فرهنگ به نسل‌های بعدی و نیز ایجاد همیاری، همدلی بین مجریان آن‌ها می‌شوند.
در کاشان عزاداران برای برپایی مجالس سوگواری، هم‌صدا و همیار می‌شوند، توجیه آن‌ها برای برپایی این مجالس گفته‌ها و روایات شفاهی است که سینه به سینه از گذشتگان و نیاکان خود به ارث برده‌اند و معتقدند با کمک یا شرکت در برگزاری این مجالس، جزئی از اعمال دینی خود را به جا آورده‌اند.
مردم کاشان بر این باورند با برپایی مجالس و مراسم دینی و عضویت در دسته‌ی عزادار، دین خود را نسبت به ائمه (ع) ادا می‌کنند. بنابراین با این اعتقاد از دوران کودکی، به پیروی از بزرگان و اجدادشان به‌صورت موروثی به عضویت دسته‌ی عزادار محل خود در می‌آیند.
کاشان که به شهادت تاریخ در عرصه‌های مختلف فرهنگی از جمله صنایع‌دستی و بومی، از قبیل صنعت فرش و نساجی، سفال، سرامیک و صنعت مس نسبت به بسیاری از شهرهای ایران برتری دارد در مذهب تشیع و برپایی مجالس و مراسم و برگزاری شعائر مذهبی نسبت به سایر شهرهای دیگر سابقه بیشتر دارد. بنابر منابع و مآخذ تمسک به مذهب شیعه و دوستداری اهل بیت (ع) در کاشان به اواخر قرن اول هجری قمری بر می‌گردد که مهم‌ترین ادعا و ادله تاریخی آن درخواست اهالی کاشان و حومه برای ارشاد و تبلیغ در زمان امام پنجم، امام محمدباقر (ع) و وجود ده‌ها بقعه و بارگاه امامزاده و فرزندزادگان آن‌ها و نیز صدها دسته‌ی عزا، حسینیه، تکیه و نشانه‌های عزاداری متعددی است که در هر کوی و برزنی از شهر و آبادی‌های تابعه‌ی آن به چشم می‌خورد.
افزایش بیش از حد تعداد دسته‌های عزادار، حسینیه‌ها و تکیه‌ها، مساجد، توجه و عنایت خاص به نشانه‌های عزاداری چندصدساله و حال و هوای خاصی که در آستانه ماه محرم این شهر را فرا می‌گیرد بیانگر پویایی آیین‌های عاشورایی در کاشان است به‌طور کلی مجالس سوگواری محرم در کاشان از شب اول ماه شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه می‌یابد ولی اوج برپایی این مجالس از شب اول تا شب شانزدهم محرم است که به شب «شش امام حسین (ع)» معروف است. در طول این مدت هیئت‌ها در مراکز خود به روضه خوانی و سوگواری پرداخته و اغلب در پایان مراسم با صرف شام از عزاداران پذیرایی می‌کنند.
کاشان دارای نماد و نشانه‌های عزاداری متعددی است، برخی از دسته‌های عزادار نماد و نشانه‌ای خاص خود را دارند که اغلب با نام همان نشانه شناخته می‌شوند، مانند هیئت توغ شیخ رضا. پاره‌ای از این نمادها وقفی هستند که با نذر و هدایای اهالی محل ساخته شده‌اند، برخی دیگر موروثی، که اشخاص با هزینه شخصی خود ساخته و در اختیار هیئت محل‌شان قرار داده‌اند، ولی تولیت و نگهداری آن به عهده‌ی خود و طایفه‌شان است.
مهم‌ترین نشانه‌های عزاداری که در کاشان در دهه‌ی اول محرم در پیشاپیش هیئت عزادارشان به بازار شهر و تکایای مختلف برده می‌شوند عبارتند از:
نخل، توغ، علم، جریته یا جریده، شش گوشه، نهر علقمه، شط فرات، شیر فضه، پرچم و بیرق، کتل
به‌طور معمول در کاشان و شهر و روستاهای تابعه مراسم و آیین‌های مختلفی در روزهای دهه‌ی اول محرم، دهه‌ی دوم و به همین ترتیب تا پایان ماه صفر برگزار می‌شود. چاووش خوانی در آخرین روز ذالحجه، سقاخوانی، پامنبری خوانی، مقتل خوانی، تعزیه خوانی، سوگواری دسته‌های سینه زن و زنجیر زن در بازار و تکایا، آیین نخل گردانی، توغ گردانی، علم گردانی، جریده گردانی، حمل شش گوشه به بازار، حمل نهر علقمه و شط فرات به بازار، آیین تشرف به مسلک سقایی، آیین چهل منبران، مراسم و آیین‌هایی هستند که در دهه دوم محرم و از روز ششم شهادت امام حسین (ع) برگزار می‌شود.
* گزارش از عباس ترابزاده، مسئول مردم‌شناسی و ثبت میراث ناملموس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان
مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.